Nda beè mea mm̀ gbáá 1927 gbẹá ene kà ńkem̀ bon ea di kuló Chicago, ea di Illinois, mm̀ dó U.S.A. Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè ié vòò kà nvín​—Jetha, Don, nda, Karl, nè Joy. Dénè bẹ̀ì beè beeláfùl ge tú bẹẹ dùm siimá tóm nè Jìhóvà. Jetha beè sí ní ea égè bàà kà Tọọ̀ Kpá Gílẹẹ̀d mm̀ gbáá 1943. Don beè dààmà togó gè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l ea di Brooklyn, New York mm̀ gbáá 1944, Karl beè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l mm̀ gbáá 1947, vaá Joy beè dààmà togó gè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l mm̀ gbáá 1951. Ba lé nu dòòmà bá, bií ló níí ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà ní ea beè sièm kpóó ló kọ ḿ bọ̀ọ̀vẹ̀ gbàà nà sìtóm nè Jìhóvà ẹ.

Ńdáà tẹ̀ nè ńdáà kà beè olòó bugi Kpá Káí, ba beè vùlè Bàrì, vaá noomà nàgé beele kọ é vùlè Bàrì. Sõò tṍó e ńdáà tẹ̀ aa Europe dù, ea dú kĩée ea beè tõo bé Túá Tóm Bé Bàlà Booá, náa beè ié ná lèèma mm̀ ge sí tọ Bàrì. Ńdáà kà beè õá Bàrì zaa kọọ̀ ńdáà tẹ̀ ooà aa ól béá dú be mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. A beè gbóó kọ́ nèe kọọ̀: “Karl, naa èé aà sí tọ Bàrì belí bé e ólò naa.” Ńdáà tẹ̀ à gbóó aalá nèe kọọ̀: “M̀ é fáálái kilma tọ Bàrì, sõò nda ním é bã́ mm̀ tọá.” Ńdáà kà à gbóó bĩináe kọọ̀: “Ló éé?” Ńdáà tẹ̀ à aalá nèe kọọ̀: “Tṍó béá, gbò tùle bõ̀ònaló fã̀ e bà ólò sí tẽ̀ènè kà tọ Bàrì ní e ba beè tã̀àgã ló Bàrì boo beele, vaá bà tã̀àgã̀ nàgé ló Bàrì boo gbò e bà géè béiá nè ba nuù bé! É kọ Bàrì géè nvèè sãa kúm pálaa sĩ́?”

Tṍó e tṍó téní e ńdáà kà di-dí tọ Bàrì, bàà kà Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà beè gbóó kòn bá nvéè beélè nùtọ. Ba beè tú bàà kà kpá gè noomá Kpá Káí nè ńdáà tẹ̀, béè kpáá beè kọ̀là Light, vaá à baatẽ́ nú ea di mm̀ kpá Kùùà Nù. Nyíè ńdáà tẹ̀ beè palàge ẹẹ vaá a beè kọ bàá dù gé zọẹ̀ẹ noàè Kpá Káí. Tṍó e ńdáà kà mon gbò kpáá, a beè dààmà togó gè bugi. Enè dee, tṍó e ńdáà kà géè bugi níúz pepà, a beè gbóó mòn kĩée e bà kọ́ bà é tõo tú kpá ea kọlà Light noomá Kpá Káí vaá ba beè kólí kọ̀láá nen ea íe tàn ge nó Kpá Káí kọ á dú kĩá. Ńdáà kà beè beeláfùl ge sì. Tṍó ea íná kĩá, ene kà ńnváá ea ní dú kànen mm̀ dee ní ea beè kùùlà nùtọ nèe ẽ́. Ńdáà kà beè tú ene kà kpáá zogè ńnváá vaá bĩináe kọọ̀ é kọ ò gé nói kpáí gbẹá kĩí?” Ńnvááá beè aalá kọọ̀: “Ẽei e ńdáà lé, bã tọ.” Sè ea bẽene ńdáà kà beè faalá dénè bẹ̀ì siimá kĩá, vaá e beè olòó sí kĩá buù sè.

Enè dee gbẹá nònù, nen ea géè sẹlẹ nònùa beè kọ ḿ bugi nú ea di mm̀ kpá Psalm 144:​15, ea kọ́ọ̀ nyíè gbò e bà gé fã Jìhóvà ólò ẹẹ. Dọ̀ Kpá Káíá beè  palàge leemám, vaá níà bé e nú ea di mm̀ 1 Tímotì 1:​11, ea kọ́ọ̀ Jìhóvà dú “Bàrì ẹ́ẹ́ nyíe,” nè Ẹ́fẹsọ̀s 5:​1, ea síèi kpóó ló kọ é ‘nó gè belí Bàrì’ beè leemá nám gé naa ẽ́. M beè gbóó nyimá kọọ̀ à bọ́ló kọ ḿ naa kọ̀láá kà nú em é láá naa mm̀ ge sí tóm nè Bàrì vaá m̀ ólòó õáe zaa ló nèà deè ea ném. Pálaa kà nuí ní em ni piiga boo gè naá mm̀ nà dùm ẽ.

Begè dẽe aa kĩée e beele ólò tõo iná Kíńgdòm Họ́ọ̀l ea beè palàge dìí kuló, ea di Chicago tóólá 32 kìlómità (20 mi). Náa kal ló béè vó, e beè olòó sí nònù vaá m beè kpáá dã́ ból ló Kpá Káí. M̀ kẽeà boo enè dee, e nen ea géè sẹlẹ nònù beè íbá ló Jetha kọ á aalá bíb. Tṍó em géè pãanée tṍ ló, m beè kọ́ mm̀ nà nyíe kọ: ‘M̀ nyímà ààlaà bíbvá, m̀ gáẹ̀ beè dàlà bá boo.’ M beè gbóó dààmà togó gè kpoogá dee ló kọbé m̀ láá aalá bel gbẹá nònù. Bọọ èlmà vó, m beè kpáá tõo bã ló Jìhóvà belí pá ńdáà vígà. Vaá m beè dììa múú mm̀ gbáá 1941.

M̀ kẽeà boo nú ea beè naaá gbẹá pọ̀bkà bõ̀ònaló ea beè sẹ̀ẹ̀a mm̀ gbáá 1942, gbẹá Cleveland, ea di Ohio. Gbò nen beè tõó nú ea sígá ló 50 kele-kele ketõ̀ò ea di United State sí pọ̀bkà bõ̀ònalóí tenmá boo tẹ̀lẹ̀fóòn. Pá beélè tọ beè zọ̀ dõona kà pá tọ tõó mm̀ tọ kàn ea di kuló kĩée e pọ̀bkà bõ̀ònalóá beè sẹ̀ẹ̀à. Tṍóá, Bàà Tóm Bé Bàlà Boo géè beá vaá ba beè palàge biigè ló Gbò Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà. Ló èlà deeá, m beè mòn pá vígà e bà géè tú ba faà sẹlẹ́ kĩée e bà ólò sẹlẹ faà, vaá ba beè kììlà sã́ ea di ló faàa kpee dõona ketõ̀ò. Dénè ọ̀và beè bilá ló kọọ̀ buù kà faàa á ié enè nen ea é kudẽe ló dọ̀ọ̀mà tṍó e dee é zilà. Ba beè kọ́ nè gbò e bà géè kùdẽe ló faàa kọ be bà mon gbò e bà gbĩ́ gè nvèè tã̀àgã̀, bàá mùn sã́ ea dì ló faàá kọbé à élè dẽè gbò e bà gbĩ́ gè nvèè tã̀àgã̀a, vaá bàá uuli koò ea di ló faàa naa ní e dõona gbò é téélá dù gé nvèè bá nè va. M̀ beè bugi togó kọọ̀, ‘Gbò níí Jìhóvà ólò kpoogá dee ló nyòòmà kọ̀láá kà nú e bà gé náa!’ Vó beè naa kọ ḿ palàge daa boo béè kọ m beè agala boo kọọ̀ tọ́ọ̀ kà pọ́lọ́ nu náa é nááá.

Tṍó em kẽeà boo nú ea beè naaá gbẹá pọ̀bkà bõ̀ònalóá tṍó e sìgà gbáá ni téní, m beè mòn kọọ̀ pọ̀ náa beè sii ńdáà kà. A beè palàge dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà nè a bõ̀ònatõ̀ò. A lé nu dòòmà bá náa é tám nyíe.

Ńdáà kà beè dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó pọ́ì ńkem̀ tṍó besĩ́ è kalá sí pọ̀bkà bõ̀ònalóá. Vó beè naa kọ á palàge pãane tṍ ló gbò lòbèl ea kil ló gè tú dénè tṍó siimá tóm nè Jìhóvà. Tṍó e di èèlè e gé kil be, ńdáà kà beè kọọ̀, “Àé léémám gè kilsĩ́ gè dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó, sõò ním é láá naa vó vaá m̀ láá palàge ẹ̀b nú ea kilíí ló.” A beè bĩinái be èé láá nveenìè bá neèe. E beè zìgà, vó beè naa kọ á dòbá àn e buù bẹ̀ì é ólòó kpalí buù deè bòm deè besĩ́ è kálá dé gyã́á. Tṍó e ni aà kil tọọ̀ kpá, à ólò ẹ̀b beè tọá di õ̀òa besĩ́ à kálá àà gé kọ́ kpẹ̀a. Ńdáà kà beè olòó di mm̀ kíìli-kíìli, sõò náa ólò sọ̀bá pá a nvín gbẹẹ́ kẽ. À ólò dìí ló tṍó e ni dọ́ be gé dé gyã́á fèèbe nè tṍó e ni zaalà tọọ̀ kpá. È ólò nyoonée gé kọ́ kpẹ̀a sìgà dee tṍó e ni zaalà tọọ̀ kpá, vó beè naa kọ é dã́ ból ló nú e gè dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a tõó dọ̀.

M beè dú neǹ gyà deèsĩ́ tóm kọ̀ kpẹ̀a dénè tṍó, tṍó em ni tóólá 16 gbáá. Náa kal ló béè kọọ̀ ńdáà tẹ̀ gáà beè du Neǹ Ditõ̀ò Jìhóvà tṍóá, a beè olòó leemáe gè nyimá bé em gé sim kilsĩ́ mm̀ nà sìtóm kọ̀  kpẹ̀a naa. Enè deè ló èlà, m beè kọ́ nèe kọọ̀ m̀ dì em gé piigà bé e nà kpóó sim tùlà naa, sõò m̀ gáà mòn tọ́ọ̀ nen em é nóòmà Kpá Káí. M beè elá pọ́ì ńkem̀ tṍó, m̀ gbóó bĩináe kọọ̀, “É kọ àé léémá ni kọ ḿ noomà ni Kpá Káí?” A beè tú ńkem̀ tṍó bùgmà togó boo vaá à gbóó aalá kọọ̀, “Ẽei, àé léémám.” Vóà naa, ńdáà tẹ̀ ní ea dú túá nen em beè noomà Kpá Káí é. Vó beè naa kọ nyíém á palàge ẹẹ!

M beè gbóó dààmà togó gè noomàe kpá ea kọlà “The Truth Shall Make You Free.” Bé e bẹẹ nònù gé kilsĩ́ naa, m beè gbóó nyimá kọọ̀ ńdáà tẹ̀ géè nvèè bá nèm kọ ḿ kpáá palàge nó Kpá Káí vaá tú gbò nú em nóò noomà dõona gbò. Dì belí nu dòòmà bá, enè deè ló èlà tṍó e ni bugi enè kpò ea di mm̀ kpáá lọ̀l, ńdáà tẹ̀ beè gbóó kọọ̀: “M̀ dã́à nú e kpáí kọ́. Sõò, éé ní ea náa vaá ò agala boo kọọ̀ nú e kpáí kọ́ dú kà-kà ẹ?” Ním beè nyimá ààlaà bíbvá, vó beè naa kọ ḿ kọ́ nèe kọọ̀, “Ním é láá aalá bíbvá kátogóá, sõò m̀ é ááIá nè ni dõona tṍó besĩ́ è kálá nó nu.” Vaá níà nú em beè naa ẽ́. M beè gbóó gbĩ̀, vaá mòn gbò dọ̀ Kpá Káí ea nveè sãa kúm gbò gá e géè loá bel booá. Tṍó e níá nááá lọ̀l, m beè gbóó olòó kpoogá dee ló nyòòmà bẹẹ nònù vaá nó gè gbĩ́tẽ́ ló nu. Ge gbĩ́tẽ́ ló nu beè naa kọ ḿ kpáá palàge dã́ ból ló nú ea di mm̀ Kpá Káí vaá a beè nvèè nàgé bá nè ńdáà tẹ̀. A beè tú gbò nú ea géè nò siimá tóm vaá a beè diia múú mm̀ gbáá 1952.

M beè aa be tṍó em ni tóólá 17 gbáá. Nyòòmà tṍóá ní e Jetha a beè dú neǹ kọ̀ kpẹ̀a aa dó dọ dó é, vaá Don à kil Bẹ́tẹẹ̀l ẹ. Tóm e pálaa ọ̀và géè sìa beè palàge leemá va, vaá níà nú ea beè sièm kpóó ló é. Vó beè naa kọ ḿ naa fíìl fṍòm ge sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l nè ge sí Tọọ̀ Kpá Gílẹẹ̀d vaá sọbá gbẹẹ́ bá Jìhóvà. Nú ea beè sìlà aa m dú kọọ̀, ba beè kolím kọ ḿ dù gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l mm̀ gbáá 1946.

Mm̀ gbò gbáá em ni síímá tóm gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l, m sí tóm kele-kele ketõ̀ò, vó a náa kọ ḿ nó gã́bug nu. Mm̀ 75 gbáá em ni síímá tóm Bẹ́tẹẹ̀l, ba beè noomàm bé em é láá naa príǹt bẹẹ gbò kpá vaá ẹ̀b nú ea kil ló kpègè bõ̀ònatõ̀òí naa. Ba beè noomà nàm gé bé em é láá zalí gbò nú e íè bíi ló gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l lọl dõona kà dó, nè bé em é láá lẹ̀ẹ̀là nu tẹlẹ dõona kà dó naa. Bọọ èlmà vó, m̀ ólò dé kpéè ló kọ̀láá kà lòbèl ea dẹẹa boo Kpá Káí e bà ólò nè gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l, bii nágé ló nú ea dì nè dee.

M beè no nagé nu lọl bá ńdáà ńkem̀ vígà págbálà ea bée kọlà Karl, ea beè daamà togó gè sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l mm̀ gbáá 1947. A beè palàge dã́ ból ló gbò nú ea di mm̀ Kpá Káí vaá à ólò láá palàge noomà Kpá Káí. À íe tṍó e ba beè kọ ḿ nè lòbèl kèsĩ́ gbò nen, vó beè naa kọ ḿ síé ló kọ á nvèè bá nèm. M beè kọ́ nèe kọ m kpóògè dee ló gã́bug nú ea kil ló togó bel em é ló bel booá, sõò ním nyímà bá gè sií ló. A beè nvèè bá nèm tení dú ló gè bĩinám kọọ̀ “Joel, éé ní ea dú togó bel o lòbèl e?” M beè gbóó vàlẹ̀bá dã́ ból ló nú  ea géè kọ̀. À géè kọọ̀ áá bel ea baatẽ́ togó bel nà lòbèl ní ea dú bíi kọ ḿ tùe, níì dénè nú ea di mm̀ kpáá nì. Nú em beè nòa náa é tám nyíe.

Kọbé è láá ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe gbẹá Bẹ́tẹẹ̀l, à dú bíi kọ é pììgà bé e bẹẹ kpóó sim tùlà naa gè olòó kọ́ kpẹ̀a. Be è náa vó, èé íe gã́bug nú ea é síèi kpóó ló. M̀ kẽeà boo nú ea beè naaá ḿ ló enè deè ló èlà gbẹá Bronx ea di New York. Ene kà vígà págbálà nè nda beè àà gé kãa ene kà ńnváá ea beè tú Kpá Tọ Kùdẽe Ló nè Awake! E beè kòl bẹẹ bée nèe vaá kọ́ nèe kọọ̀, “Ló èlàí, è gé nveè bà nè gbò nen kọ bàá nó gbò nú ea é síè va kpóó ló lọl mm̀ Kpá Káí.” Ńnvááá beè gbóó kọọ̀, “Be níà bel ea kil ló Kpá Káí, bãí tọ.” E beè bugi vaá ló bel boo gã́bug dọ̀ Kpá Káí ea kil ló Boǹ Méné Bàrì nè ãa bàlà boo ea é dú sĩ́. Belá beè palàge tọá ló ńnvááá, naa ní e sè ea bẽene à kólí pá a kóò kọ bàá zọ̀i noá Kpá Káí. Tṍó e tṍó téní, a dóm nè ẹ̀ẹ̀ beè gbóó dú gbò e bà gé fã Jìhóvà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo.

M beè beeláfùl kọ m̀ é ílí va. 10 gbáá aa ló tṍóá, m beè gbóó mòn nen ea léémám. Éé ní ea beè nvèè bá nèm kọ ḿ mòn lé va ẹ́? M beè tãagã ló Jìhóvà vaá bugi togó boo nú e nda nè ńdáà va é náa tṍó e ni ílá lọ̀l.

Gbẹá pọ̀bkà bõ̀ònaló ea beè sẹ̀ẹ̀a mm̀ gbáá 1953 gbẹá Yankee Stadium, m beè mòn ene kà vígà pábia ea bée kọlà Mary Aniol. Ńdáà vígà Jetha nè ẹ̀ẹ̀ beè gbá sí ní ea égè bàà kà Tọọ̀ Kpá Gílẹẹ̀d, vaá ba beè tú Mary nè Jetha tẹlẹ tẽ̀ènè ketõ̀ò dì belí gbò kọ̀ kpẹ̀a aa dó dọ dó. Mary beè tú bẹ̀à sã́ bùlà kọọmá nú ea kil ló a sìtóm kọ̀ kpẹ̀a gbẹá Caribbean nè gã́bug gbò ea géè noomà Kpá Káí. Bé e gé nyímá nú ea kil ló ene naa, níà bé e beè gbóó nyimá kọọ̀ pálaa bẹ̀ì géè gbĩ́ gè tú dénè bẹẹ tṍó siimá tóm nè Jìhóvà naa ẽ́. E beè palàge vùlè ene, vaá e beè ilá ló April 1955. Mm̀ gã́bug sĩ́deè, Mary beè zogè kọ à dúè dõ̀ònù ea aa bá Jìhóvà, vaá a beè dú kà lé nu dòòmà bá e gbò nen é láá nó nu lọl ló. Nyíée ólò ẹẹ ló gè sí kọ̀láá kà tóm e bà née. À ólò palàge sí tóm agẹlẹ bá, ẹ̀b nú ea kil ló dõona gbò, vaá tú Boǹ Méné Bàrì naamá túá kà nú mm̀ a dùm. (Máát. 6:33) E beè tú taà gbáá siimá tóm gè kùdẽe ló sẹ́kiùt, vaá ba beè kolíí kọ é dù gé sí tóm Bẹ́tẹẹ̀l mm̀ gbáá 1958.

M beè nó gã́bug nu lọl bá Mary. Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e ã́àa iláá, e beè beeláfùl gè olòó bugi Kpá Káí. E beè olòó bugi 15 gã́bel kọ̀láá dee. Tṍó e enè bẹ̀ì ni bugi dọ̀ Kpá Káíá lọ̀l, e ólò ló bel boo vaá bugi togó boo bé eé láá tú nú e géè bugiá siimá tóm naa. Gã́bug tṍó, Mary ólò kọ́ gbò nú ea beè nó gbẹá Tọọ̀ Kpá Gílẹẹ̀d àbèè nú ea beè nò tṍó ea géè kọ kpẹ̀a aa dó dọ dó. Gbò nú em ni nó lọl bá Mary ólò nvèè bá nèm kọ ḿ láá nè nà lòbèl, vaá naa kọ ḿ nyimá bé em é láá ló bel ea é síè kpóó ló gbò vígà pábia naa.​—Pró. 25:11.

Ńdáà vaà Mary beè ú mm̀ gbáá 2013. À palàge tàn nim gè mònie gbẹá mm̀ ãa bàlà boo! Sõò dọ̀ọ̀mà tṍóá, m̀ béèlàfùl ge kilsĩ́ gè nó nu vaá dẹlẹ nyíé boo Jìhóvà. (Pró. 3:​5, 6) Ge bugi togó boo nú e gbò gyóòlo Jìhóvà é náa mm̀ ãa bàlà boo ólò nvèèm nyíé gbàà vaá naa kọ ḿ ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe. Níá bãàa mm̀ ge nó ãa-ãa nu lọl bá bẹẹ Pọ̀bkà Neǹ Dòbá, nè ge no nagé nú ea kilíé ló. Mm̀ kà-kà, m̀ palàge õá Jìhóvà zaa ló dénè nú ea ni nóòmàm nè bé ea ni íém sàn nyíé ló naa.