Mẹjitọ ṣie lẹ mọ nugbo to owhe 1920 lẹ gblamẹ. Enẹgodo wẹ yé wlealọ. N’yin jiji to bẹjẹeji owhe 1939 tọn. To whenue n’pò to pẹvi to Angleterre, n’nọ zọ̀n hẹ mẹjitọ ṣie lẹ yì opli Klistiani tọn lẹ, podọ n’yiwanna Wehọmẹ Lizọnyizọn Yẹwhehọluduta tọn taun. Kakajẹ egbé, n’gbẹ́ nọ flin whenue n’jlo na na hodidọ ṣie tintan to oplò ji. N’whè sọmọ bọ n’dona hẹ apotin de ji nado pé te. Owhe ṣidopo wẹ n’do, podọ whenue n’mọ mẹho-mẹho he to mẹplidopọ lọ mẹ lẹ, ahun ṣie bayi gblà.

Baba ṣie kàn nuzedonukọnnamẹ he bọawu de do kalti de ji na mi, na ma do nọ yizan to lizọnyizọn lọ mẹ. Owhe ṣinatọ̀n wẹ n’do whenue yẹn ṣo dekunnu whla tintan to ohọ̀n de kọ̀n. Homẹ ṣie hùn taun whenue whétọ lọ hia kalti ṣie bo kẹalọyi owe lọ “Que Dieu soit reconnu pour vrai”! to afọdopolọji. N’dowezun pii bo yì dọna baba ṣie. Lizọnyizọn lọ po opli lẹ po hẹn ayajẹ wá na mi bosọ gọalọna mi nado wleawuna ojlo lọ nado yí gbẹzan ṣie lẹpo do sẹ̀n Jehovah.

Nugbo Biblu tọn jẹ nuyiwa do ji e ji whenue otọ́ ṣie jẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn zọ́n na yẹnsu ji. N’nọ yí jeje do hia vọkan lọ lẹ dopodopo tlolo he yé wá. Jidide ṣie to Jehovah mẹ sinyẹn deji, ehe zọ́n bọ n’klan dee do wiwe na ẹn.

To 1950, whẹndo mítọn yì Plidopọ “Jideji Yẹwhehọluduta tọn” to New York. To jeudi 3 août, hosọ azán lọ tọn wẹ “Azán Mẹdehlan lẹ tọn.” To gbenẹgbe, Mẹmẹsunnu Carey Barber he wá sẹ̀n to nukọn mẹ to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ wẹ na hodidọ baptẹm tọn. To whenue e ko kàn kanbiọ baptẹm tọn awe lọ lẹ sè to vivọnu hodidọ etọn tọn godo, n’fọnṣite bo dọ “Mọwẹ!” Owhe 11 wẹ n’do, amọ́ n’yọnẹn dọ afọdide titengbe de  wẹ n’ze. Etomọṣo, obu to didi mi nado biọ osin lọ mẹ, na n’ma yọ́n tọ̀lẹ wutu. Tavẹ ṣie plan mi yì osindò lọ kọ̀n bo hẹn mi deji dọ nulẹpo na yì ganji. Ma dọ hójọhó, baptẹm lọ yá sọmọ bọ afọ ṣie dopo tata ma tlẹ jẹ odò pete osindò lọ tọn. Mẹmẹsunnu awe wẹ penukundo go e, mẹdopo ylọn mi do osin lọ mẹ bọ omẹ awetọ ze mi sọn osindò lọ mẹ. Sọn azán titengbe enẹ gbè, Jehovah gbẹ́ to ali ṣie lẹ jlọ.

Whenue n’jo wehọmẹ do, n’jlo na bayi gbehosọnalitọ, amọ́ mẹplọntọ ṣie lẹ na mi tuli nado doafọna wepinplọn dahodaho. N’joawuna kọgbidinamẹ yetọn bo yì wehọmẹ alavọ tọn, amọ́ e ma dẹn bọ n’mọdọ e na vẹawu dọ ma nọte gligli to nugbo lọ mẹ bosọ na ayidonugo wepinplọn to ojlẹ dopolọ mẹ, enẹwutu n’bayi dide nado jodo. N’hodẹ̀ na Jehovah gando whẹho lọ go, n’sọ kanwehlan mẹplọntọ ṣie lẹ bo bayi zẹẹmẹ na yé po sisi po dọ n’na jo wehọmẹ lọ do to vivọnu owhe tintan enẹ tọn. Po jidide mlẹnmlẹn to Jehovah mẹ po, n’bẹ gbehosọnalitọ jẹeji to afọdopolọji.

To juillet 1957, n’bẹ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn jẹeji to tòdaho Wellingborough tọn mẹ. N’biọ to mẹmẹsunnu he to Bẹtẹli Londres tọn lẹ si nado dlẹnalọdo mẹmẹsunnu gbehosọnalitọ numimọnọ de na mi he n’gán yì gọna. Mẹmẹsunnu Bert Vaisey lẹzun alọgọnamẹtọ gbigbọmẹ tọn ṣie, podọ zohunhun etọn gọalọna mi nado wleawuna aṣa dagbe lẹ to lizọnyizọn lọ mẹ. Mẹmẹyọnnu mẹhomẹ ṣidopo wẹ to agun lọ mẹ gọna yẹn po Mẹmẹsunnu Vaisey po. Awuwiwlena opli lẹpo po mahẹ tintindo to yé mẹ po hùn dotẹnmẹ susu dote na mi nado hẹn jidide ṣie to Jehovah mẹ lodo bosọ do yise ṣie hia.

To whenue n’ko sẹ̀ngàn na ojlẹ kleun de na n’gbẹ́ nado doalọ to awhàn mẹ wutu, n’dukosọna Barbara, mẹmẹyọnnu gbehosọnalitọ titengbe de. Mí wlealọ to 1959 bosọ wleawufo nado yì fidepope he mí yin didohlan. To bẹjẹeji, Lancashire wẹ mí yin didohlan to agewaji-whèyihọ Angleterre tọn. Enẹgodo to janvier 1961, n’yin oylọ-bayina nado yì Wehọmẹ Lizọnyizọn Ahọluduta tọn to Bẹtẹli Londres tọn na osun dopo. E paṣa mi taun dọ to vivọnu wehọmẹ lọ tọn, n’yin azọ́ndena taidi nugopọntọ tomẹyitọ. Nugopọntọ lẹdo tọn numimọnọ de plọnazọ́n mi na osẹ awe to tòdaho Birmingham tọn mẹ, podọ yè yigbe dọ Barbara ni hodo mi. Enẹgodo, mí bẹ azọ́ndenamẹ mítọn jẹeji to Lancashire po Cheshire po.

To août 1962, whenue mí to gbọjẹ, mí mọ wekanhlanmẹ de sọn alahọ mẹ. Alọdowemẹwe Wehọmẹ Giliadi tọn lẹ wẹ zọ̀n wekanhlanmẹ lọ ji! To whenue yẹn po Barbara po ko hodẹ̀ do whẹho lọ ji godo, mí kanwe gọ́ alọdowemẹwe lọ lẹ bo yawu do yé hlan alahọ mẹ dile e yin bibiọ do. To osun atọ́n godo, mí dedo Brooklyn, New York nado yì klasi 38tọ Wehọmẹ Giliadi tọn, he yin azọ́nplọnmẹ yẹwhehọluduta tọn osun ao tọn de.

To Giliadi, mí plọnnu gando Ohó Jiwheyẹwhe tọn, titobasinanu etọn po pipli mẹmẹsunnu lẹ  tọn mítọn po go. Na nudi owhe 25 wẹ mí do wutu, mí plọn nususu sọn klasigbẹ́ mítọn devo lẹ dè. Lẹblanulọkẹyi de wẹ e yin na mi nado nọ wazọ́n Bẹtẹli tọn de to azán lẹpo gbè dopọ hẹ Mẹmẹsunnu Fred Rusk he yin dopo to mẹplọntọ mítọn lẹ mẹ. Nuplọnmẹ titengbe he ji e nọ zinnudo wẹ nado nọ na ayinamẹ jijlọ lẹ to whelẹponu, enẹ wẹ nado hẹn ẹn diun dọ ayinamẹ mítọn lẹ nọ sinai do Owe-wiwe lẹ ji gligli. Delẹ to mẹmẹsunnu numimọnọ he na hodidọ to wehọmẹ lọ whenu lẹ mẹ wẹ Nathan Knorr, Frederick Franz po Karl Klein po. Podọ, mímẹ wehọmẹvi lẹ plọn nususu sọn apajlẹ whiwhẹ tọn Mẹmẹsunnu A. H. Macmillan tọn mẹ, mẹhe hodidọ etọn tá hinhọ́n do lehe Jehovah deanana nulẹ to ojlẹ whlepọn tọn he wá aimẹ sọn 1914 jẹ bẹjẹeji 1919 tọn gblamẹ do ji!

Jei vivọnu wehọmẹ lọ tọn, Mẹmẹsunnu Knorr dọna yẹn po Barbara po dọ mí na yin azọ́ndena do Burundi to Aflika. Mí họ̀nwezun yì wesẹdotẹn Bẹtẹli tọn bo yì pọ́n Owhewé mẹ nado yọ́n wẹnlatọ nẹmu he to sinsẹ̀n to Burundi to ojlẹ lọ mẹ. Amọ́, e paṣa mí dọ mí ma mọ nudọnamẹ depope do otò lọ ji! Mọwẹ, mí jei aigba-denamẹ he ji yè ma ko dọyẹwheho te pọ́n, podọ mí ma yọ́n onú kaka de gando lẹdo enẹ go. Ayiha mítọn ma jai paali! Amọ́, dee mí hodẹ̀ vẹkuvẹku, mí wá gọ̀ biọ míde mẹ.

To azọ́ndenamẹ yọyọ mítọn mẹ, nulẹpo wẹ gbọnvona nue sin numimọ mí ko do wayi lẹ—ninọmẹ aimẹ tọn, aṣa po ogbè lọ po. Din, mí dona plọn Flansegbe. Nuhahun devo wẹ fie mí na nọ. Azán awe to wiwá mítọn godo, Harry Arnott he yin klasigbẹ́ mítọn Giliadi tọn de gbọn mí dè whenue e jei azọ́ndenamẹ etọn mẹ to Zambie. E gọalọna mí nado mọ ohọ̀ de fie wá lẹzun owhé mẹdehlan tọn mítọn tintan. Amọ́, e ma dẹn bọ aṣẹpatọ lẹdo lọ tọn he ma yọ́n nudepope gando Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ go lẹ jẹ nukundiọsọ mí ji. Tlolo he mí jẹ vivi azọ́ndenamẹ mítọn tọn dù ji wẹ aṣẹpatọ lẹ dọna mí dọ mí ma gán nọ finẹ eyin mí ma do gbedewema azọ́n tangan de tọn. E blawu dọ mí dona wayi bosọ diọada sọgbe hẹ otò yọyọ de, enẹ wẹ Ouganda.

Mí to nuhà nado yì Ouganda, na mí ma o do wema he na na mí gbè nado nọ otò lọ mẹ wutu, amọ́ mí dejido Jehovah go. Mẹmẹsunnu Canada-nù de he to sinsẹ̀n to fie nuhudo sù te to Ouganda tẹnpọn nado bayi zẹẹmẹ ninọmẹ mítọn tọn  na ponọ-zọ́nwatọ he nọ penukundo tòmẹ wiwá jonọ lẹ tọn go de, podọ yè na mí osun delẹ nado họ̀nwezun wema mítọn lẹ tọn. Mí mọ alọ Jehovah tọn to aliho he mẹ nulẹ yì te ehe mẹ.

Ninọmẹ nulẹ tọn to azọ́ndenamẹ yọyọ ehe mẹ gbọnvo taun na Burundi tọn. Azọ́n Ahọluduta lọ tọn ko to yìyì to Ouganda dile etlẹ yindọ Kunnudetọ 28 gee wẹ to otò lọ blebu mẹ. To aigba-denamẹ lọ ji, mí mọ mẹsusu he nọ do Glẹnsigbe. Amọ́, e ma dẹn bọ mí doayi e go dọ eyin mí na gọalọna jlodotọ lẹ nado yinukọn, mí dona plọn e whè gbau dopo to ogbè susu otò lọ tọn lẹ mẹ. Mí jẹ yẹwhehodọ ji to lẹdo Kampala tọn mẹ fie mẹsusu nọ do Luganda te, enẹwutu mí bayi dide nado plọn ogbè enẹ. E yí owhe susu to mí si nado plọn ogbè lọ ganji, amọ́ e gọalọna mí nado hẹn lizọnyizọn mítọn pọnte dogọ! Mí jẹ nukunnumọjẹ nuhudo gbigbọmẹ tọn nuplọntọ mítọn lẹ tọn mẹ ji dogọ. Podọ, yelọsu jẹ yede hùndonuvo ji bo nọ dọ numọtolanmẹ yetọn gando nue plọn yé te lẹ go.

Lẹblanulọkẹyi madonukun devo sọ zọnpọ hẹ ayajẹ mítọn nado dín whiwhẹnọ he jlo na dotoaina nugbo lọ lẹ mọ, enẹ wẹ nado wà azọ́n lẹdo tọn gbọn otò lọ blebu mẹ. To anademẹ alahọ Kenya tọn glọ, mí bẹ “gbejizọnlin nudindin” tọn de jẹeji nado yì dín lẹdo he mẹ gbehosọnalitọ titengbe lẹ gán yin didohlan nado bẹ azọ́n lọ jẹeji. Whlasusu wẹ mẹhe ma tlẹ ko dukosọna Kunnudetọ lẹ pọ́n dai lẹ hẹjó mí to aliho ayidego tọn mẹ. Yé nọ yí mí asá-bu-awà-bu.

Gbejizọnlin wunmẹ devo bọdego. N’do pinpán na azán awe sọn Kampala yì tòdaho Mombasa tọn mẹ to Kenya, podọ to enẹgodo, n’do bato yì Seychelles he yin lopo de to Ohù Inde tọn ji. To nukọn mẹ sọn 1965 jẹ 1972, Barbara nọ hodo mi whẹwhẹ to dlapọn ṣie lẹ whenu yì Seychelles. To ojlẹ enẹlẹ gblamẹ, wẹnlatọ awe he to olá lọ lẹ sudeji bo wá lẹzun kándo, podọ agun de to godo mẹ. “Gbejizọnlin” devo lẹ hẹn mi nado yì dla mẹmẹsunnu lẹ pọ́n to Érythrée, Éthiopie po Soudan po.

To whenue mí lẹkọwa Ouganda, ninọmẹ tonudidọ tọn diọ po awuyiya po whenue pipli awhànfuntọ lẹ tọn de jẹ anadena otò lọ ji. Owhe hunyanhunyan tọn he bọdego lẹ plọn mi dọ nuyọnẹnnu wẹ e yin nado setonuna anademẹ lọ nado nọ “yí nuhe yin Sesali tọn lẹ na Sesali.” (Malku 12:17) E wá jẹ fide bọ e yin bibiọ to jonọ he to otò lọ mẹ lẹpo si nado yì ze yinkọ dai to ponọ-pá he yá do owhé yetọn lẹ hugan mẹ. To afọdopolọji, mí wàmọ. Azán kleun delẹ godo, to whenue mí to húnkun gbọn Kampala, ponọ nuglọ tọn delẹ dọnsẹpọ yẹn po mẹdehlan devo po. Ahun mítọn jẹ hihò ji. Yé sawhẹdokọna mí dọ amẹ́ lẹ wẹ mí, podọ yé wle mí yì ponọ-pá daho lọ mẹ fie mí bayi zẹẹmẹ na yé te dọ mẹdehlan jijọhonọ lẹ wẹ mí yin. Mí wà nulẹpo nado dohia yé dọ mí o ze yinkọ dai to ponọ-pá mẹ, amọ́ yé do tókúkú e mẹ. Yé plan mí yì ponọzọ́nwatẹn he sẹpọ owhé mẹdehlan tọn mítọn. Agbọ́ mítọn jẹdò whenue ponọ-gán he yọnẹn dọ mí ko ze yinkọ dai wayi lọ yọ́n mí bo degbena mẹhe to mí ṣọ́ lọ nado tún mí dote!

To ojlẹ enẹlẹ mẹ, e ma nọ saba bọawuna mí paali eyin ponọ lẹ súali, titengbe eyin ponọ he do mí te lẹ ko nùahàn bo to vẹjẹvẹjẹ. Amọ́ whedepopenu he mí hodẹ̀, mí nọ do jijọho ahun mẹ tọn, podọ yé nọ na mí gbè nado wayi awuyẹyẹ-afọyẹyẹ. E blawu dọ to 1973, mẹdehlan lẹpo yin yinyan sọn Ouganda.

 Whladopo dogọ azọ́ndenamẹ mítọn sọ diọ, amọ́ to gae mí yin didohlan Côte d’Ivoire to Whèyihọ-waji Aflika tọn. Diọdo daho de wẹ ehe yin na mí: mí dona jẹakọ hẹ aṣa yọyọ de, sọ jẹ Flansegbe do ji whladopo dogọ podọ to whelẹponu, bosọ plọn nado nọ nọpọ́ hẹ mẹdehlan he wá sọn otò voovo mẹ lẹ! Amọ́ whladopo dogọ, mí mọdọ Jehovah to anadena mí dile whiwhẹnọ po ahunjijlọnọ lẹ po yawu jẹ alọkẹyi wẹndagbe lọ ji. To pọmẹ, mí mọ lehe jidide do Jehovah go jlọ ali mítọn lẹ do.

To ajiji mẹ, doto lẹ mọ kansẹẹ-zọ̀n na Barbara. Mahopọnna fi planplan he mí dán gbọn nado mọ nukunpedomẹgo vonọtaun yí lẹ, to 1983, e wá họnwun dọ mí ma gán vọ́ sẹ̀n to azọ́ndenamẹ mítọn mẹ to Aflika ba. Lehe mímẹ awe lẹ jẹflumẹ do sọ!

Kansẹẹ-zọ̀n he jẹ Barbara te ylan deji to whenue mí to sinsẹ̀n to Bẹtẹli Londres tọn, bọ e wá kú to godo mẹ. Whẹndo Bẹtẹli tọn ma jo mi do paali. Titengbe asu po asi po de gọalọna mi nado diọada bosọ zindonukọn nado to jide do Jehovah go. To nukọn mẹ, n’dukosọna mẹmẹyọnnu he nọ wá gọalọ to Bẹtẹli de he ko sẹ̀n pọ́n taidi gbehosọnalitọ titengbe, podọ owanyi he e do na Jehovah dohia dọ gbẹtọ gbigbọnọ de wẹ. Yẹn po Ann po wlealọ to 1989, podọ kakajẹ din mí to sinsẹ̀n to Bẹtẹli Londres tọn.

Sọn 1995 jẹ 2018, n’do lẹblanulọkẹyi lọ nado sẹ̀n taidi afọzedaitọ tatọ́-tẹnnọ tọn (he nọ yin yiylọ to dai dọ nugopọntọ pọnla tọn), bo ko dla nudi otò voovo 60 pọ́n. To otò lọ lẹ dopodopo mẹ, n’mọ kunnudenu jọnun lehe Jehovah ko dona devizọnwatọ etọn lẹ to ninọmẹ voovo lẹ mẹ do tọn.

To 2017, dlapọn mítọn lẹ hẹn mí yì Aflika whladopo dogọ. E vivi na mi nado plan Ann yì Burundi whla tintan, podọ homẹ mímẹ awe lẹ tọn hùn nado mọ jideji jiawu he wá aimẹ to otò enẹ mẹ! To ali dopolọ he ji n’dọyẹwheho te sọn whédegbè jẹ whédegbè to 1964, Bẹtẹli dagbedagbe de wẹ to finẹ din bo to nukunpedo wẹnlatọ hugan 15 500 go.

Homẹ ṣie hùn tlán whenue n’sè otò he n’na dlapọn to owhe 2018 gblamẹ lẹ. Côte d’Ivoire to otò lọ lẹ mẹ. Whenue mí wá Abidjan he yin tòdaho otò lọ tọn de, e di na mi dọ whé wẹ n’wá. Whenue n’to nukun yìn gbọn wema he ji sọha alokan Bẹtẹli tọn lẹ nọ yin kinkando, mì yọ́n mẹhe bọdo ohọ̀ mítọn go a? Sossou wẹ, yèdọ mẹmẹsunnu de he n’yọnẹn. N’flindọ e yin nugopọntọ tòdaho tọn whenue n’to Abidjan. Amọ́, dee klọ n’te. Sossou devo wẹ—visunnu Sossou he n’yọnẹn lọ tọn.

Jehovah ko de opà etọn. Ojlẹ sinsinyẹn he mẹ n’jugbọn lẹ plọn mi dọ eyin mí dejido Jehovah go, e nọ jlọ ali mítọn lẹ nugbonugbo. Todin, mí to nukọnpọnhlan ojlẹ he mẹ mí na to ali madopodo lọ ji gbọn, ehe na to wunhọ́n dogọ etlẹ yin to aihọn yọyọ lọ mẹ.—Howh. 4:18.