Etẹwẹ Yin Otàn Sinagọgu Tọn?

HOGBE lọ “sinagọgu” wá sọn hogbe Glẹkigbe tọn he zẹẹmẹdo “opli” kavi “pipli dopọ” mẹ. Yinkọ lọ sọgbe, na sinagọgu lẹ yin nọtẹn opli tọn lẹ, fie Juvi lẹ nọ mọ anademẹ yí bosọ nọ basi sinsẹ̀n te sọn hohowhenu. Owe-wiwe Heblu tọn lẹ ma donù sinagọgu lẹ go to aliho he họnwun mẹ, ṣigba e họnwun to Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ mẹ dọ nọtẹn opli tọn mọnkọ lẹ ko yin didoai sọn owhe kanweko tintan W.M.

Suhugan weyọnẹntọ lẹ tọn yise dọ sinagọgu enẹlẹ bẹjẹeji to kanlinmọgbenu-ninọ Ju lẹ tọn to Babilọni whenu. Otànwe de dọmọ: “Mẹhe yì kanlinmọgbenu to jonọ-gbéji bo ma do Tẹmpli de bo ka do hudo homẹmimiọn tọn to ayimajai yetọn mẹ lẹ nọ pli sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ, vlavo to Gbọjẹzangbe lẹ bo nọ hia Owe-wiwe lẹ.” (Encyclopaedia Judaica) To tundote Juvi lẹ tọn godo, e yọnbasi taun dọ yé zindonukọn nado nọ pli na dẹ̀hiho po Owe-wiwe lẹ hihia po, podọ yé nọ do sinagọgu lẹ ai do fidepope he yé jẹ.

To owhe kanweko tintan W.M., sinagọgu lẹ wá lẹzun nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi po nuwiwa pọmẹ tọn devo lẹ po tọn de na omẹ akọta Ju tọn lẹ, he gbàpe gbọn lẹdo Meditelane tọn po Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn po mẹ lẹ gọna mẹhe nọ nọ̀ Islaeli lọsu lẹ. Nuplọnmẹtọ de to wehọmẹ alavọ tọn Heblu tọn to Jelusalẹm he nọ yin Lee Levine dọmọ: “[Sinagọgu] nọ yin yiyizan taidi nọtẹn oplọn tọn, hùnwhẹ wiwe lẹ tọn, whẹdidọ tọn, gọna fie akuẹ tòvi lẹ tọn nọ yin hinhẹn do, fie opli tonudidọ tọn lẹ nọ yin bibasi te, podọ taidi tòpligbasa de.” E yidogọ dọ: “Na nugbo tọn, yé nọ yin yiyizan hugan na whẹho sinsẹ̀n tọn lẹ.” Enẹwutu, e ma paṣamẹ dọ Jesu nọ saba yì opli lẹ to sinagọgu lẹ mẹ. (Malku 1:21; 6:2; Luku 4:16) To finẹ, e nọ plọnnumẹ, bo nọ na tuli mẹhe wá lẹ. Mọdopolọ, to whenue agun Klistiani tọn yin didoai godo, apọsteli Paulu dọyẹwheho whlasusu to sinagọgu lẹ mẹ. Mẹhe tindo ojlo to gbigbọnu lẹ mẹ lẹ nọ yin whinwhàn to jọwamọ-liho nado wá sinagọgu mẹ, abajọ eyin Paulu biọ tòdaho de mẹ, ewọ nọ saba yì sinagọgu mẹ whẹ́ nado dọyẹwheho to finẹ.—Owalọ 17:1, 2; 18:4.