A bae n taraa ni kamimi ao ni kakamaaku taan toka i aoia aoti aika aman aikai, ma e aki riai n riki anne. Bukin tera? Ibukina bwa ti buokaki n te Baibara ao ni baika riiriki n taai aikai bwa ti na ota raoi n ae nanonaki irouia taan toka i aoia aoti aikai. Ao e ngae ngke e kaota te rekenikai nakon te aonnaba mwanangaia naakai, ma e kona naba n riki bwa te rongorongo ae raoiroi ibukim ma am utu. N te aro raa? Ti na kinaia moa ngkai taan toka i aoia aoti aikai.

E moanaki ni kangai te miitara aei: “Akea bwa I a nora te aoti ae mainaina, ao iai ana kainikatebe teuare toka i aona, ao e anganaki te baunuea, ao e mwananga bwa e na bon tokanikai.”​—Te Kaotioti 6:2.

Antai teuare toka i aon te aoti ae mainaina? E na reke kinaakina mani bokin naba te Baibara ae Te Kaotioti, are e taekina imwina riki te tia toka i aon te aoti aei, bwa “Ana Taeka te Atua.” (Te Kaotioti 19:​11-13) Te nakoa ae Te Taeka, bon nakoan Iesu Kristo, bwa e riki bwa ana tia taetae te Atua. (Ioane 1:1, 14) E aranaki naba bwa “aia Uea ueea ao aia Toka tooka,” ao e atongaki bwa “Kakaonimaki ao Koaua.” (Te Kaotioti 19:16) E teretere bwa iai mwaakana n riki bwa te uea ae te tia buaka, ao e aki kabongana mwaakana n te aro ni babakanikawai ke n iowawa. Ma a a manga ueke tabeua titiraki.

Antai ae e angan Iesu te mwaaka n tokanikai? (Te Kaotioti 6:2) E nora te miitara te burabeti are Taniera, ike e anganaki iai te Mesia ae kabotauaki ma “natin te aomata” “te mwaaka n tautaeka, te karineaki, ao te tautaeka n uea,” iroun “Teuare iai Mangkoangkoa,” ae Iehova ae te Atua. * (Taniera 7:13, 14) Ngaia are bon te Atua ae Moan te Mwaaka are e angan Iesu te mwaaka ao riaina ni kairiri ao ni motikitaeka. Te aoti ae mainaina bon te kanikina ae tonu raoi ibukin ana buaka ae raoiroi Natin te Atua, bwa e kakabonganaaki n te Baibara te kara ae mainaina, ibukin te raoiroi.​—Te Kaotioti 3:4; 7:9, 13, 14.

A moana n ningai mwanangaia taan toka i aoia aoti aikai? Uringnga bwa teuare te moan ae Iesu, e moana mwanangana ngke e reke irouna te baunuea. (Te Kaotioti 6:2) E kaueaaki n ningai Iesu i karawa? Tiaki n te tai are e okira iai karawa imwini matena. E kaotaki n te Baibara bwa e moanaki mai ikanne te tai n tataninga. (Ebera 10:12, 13) E kaota te kanikina Iesu nakoia taan rimwina ae a na ataa iai tokin te tai n tataninga anne, ao moanakin ana tautaeka i karawa. E taekinna bwa n te tai are e a moanaki iai ana kairiri, ao e na waekoa ni korakora te kangaanga n te aonnaba. A na riki buaka, ao a na roko roongo ma aoraki aika kamamate. (Mataio 24:​3, 7; Ruka 21:​10, 11) Imwin teiraken te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba n 1914, ao e a oti raoi bwa a a roko aomata n te tai anne, ae te tai ae e a korakora iai te kangaanga n te aonnaba, are e aranna te Baibara bwa “kabaneani boong.”​—2 Timoteo 3:1-5.

Ma e aera ngkai ti a nori baika buakaka riki ao tiaki baika raoiroi riki, man te tai are e reke iai te baunuea iroun Iesu n 1914? Ibukina bwa n te tai anne, e a moana ana kairiri Iesu i karawa ao tiaki n te aonnaba. E boo te buaka i karawa n te tai anne, ao te Uea ae boou are e a tibwa kateaki are Iesu, are e aranaki bwa Mikaere, e tewenakoa Tatan ma ana taimonio nakon te aonnaba. (Te Kaotioti 12:7-9, 12) N tikun Tatan ikai, ao e a korakora unna ngkai e ataia bwa e a warebong ana bong. Ai bon tii teutana riki te tai ao e a kakororaoa naba nanona te Atua, n ekaanako Tatan n te aonnaba. (Mataio 6:10) Ti na noria ngkai bwa a kangaa taan toka i aoia aoti ake teniman riki, ni kaotia ae ti a boni maeka ngkai n taai aika kangaanga aika “kabaneani boong.” A kaokoro naakai ma te tia toka i aon te aoti are te moan, are e tei ibukin te aomata ae tii temanna, bwa naaka teniman aika rimwi aikai  a tei ibukini baika riki n te aonnaba, ae a rinanona aomata.

“Ao e a manga roko te aoti temanna ae uraura, ao e kariaiakaki teuare toka i aona bwa e na uotaanako te rau man te aonnaba bwa a aonga n ikamamate aomata, ao e anganaki te kabaang ae abwabwaki.”​—Te Kaotioti 6:4.

E tei ibukin te buaka te tia toka i aon te aoti aei. Noria bwa e aki tii uotaanako te rau mairouia natannaomata tabeua, ma e uotianako mairouia kaain te aonnaba ni kabutaa. E moan riki te buaka ae kabutaa te aonnaba n 1914. E taorimwiaki n te kauoua ni buaka ae kabutaa te aonnaba, ae e a kakaiaki riki ana urubwai. A kaotaki ni katautau tabeua bwa e riaon 100 te mirion mwaitiia ake a mate n taiani buaka ao n aia itabarara taanga ni buaka, ni moa man 1914! Ao a mwaitikurikuri aika a kakaiaki ikoakia.

Tera ae kaotaki raoi ibukin taai aikai, ni buaka aikai? Ai tibwa ngkai ae a a taraa iai aomata ni kona ni kamauna te maiu. A tuai naba mani kona ni katoka mwanangan te aoti ae uraura aei, botaki ake aongkoa taani karekea te raoi, n aron te United Nations.

“Ao akea bwa I a nora te aoti ae roroo, ao iai te kainikatine i bain teuare toka i aona. I ongo te bwanaa ae kaanga mai buakoia baike a maiu ake aman ae kangai: ‘Boon teuana te kuate ni uita teuana te tenariati, ao boon tenua te kuate ni baare teuana te tenariati, ao tai tuka kakarekean te oera ae te oriwa ma te wain.’ ”​—Te Kaotioti 6:5, 6.

E tei ibukin te rongo te tia toka i aon te aoti aei. E kaotaki ikai nakoira bwa e a rangi ni korakora taren te amwarake, bwa boon teuana te kuate (1.08 Te rita) ni uita bon teuana te tenariati, ae mwaitini boon te tia mwakuri n te bongina, n te moan tienture! (Mataio 20:2) E kona n reke n te mwane anne tenua te kuate (3.24 te rita) ni baare, ae te aeka ni uita ae aki rangi n raoiroi. E na maanra te utu teuana ae bubura ni kona n amwarake man te mwaiti anne? A kauringaki naba aomata bwa a na kawakin raoi taian amwarake, ake amwarake ake e taneiai te aba iai n taai akekei, n aron te oera ae te oriwa ao te wain.

Te koaua bwa iai bwaai ni kakoaua aika ti a tia n nori man 1914 ake a kaotia bwa e a tia ni moana mwanangana te aoti ae roroo aei? Eng! Tao 70 te mirion aomata ake a mate ibukin te rongo n te ka-20 n tienture. E katautauaki man ana botaki te tautaeka teuana bwa iai “805 te mirion aomata ae nanona bwa temanna mai buakoia ruaman kaain te aonnaba ake a rotakibuaka n te bakitaia n 2012-14.” E taekinaki ae kangai n te ribooti teuana: “A bati riki aika mate ni katoa ririki ibukin te baki, nakon ikotani mwaitiia ake a mate n te AIDS, te maraeria, ao te kangenge.” N aki ongei kakorakora aika bati ibukini katokan te baki, ma e boni waaki naba ni mwananga te tia toka i aon te aoti ae roroo aei.

“Akea bwa I a nora te aoti ae maii, ao aran teuare toka i aona, te Mate. Ao e rimwiaki iroun te Ruanimate n uakaan ma ngaia. Ao a anganaki te mwaaka i aoni kaamwakoron te aonnaba, bwa a na tiritiri n te kabaang ae abwabwaki ao n te rongo ao n te aoraki ae kamamate ao irouia maan ni kaakang.”​—Te Kaotioti 6:8.

Te tia toka i aon te aoti are te kaaman, e tei ibukin te mate ae reke man te aoraki ae kamamate ao mani bwaai riki tabeua. E aki maan imwin 1914, ao a a mate aomata aika tatabebwi te mirion man te aoraki ae te Spanish flu. Tao 500 tabun te mirion aomata ake a ituaki iai, ae tao 1 i buakoia kaka 3 aomata ake a maiu n te tai arei!

Ma te Spanish flu ai bon tibwa te moan tetere. A katautaua taan rabakau bwa bubua ma bubua te mirion ake a mate man te aoraki ae te bwatata n te ka-20 n tienture. Ni boong aikai a a kimototo maiuia mirion ma mirion aomata ibukin te AIDS, te kangenge, ao ai te maraeria, n aki ongea korakoran te ukeuke i aon taiani bwainnaoraki.

N aki ongeia bwa tao te buaka, te rongo, ke te  aoraki ae kamamate, ma titeboo tokia ae te mate. E aki kukua te Ruanimate n rikorikoia konana, n akea ana nanoanga.

A na waekoa n roko n tokia taai aika kangaanga aikai. Uringa aei: E “mwananga bwa e na bon tokanikai” Iesu n 1914, e katuka Tatan n te aonnaba, ma e aki katabwanina raoi ana tokanikai Iesu n te tai anne. (Te Kaotioti 6:2; 12:​9, 12) N te tai ae waekoa n Aremaketon, ao Iesu e nang katoka ana waaki Tatan ao e na kamaunaia taani boutokaa te Riaboro. (Te Kaotioti 20:​1-3) E na aki tii katoka mwanangaia taan toka i aoia aoti ake teniman Iesu, ma e na kabooui naba mwin aia urubwai. Ni kangaa? Iangoi ana berita te Baibara aikai.

N oneani mwin te buaka, e nang tautaeka te rau. “E katoki buaka ni kabutaa te aonnaba [Iehova]. E ototea te kainikatebe ma ni kamaeinikuna te kainiwai.” (Taian Areru 46:9) Ibukia aomata aika tangira te rau, “e na korakora kimwareireia n te rau ae bati.”​—Taian Areru 37:11.

N oneani mwin te rongo, e nang bati te amwarake. “E na bati te uita n te aonnaba, ao e na taonako i aon taubukini maunga.”​—Taian Areru 72:16.

N oneani mwin te aoraki ae kamamate ao te mate, a nang bane aomata ni karekea te marurung ae kororaoi ao te maiu ae aki toki. “E na kaoa te rannimata ni kabane mai mataia [te Atua], ao e nang akea riki te mate, ke te nanokawaki ke te tang ke te maraki.”​—Te Kaotioti 21:4.

Ni menan Iesu n te aonnaba, ao e kaota teutana aron te maiu n te tai ae imwaira i aan ana kairiri. E kauekea te rau, e kaamwarakeia nga ma nga n te kakai, e kamarurungia aoraki, ao e kautiia naba maate.​—Mataio 12:15; 14:​19-21; 26:52; Ioane 11:​43, 44.

A na rangi ni kukurei Ana Tia Kakoaua Iehova ni kaotia nakoim man oin am Baibara, arom ae ko na tauraoi iai imwain te tai are e nang toki iai mwanangaia taan toka i aoia aoti aikai. Ko kan reiakina ae bati riki?