ÐÒ XWÈ kanweko tɛnwegɔ́ J.H.M. tɔn mɛ ɔ, Asilíi wɛ huzu Axɔ́suɖuto ɖaxó hugǎn e tíìn ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ é, bɔ tɛn Ɛntɛnɛti tɔn The British Museum tɔn ɖé ɖɔ dó wǔ tɔn ɖɔ “é gosin gbadahweji Ciplu tɔn bo yì kaka zǎnzǎnhweji Iran tɔn, bɔ ɖò hweɖenu ɔ, Ejipu lɔ ɖò acɛkpikpa tɔn glɔ́.” Ninivu e nyí azinkan tɔn é wɛ nyí toxo ɖaxó hugǎn e ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ hwe ɔ nu é. É ɖó jikpá ɖɛkpɛɖɛkpɛ lɛ, hɔnmɛ ɖaxó ɖaxó lɛ kpo wemasɛxwetɛn e d’agba lɛ é kpo gegě. Nǔ ɖěɖee è wlán dó dǒ wu ɖò Ninivu hwexónu tɔn ɔ lɛ é xlɛ́ ɖɔ axɔ́su Asilíi tɔn ɖevo lɛ ɖɔhun ɔ, Axɔ́su Asúubanipalu ylɔ́ éɖée ɖɔ “axɔ́su gbɛ̀ ɔ tɔn.” Ðò hwenɛnu ɔ, é cí ɖɔ mɛɖé kún sixu ɖu ɖò Asilíi kpo Ninivu kpo jí ó ɖɔhun.

É ɖò mɔ̌ có, hwenu e Asilíi wá huzu acɛkpikpa e ɖ’agbɔ̌n hú bǐ ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ é ɔ, gbeyiɖɔ Jehovah tɔn Sofoníi ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ: ‘Jehovah na vívá Asilíi tò ɔ sín kún; é na bló bɔ tota Ninivu tɔn ɔ na gbà bo na huzu axékó.’ Gɔ́ na ɔ, Jehovah gbɔn gbeyiɖɔ Naxumu jí, bo ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ: “Mi bɛ́ kpatagan! Mi bɛ́ siká! . . . È vɔ xwé ɔ; è hɛn nǔ bǐ gblé; è vɔ toxo ɔ; . . . Mɛ e na mɔ we lɛ bǐ wɛ na nɔ hɔn yì zɔ nú we, bɔ è na ɖɔ: ‘Ninivu toxo ɔ gbà.’” (Sof. 2:13; Nax. 2:10, 11; 3:7) Ee mɛ lɛ sè nǔɖɔɖ’ayǐ enɛ lɛ é ɔ, ye sixu ko kanbyɔ yeɖée ɖɔ: ‘Nǔ sixu nyí mɔ̌ gbeɖé ǎ. Mɛ̌ ka sixu ɖu ɖò Asilíi e nyí Axɔ́suɖuto agbɔ̌nnɔ é jí?’ É na ko cí nǔ e ma sixu jɛ ǎ é ɖɔhun.

Nǔ ɖò mɔ̌ có, nǔ e è lin ɖɔ é kún sixu jɛ ó é jɛ! Ðò vivɔnu xwè kanweko tɛnwegɔ́ J.H.M. tɔn ɔ, Babilɔnunu lɛ kpo Mɛdinu lɛ kpo ɖu ɖò Asilíi jí. Wǎgbɔ tɔn ɔ, è wɔn ya nú Ninivu bɔ mɛɖé sɔ́ nɔ flín i ǎ. Sɔgbe xá wema Musée d’art métropolitain tɔn ɖé ɔ, “è wá sú kún dó nú toxo Ninivu tɔn ɔ bǐ, bɔ Biblu mɛ kɛɖɛ jɛn è nɔ sè xó tɔn ɖè.” Azɔ̌xwé e nɔ ba dò nú nǔ dó Biblu jí é ɖé ɖɔ ɖɔ ɖò bǐbɛ̌mɛ 1800 lɛ tɔn ɔ, “mɛ ɖebǔ kún tlɛ tuùn ɖɔ azinkan Asilíi tɔn e nyí toxo ɖaxó ɖé é tíìn kpɔ́n ó.” Enɛ gudo ɖò 1845 ɔ, dobanúnǔtɔ́ dokunkun tɔn Austen Henry Layard jɛ toxo Ninivu tɔn ɔ gbéjé kpɔ́n jí. Dǒglin e é mɔ lɛ é xlɛ́ ɖɔ toxo ɖaaɖagbe ɖé wɛ Ninivu nyí.

Lee nǔ e Biblu ɖɔ ɖ’ayǐ dó Ninivu wu lɛ é jɛnu gbɔn hlɛ́nhlɛ́n é na hlɔnhlɔn jiɖe e mǐ ɖó ɖɔ kún e na sú dó nú acɛkpikpa hlɔnhlɔnnɔ égbé tɔn lɛ wɛ è ɖè é na jɛnu bǐ mlɛ́mlɛ́.—Dan. 2:44; Nǔɖe. 19:15, 19-21.