1-3. Etẹwẹ yẹwhegán he wá sọn Juda bọ mí ma yọ́n yinkọ etọn lọ gboawupo nado wà, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

TO OJLẸ de mẹ to gandudu Ahọlu Jeloboami tọn whenu, Jehovah do yẹwhegán de hlan sọn Juda nado yì lá wẹndomẹ whẹdida tọn sinsinyẹn de na ahọlu Islaeli tọn atẹṣitọ enẹ. Yẹwhegán whiwhẹnọ lọ yí nugbonọ-yinyin do dó owẹ̀n Jiwheyẹwhe tọn lọ, podọ Jehovah basi hihọ́na devizọnwatọ etọn sọn alọ Jeloboami he to adi sinsinyẹn ji lọ tọn mẹ.—1 Ahọ. 13:1-10.

² Dile yẹwhegán lọ to aliji jei whé, e dukosọ hẹ dawe yọnhonọ de he wá sọn Bẹtẹli he ma dẹn do finẹ. Dawe lọ dọ dọ yẹwhegán Jehovah tọn de wẹ emi. E klọ sunnu jọja lọ nado vẹtolina anademẹ nujikudo tọn he Jehovah na ẹn lẹ, yèdọ ‘ma nado dùnú kavi nùsin to Islaeli,’ podọ ‘ma nado lẹkọ gbọn aliho dopolọ he ji e gbọn yì.’ Homẹ Jehovah tọn ma hùn. Enẹgodo, whenue yẹwhegán Jehovah tọn lọ wleali dedo whé, kinnikinni de pé e to aliji bo hù i.—1 Ahọ. 13:11-24.

³ Naegbọn yẹwhegán he ko yinuwa po whiwhẹ po wayi lọ do wá joawuna sakla bo hodo dawe yọnhonọ mẹklọtọ enẹ? Biblu ma dọ. Amọ́ e sọgan yindọ e wọnji mlẹnmlẹn dọ nuhe emi dona wà wẹ nado ‘nọ yí whiwhẹ do zinzọnlin hẹ Jiwheyẹwhe.’ (Hia Mika 6:8.)  To Biblu mẹ, zọnlinzinzin hẹ Jehovah nọ bẹ linlẹn jidide do ewọ go, godoninọna nupojipetọ-yinyin etọn, po anademẹ etọn hihodo po tọn hẹn. Mẹhe yin whiwhẹnọ nọ hẹn do ayiha mẹ gligli dọ emi sọgan nọ dọhodopọ hẹ Otọ́ owanyinọ podọ ganhunupotọ emitọn whẹwhẹ, podọ emi dona nọ wàmọ. Yẹwhegán lọ sọgan ko biọ to Jehovah si dọ ewọ ni hẹn anademẹ Etọn lẹ họnwun na emi, amọ́ Owe-wiwe lẹ ma dọ dọ e wàmọ. To whedelẹnu, mílọsu nọ wá pannukọn nudide sinsinyẹn lẹ, bọ nuhe sọgbe lọ sọgan nọma họnwun na mí. Whiwhẹ yíyí do dín anademẹ Jehovah tọn nọ gọalọna mí nado dapana nuṣiwa he ylan taun lẹ.

4. Etẹwẹ mí na plọn to hosọ ehe mẹ?

⁴ To hosọ he wayi mẹ, mí dọhodo nuhewutu whiwhẹ gbẹ́ yin nujọnu na Klistiani lẹ po nuhe jẹhẹnu ehe didohia bẹhẹn po ji. Ṣigba, ninọmẹ tẹlẹ wẹ sọgan whlé whiwhẹ mítọn pọ́n? Podọ nawẹ mí sọgan wleawuna jẹhẹnu dagbedagbe ehe bo nọ do e hia etlẹ yin to kọgbidinamẹ glọ gbọn? Nado mọ gblọndo na kanbiọ ehelẹ, mí na gbadopọnna ninọmẹ paa atọ̀n delẹ he sọgan whlé whiwhẹ mítọn pọ́n, podọ mí na mọ lehe mí sọgan nọ yinuwa po nuyọnẹn po to ninọmẹ ehelẹ dopodopo mẹ do.—Howh. 11:2.

5, 6. Nawẹ Balzilai do whiwhẹ hia gbọn?

⁵ Eyin ninọmẹ mítọn kavi azọ́ndenamẹ mítọn lẹ diọ, ehe sọgan whlé whiwhẹ mítọn pọ́n. Whenue Davidi biọ to Balzilai, yèdọ dawe mẹhomẹ de he ko tindo owhe 80 si nado wá nọ họ̀nmẹ ahọlu tọn, Balzilai na ko mọ ehe taidi gbégbò daho de. Alọkikẹyi oylọ-basinamẹ Davidi tọn na ko hùn dotẹnmẹ dote na Balzilai nado to vivi haṣinṣan dagbe de tọn dù hẹ ahọlu zọnmii. Etomọṣo, Balzilai gbẹ́ oylọ-basinamẹ lọ dai. Etẹwutu? Na e ko whẹ́n mẹho taun wutu, e dọna Davidi dọ emi ma jlo na yin agbàn to kọ̀ji na ahọlu. Enẹwutu, Balzilai gbọ bo biọ dọ Kimhami, yèdọ mẹhe na ko yin dopo to visunnu etọn lẹ mẹ ni nọ otẹn emitọn mẹ.—2 Sam. 19:31-37.

⁶ Whiwhẹ gọalọna Balzilai nado basi nudide lẹnpọn dagbe tọn. E ma yin na e mọdọ emi ma yọ́n-na-yizan sọmọ ba nado didá azọ́ndenamẹ lọ kavi na e jlo na vò bo duvivi gbọjẹ whenu-gaa tọn wutu wẹ zọ́n bọ e do gbẹ́ oylọ Davidi tọn gba. Nulọ poun wẹ yindọ e mọnukunnujẹemẹ bo kẹalọyi dọ ninọmẹ emitọn lẹ to didiọ podọ nuhe emi gán wà lẹ do dogbó. E ma jlo na kẹalọyi azọngban de he na húagbọ́ ẹ. (Hia Galatianu lẹ 6:4, 5.) Eyin mí nọ ze ayiha do otẹn, yindidi, kavi pipà mimọyi ji, enẹ na sisẹ́ mí nado joawuna goyiyi po agbàwhinwhlẹn po bọ mí sọgan wá jẹflumẹ to godo mẹ. (Gal. 5:26) Ṣigba, whiwhẹ nọ gọalọna mímẹpo nado ze ayiha do nugopipe po vivẹnudido pọmẹ tọn mítọn po ji nado sọgan hẹn gigo wá na Jiwheyẹwhe bosọ wà nuhe go mí pé lẹpo nado gọalọna mẹdevo lẹ.—1 Kọl. 10:31.

7, 8. Nawẹ whiwhẹ sọgan gọalọna mí ma nado nọ ganjẹ mídetiti go gbọn?

⁷ Eyin azọngban mítọn jẹeji aṣẹpipa mítọn lọsu nọ saba jẹeji, podọ ehe sọgan whlé whiwhẹ mítọn pọ́n. Whenue Nẹhemia sè ninọmẹ awubla tọn he mẹ mẹhe to Jelusalẹm lẹ tin te, e hodẹ̀ vẹkuvẹku hlan Jehovah. (Nẹh. 1:4, 11) Yé mọ dona Jehovah tọn yí to whenue Ahọlu Altakẹlikesi de Nẹhemia taidi ayimatẹn-gán lẹdo lọ tọn. Etomọṣo, mahopọnna otẹn daho he mẹ Nẹhemia te, adọkun etọn po aṣẹpipa daho etọn po, ewọ ma ganjẹ numimọ kavi nugopipe etọn lẹ go gbede. E zindonukọn nado to zọnlinzin hẹ Jiwheyẹwhe. E nọ dín anademẹ Jehovah tọn to whepoponu gbọn dogbigbapọnna Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn dali. (Nẹh. 8:1, 8, 9) Nẹhemia ma duklunọ do mẹdevo lẹ ji; kakatimọ, nutindo etọn titi lẹ wẹ e zan dile e to lizọnyina yé.—Nẹh. 5:14-19.

⁸ Apajlẹ Nẹhemia tọn do lehe whiwhẹ sọgan gọalọna mí nado dapana jidide do mídetiti go do hia to whenue azọ́ndenamẹ mítọn  diọ kavi mí mọ azọngban devo yí dogọ. Eyin mẹho agun tọn de nọ ganjẹ numimọ etọn titi go, e sọgan jẹ whẹho agun tọn lẹ didẹ ji matin anademẹ Jehovah tọn bibiọ to odẹ̀ mẹ whẹ́. Mẹdevo lẹ sọgan ko nọ basi nudide yetọn whẹpo do wá hodẹ̀ dọ Jehovah ni dona nudide lọ. Ṣigba, be whiwhẹ didohia wẹ ehe yin ya? Mẹhe yin whiwhẹnọ nọ flin otẹn etọn to whelẹponu to Jiwheyẹwhe nukọn, podọ azọngban etọn to tito he Jiwheyẹwhe zedai mẹ. E ma yin nugopipe mítọn lẹ wẹ yin nujọnu lọ. Titengbe to whenue mí pannukọn ninọmẹ kavi nuhahun he mí ko jẹakọ hẹ de, mí dona payi ma nado nọ ganjẹ mídetiti go. (Hia Howhinwhẹn lẹ 3:5, 6.) Taidi hagbẹ whédo Jiwheyẹwhe tọn lẹ, mí ko plọn nado nọ ze ayiha do azọngban mítọn lẹ hinhẹndi to whẹndo mẹ kavi to agun mẹ ji kakati nado nọ to kanván nado jẹ ogántẹn daho hugan de mẹ.—1 Tim. 3:15.

9, 10. Nawẹ whiwhẹ sọgan gọalọna mí nado yinuwa gbọn to whenue yè mọhodọdo mí go?

⁹ E sọgan vẹawu nado dava numọtolanmẹ mítọn lẹ to whenue yè mọhodọdo mí go to aliho agọ̀ mẹ. Hanna nọ saba viavi, na asisi etọn Pẹnina nọ to vivlẹ ẹ kò mapote wutu. Hanna sin asu yiwanna ẹn, ṣigba wẹnsinọ wẹ Hanna yin. To nukọn mẹ, whenue ewọ to dẹ̀ho to gòhọtúntún mẹ, Yẹwhenọ Daho Eli gbọn nuṣiwa dali sawhẹdokọna ẹn dọ e ko nùahànmú. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ninọmẹ lọ! Etomọṣo, mahopọnna ehe lẹpo, nawe whiwhẹnọ lọ Hanna dava ede bo yí sisi do gblọnhona Eli. Odẹ̀ ahundopo tọn etọn yin kinkandai do Biblu mẹ. Odẹ̀ lọ gọ́ na hogbe yise, pipà po pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn po tọn lẹ.—1 Sam. 1:5-7, 12-16; 2:1-10.

¹⁰ Whiwhẹ sọgan sọ gọalọna mí nado “nọ yí dagbe do gbawhàn oylan tọn.” (Lom. 12:21) Mí nọ saba pehẹ mawadodo to titonu Satani tọn mẹ, podọ mí dona to ahidi ma nado wá lẹzun fifiẹtọ na nuyiwa mẹylankan lẹ tọn wutu. (Salm. 37:1) Eyin mẹmẹsunnu kavi mẹmẹyọnnu lẹ ṣẹnṣẹn wẹ nuhahun lẹ fọ́n te, awufiẹsa lọ sọgan sinyẹn taun. Mẹhe tindo whiwhẹ na hodo apajlẹ Jesu tọn. Biblu dọmọ: “To whenuena yè to zunzun in, ewọ lọsu ma zunmẹ . . . , ṣigba e ze ede do alọmẹ na Mẹlọ he nọ yí dodo do dawhẹ.” (1 Pita 2:23) Jesu yọnẹn dọ Jehovah tọn  wẹ ahọsuyi. (Lom. 12:19) Mọdopolọ, Klistiani lẹ yin tudohomẹna nado yin whiwhẹnọ podọ ma nado “nọ yí oylan do sú oylan họ́.”—1 Pita 3:8, 9.

11, 12. (a) To whenue mí yin pipà zẹjlẹgo, nawẹ whiwhẹ sọgan gọalọna mí nado yinuwa gbọn? (b) Nawẹ whiwhẹ sọgan nọ deanana mí na nuhe dù aṣọ́dido, nusisọ́ po nuyiwa mítọn po gbọn?

¹¹ Mẹpipa oklọ tọn he zẹjlẹgo sọgan whlé whiwhẹ mítọn pọ́n ga. Lẹnnupọndo lehe Ẹsteli yinuwa to aliho dagbe mẹ do ji to whenue nulẹ diọ to ajiji mẹ to gbẹzan etọn mẹ. E yọnwhanpẹ taun podọ e mọ nukunpedomẹgo mẹhẹn yọnwhanpẹ tọn akuẹgegenu tọn de yí na owhe dopo. Egbesọegbesọ wẹ e nọ topọ hẹ awhli susu he wá sọn awà voovo Ahọluigba Pẹlsia tọn ji, yèdọ mẹhe to agbàwhlẹn nado mọ ayidonugo ahọlu tọn yí lẹ. Ṣogan, e nọ do sisi hia bo hẹn walọ dagbe etọn go. E ma joawuna goyiyi etlẹ yin to whenue ahọlu ko de e taidi ahọsi etọn godo.—Ẹst. 2:9, 12, 15, 17.

¹² Whiwhẹ nọ gọalọna mí nado doaṣọ́, sọnú, bo yinuwa to aliho he dọnmẹdogo bo do sisi hia mẹ to whepoponu. Mí yọnẹn dọ e ma yin awagundido kavi ayidonugo dindọn wá míde ji to aliho he ma sọgbe mẹ wẹ nọ dọ̀n mẹdevo lẹ gba, ṣigba “gbigbọ abọẹninọ po walọmimiọn tọn po” didohia. (Hia 1 Pita 3:3, 4; Jel. 9:23, 24) Goyiyi he to ahun mítọn mẹ na wá sọawuhia to nuyiwa mítọn lẹ mẹ. Di apajlẹ, mí sọgan nọ dohia mẹdevo lẹ to aliho he ma yin tlọlọ tọn mẹ dọ mí tindo lẹblanulọkẹyi vonọtaun lẹ, yọ́n aṣlihó de, kavi tindo haṣinṣan vonọtaun hẹ mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ. Kavi mí sọgan nọ basi zẹẹmẹ nulẹ tọn to aliho de mẹ na míwlẹ kẹdẹ nido mọ pipà yí na linlẹn he yin didetọn de kavi nuwadotana de he mẹ mẹdevo lẹ tindo mahẹ te ga. Jesu ze apajlẹ dagbe dai to adà ehe mẹ ga. To suhugan hodidọ etọn lẹ tọn mẹ, e nọ yihodọ sọn Owe-wiwe Heblu tọn lẹ mẹ kavi dlẹnalọdo yé. E yí whiwhẹ do dọho to aliho enẹ mẹ na hosetọ etọn lẹ nido yọnẹn dọ Jehovah dè wẹ nuhe dọ e te lẹ wá sọn, e ma yin sọn nuyọnẹn edetiti tọn mẹ.—Joh. 8:28.

13, 14. Nawẹ whiwhẹ sọgan gọalọna mí nado basi nudide dagbe lẹ gbọn?

¹³ To whenue nudide lẹ yin bibasi, whiwhẹ mítọn sọgan yin whiwhlepọn ga. Whenue apọsteli Paulu nọ Sesalea, yẹwhegán Agabu dọna ẹn dọ eyin e zindonukọn bo yì Jelusalẹm, e na yin wiwle. E tlẹ sọgan yin hùhù. Na mẹmẹsunnu lẹ to budi dọ nuylankan sọgan jọ wutu, yé vẹ̀ Paulu ma nado yì. Ṣigba, Paulu ma dike yé ni diọlinlẹnna ẹn. E ma dejido ede go zẹjlẹgo, mọdopolọ e ma dike obu ni hẹn ẹn gbọjọ. E dejido Jehovah go mlẹnmlẹn bosọ wleawufo nado hẹn azọ́ndenamẹ etọn di to gigọ́ mẹ, mahopọnna fidepope he Jehovah na na dotẹnmẹ azọ́ndenamẹ lọ nado hẹn ẹn yì. To whenue mẹmẹsunnu lẹ sè ehe, yé gbọn whiwhẹ dali jo Paulu do bo masọ tẹnpọn nado glọnalina ẹn nado yì Jelusalẹm ba.—Owalọ 21:10-14.

¹⁴ Whiwhẹ sọ sọgan gọalọna mí nado basi nudide dagbe lẹ, etlẹ yin to whenue mí ma sọgan yọ́n lehe ninọmẹ lẹ na wá yì do to gigọ́ mẹ kavi deanana yé. Di apajlẹ, eyin mí biọ adà sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn de mẹ, etẹwẹ na jọ eyin mí bẹ azọ̀n? Eyin mẹjitọ mítọn he to yọnho pò lẹ wá do hudo alọgọ mítọn tọn lo? Nawẹ mí na penukundo míde go to yọnho mẹ gbọn? Eyin mí tlẹ hodẹ̀ kavi basi dodinnanu susu, mí ma sọgan mọ gblọndo he họnwun gblegede na kanbiọ ehe nkọ lẹ gbede. (Yẹwh. 8:16, 17) Jidide mítọn to Jehovah mẹ na gọalọna mí nado yọ́n dogbó mítọn lẹ bosọ kẹalọyi yé. To whenue mí ko basi dodinnanu, dín ayinamẹ sọn mẹdevo lẹ dè, bo ko biọ anademẹ to odẹ̀ mẹ godo, mí dona ze afọdide lẹ sọgbe hẹ anademẹ he gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn to nina mí. (Hia Yẹwhehodọtọ 11:4-6.)  Gbọnmọ dali, Jehovah na mọ nude he e na dona, kavi e sọgan gbọn homẹdagbe dali diọ yanwle mítọn lẹ.—Howh. 16:3, 9.

15. Nawẹ ayihamẹlinlẹnpọn do Jehovah ji na gọalọna mí nado yin whiwhẹnọ gbọn?

¹⁵ To whenuena e yindọ whiwhẹ tindo ale susu, nawẹ mí sọgan wleawuna ẹn bo hẹn ẹn pọnte dogọ gbọn? Mí ni gbadopọnna aliho ẹnẹ delẹ. Tintan, mí na hẹn whiwhẹ po budisi he mí tindo na Jehovah po pọnte dogọ gbọn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yíyí do lẹnayihamẹpọn do otẹn etọn po jẹhẹnu etọn he yiaga taun lẹ po ji dali. (Isa. 8:13) Flindọ, Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ wẹ mí to zọnlinzin hẹ, e ma yin angẹli de kavi gbẹtọ gba. Enẹ na whàn mí nado ‘nọ whiwhẹ míde to alọ huhlọnnọ Jiwheyẹwhe tọn glọ.’—1 Pita 5:6.

16. Nawẹ ayihamẹlinlẹnpọn do owanyi Jiwheyẹwhe tọn ji nọ whàn mí nado yin whiwhẹnọ gbọn?

¹⁶ Awetọ, ayihamẹlinlẹnpọn do owanyi Jehovah tọn ji na gọalọna mí nado wleawuna whiwhẹ. Apọsteli Paulu wlan dọ nugonu agbasa gbẹtọvi tọn he ma tindo yẹyi sọmọ lẹ wẹ Jehovah “nọ na yẹyi hugan.” (1 Kọl. 12:23, 24) Mọdopolọ, Jehovah nọ hò dopodopo mítọn tọn pọ́n mahopọnna dogbó mítọn lẹ. E ma nọ yí mí jlẹdo mẹdevo lẹ go kavi tẹ̀ owanyi etọn mí to whenue mí ṣinuwa gba. Na owanyi Jehovah tọn wutu, mí sọgan nọ mọ míde to hihọ́ glọ to fidepope he mí to sinsẹ̀n te to whédo etọn mẹ.

17. Kọdetọn tẹwẹ pinplọn nado nọ dín adà dagbe mẹdevo lẹ tọn na hẹnwa na mí?

¹⁷ Atọ̀ntọ, pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn na adà he yiwà mí te to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ na jideji, eyin mí nọ hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn nado nọ ze ayiha do adà dagbe mẹdevo lẹ tọn ji. Kakati nado nọ to gigo dín kavi nọ gbọn sọmawhe dali yí nukọnna nulẹ to whepoponu, mí na nọ saba yí whiwhẹ do dín ayinamẹ mẹdevo lẹ tọn bosọ nọ joawuna linlẹn yetọn lẹ. (Howh. 13:10) Mí na nọ jaya hẹ yé to whenue yé mọ lẹblanulọkẹyi lẹ yí. Podọ, mí na nọ na gigo Jehovah dile mí mọ bọ e to didona “pipli mẹmẹsunnu [mítọn] lẹ tọn pete to aihọn mẹ.”—1 Pita 5:9.

18. Nawẹ mí sọgan plọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn sọgbe hẹ walọ jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn?

¹⁸ Ẹnẹtọ, walọ dagbe po sisi mẹdetiti tọn mítọn po na yin hinhẹn pọnte dogọ eyin mí nọ plọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ. Mí na wleawuna wuntuntun gbọn whiwhẹ yíyí do plọn nado nọ pọ́n nulẹ hlan dile Jehovah nọ wà do dali. Eyin mí nọ plọnnu, nọ hodẹ̀, bo nọ yí nuhe mí plọn lẹ do yizan mẹ to gbesisọ mẹ, mí sọgan na huhlọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn vudevude. (1 Tim. 1:5) Mí plọn nado nọ lẹn mẹdevo lẹ tọn pọ́n jẹnukọn. Eyin mí yí adà mítọn wà, Jehovah dopà dọ emi na ‘dotana azọ́nplọnmẹ mítọn,’ bo gọalọna mí nado wleawuna whiwhẹ po jẹhẹnu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn devo lẹ po.—1 Pita 5:10.

19. Etẹwẹ na gọalọna mí nado to whiwhẹnọ yin kakadoi?

¹⁹ Walọ whiwhẹ matindo tọn kẹ́nnẹ-kẹ́nnẹ de wẹ zọ́n bọ yẹwhegán he wá sọn Juda he mí ma yọ́n yinkọ etọn lọ hẹn ogbẹ̀ etọn gọna teninọ dagbe etọn to Jiwheyẹwhe nukọn bu. Ṣigba, e yọnbasi nado yin whiwhẹnọ etlẹ yin to whlepọn glọ. Omẹ nugbonọ hohowhenu tọn lẹ gọna whiwhẹnọ egbezangbe tọn lẹ ko dohia dọ enẹ yọnbasi. Dile mí to zọnlinzin hẹ Jehovah dẹnsọ, mọ wẹ mí nọ hẹn whiwhẹ mítọn pọnte dogọ do niyẹn. (Howh. 8:13) Mahopọnna otẹn he mẹ mí tin te to alọnu din, zọnlinzinzin hẹ Jehovah na ede ko yin lẹblanulọkẹyi jiawu he ma pé awe de. Nọ wlebòna gbégbò enẹ bo zindonukọn nado to nuhe go a pé lẹpo wà nado yí whiwhẹ do zinzọnlin hẹ Jehovah kakadoi.