1, 2. Etẹwẹ ko yinuwado gbẹtọvi lẹ ji jẹ obá he ylan taun mẹ, podọ mẹnu wẹ dowatọ etọn?

ALOKAN, miyọ́ngbán lẹtliki tọn, mọto po zomọ nuhẹnfa tọn po yin delẹ poun to nuhe yin didetọn nado hẹn nuwiwa egbesọegbesọ tọn lẹ pọnte dogọ lẹ mẹ. Amọ́, nudevo lẹ ko sọ yin didetọn he nọ ze ogbẹ̀ do owù mẹ—vude poun to yé mẹ wẹ adù osò tọn, bọmbu flinflin dòglọ tọn lẹ, siga po bọmbu nuzanusẹvaun tọn lẹ po. Ṣigba, nude tin he ko yin didetọn jẹnukọnna enẹ lẹpo, he ko yinuwado gbẹtọvi lẹ ji jẹ obá he ylan taun mẹ. Etẹwẹ yin nulọ? Lalodido wẹ! Enẹ wẹ nado dọ nude he yè yọnẹn dọ e ma yin nugbo po linlẹn lọ po nado klọ mẹdevo. Ṣigba, mẹnu wẹ dolalo tintan lọ? Jesu Klisti dlẹnalọdo “Lẹgba” taidi “otọ́ lalo tọn.” (Hia Johanu 8:44.) Whetẹnu wẹ ewọ dolalo tintan lọ?

² Ehe jọ to owhe fọtọ́n susu die to jipa Edẹni tọn mẹ. Asu po asi po tintan lọ, Adam po Evi po to vivi ogbẹ̀ tọn dù to Paladisi he Mẹdatọ yetọn wleawu etọn na yé lọ mẹ. Enẹgodo, Lẹgba biọ whẹho lọ mẹ. E yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe ko degbena asu po asi po lọ ma nado dù sọn sinsẹ́n “atin oyọnẹn dagbe po oylan po tọn” lọ mẹ, e ma yinmọ, yé na kú na tonumase yetọn. Mahopọnna ehe, Satani dọna Evi gbọn odàn de gblamẹ dọmọ: “Na jide tọn, mì ma na kú gba [enẹ wẹ lalo tintan he yin dido lọ]. Na Jiwheyẹwhe yọnẹn dọ gbeegbe mì dù sọn e mẹ te, nukun mìtọn nasọ hùn bọ mìwlẹ na taidi Jiwheyẹwhe bo na nọ yọ́n dagbe po oylan po.”—Jen. 2:15-17; 3:1-5.

3. Naegbọn mí sọgan dọ dọ kanyinylan mẹ wẹ Satani desọn do dolalo, podọ etẹ mẹ wẹ enẹ dekọtọn do?

 ³ Kanyinylan mẹ wẹ Satani desọn do dolalo, na e yọnẹn ganji dọ eyin Evi yí nuhe emi dọ sè, bo dù atin sinsẹ́n lọ, ewọ na kú. Evi po Adam po vẹtolina Jiwheyẹwhe bo wá kú to godo mẹ. (Jen. 3:6; 5:5) Humọ, gbọn ylando enẹ gblamẹ, “okú dlẹnkan jẹ mẹlẹpo dè.” Na nugbo tọn, “okú dugán taidi ahọlu . . . , etlẹ yin do mẹhe ma ko waylando dile Adam doalọ to sẹ́nhẹngba mẹ do lẹ ji.” (Lom. 5:12, 14) Todin, kakati nado duvivi ogbẹ̀ pipé tọn kakadoi dile Jiwheyẹwhe jlo do to dowhenu, gbẹtọvi lẹ nọ mọdọ emi ko tẹnpọn gbau eyin yé nọgbẹ̀ na “owhe 70, kavi 80, eyin mẹlọ tindo huhlọn vonọtaun niyẹn.” Eyin etlẹ yinmọ, gbẹninọ nọ saba “gọ́ na tukla po awubla po.” (Salm. 90:10) Lehe e blawu taun do sọ dọ lalodido Satani tọn hẹn ehe lẹpo wá!

4. (a) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí dona penugo nado mọ gblọndo na? (b) Sọgbe hẹ Salmu lẹ 15:1, 2, mẹnu lẹ kẹdẹ wẹ sọgan yin họntọn Jehovah tọn?

⁴ Jesu basi zẹẹmẹ gando nuyiwa Lẹgba tọn lẹ go dọmọ: “E masọ nọ nọte to nugbo mẹ, na nugbo ma tin to ewọ mẹ wutu.” Nugbo ma tin to Satani mẹ kakajẹ egbehe, na e gbẹ́ to lalo etọn lẹ yí do “nọ to aigba fininọ lẹpo klọ.” (Osọ. 12:9) Mí ma jlo dọ Lẹgba ni doyẹklọ mí. Enẹwutu, mì gbọ mí ni gbadopọnna kanbiọ atọ̀n ehelẹ: Nawẹ Satani to gbẹtọ lẹ klọ gbọn? Naegbọn gbẹtọ lẹ nọ saba dolalo? Podọ, nawẹ mí sọgan dohia gbọn dọ mí “nọ dọ nugbo” to whelẹponu ma nado hẹn haṣinṣan mítọn hẹ Jehovah gble dile Adam po Evi po wà do?—Hia Salmu lẹ 15:1, 2.

5. Nawẹ Satani to gbẹtọ lẹ klọ to egbehe gbọn?

⁵ Apọsteli Paulu yọnẹn dọ mí sọgan dapana “ayiha gigẹdẹ Satani tọn [nado] duto mí ji, na mí ma to wunvi mẹ gando linlẹn” etọn lẹ go. (2 Kọl. 2:11; Odò.) Mí yọnẹn dọ Lẹgba wẹ to anadena aihọn lọ blebu, ehe bẹ sinsẹ̀n lalo, tonudidọ mẹhodu tọn po tito ajọwiwa nukunkẹn tọn lẹ po hẹn. (1 Joh. 5:19) Enẹwutu, e ma paṣa mí dọ Satani po aovi etọn lẹ po nọ sisẹ́ mẹhe to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ nado “nọ dolalo.” (1 Tim. 4:1, 2) Matin ayihaawe, nuhe ajọwatọ daho he nọ gbọn nujijla oklọ tọn lẹ gblamẹ ze ajọnu he nọ hẹn awugblenamẹ po tito mẹhodu tọn lẹ po donukọnnamẹ lẹ nọ wà pẹẹ niyẹn.

6, 7. (a) Naegbọn sinsẹ̀ngán he nọ dolalo lẹ wẹ hùwhẹ hugan? (b) Lalo tẹlẹ wẹ a ko sè bọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ do pọ́n?

⁶ Sinsẹ̀ngán he nọ dolalo lẹ wẹ hùwhẹ hugan, na yé nọ ze todido ogbẹ̀ sọgodo tọn mẹhe yí lalo yetọn sè lẹ tọn do owù mẹ. Eyin mẹde kẹalọyi nuplọnmẹ po aṣa lalo he Jiwheyẹwhe gblewhẹdo na nugbo tọn lẹ po, mẹlọ sọgan ba ogbẹ̀ madopodo pò. (Hos. 4:9) Jesu yọnẹn dọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn azán emitọn gbè tọn lẹ hùwhẹ na yé nọ klọmẹ to aliho mọnkọ mẹ wutu. E dọna yé tlọlọ dọmọ: “Dindọn hlan mì, wekantọ lẹ po Falesi lẹ po, mì yẹnuwatọ lẹ! na mì nọ zingbejizọnlin gbọn ohù po aigba-klo po ji nado diọ mẹdopo zun Ju bọ whenue ewọ ko diọ zun Ju de, mì nọ hẹn ẹn nado jẹna Gẹhẹnna [vasudo madopodo] whla awe hú mìlọsu.” (Mat. 23:15; Odò.) Jesu yí hogbe he sinyẹn taun lẹ do gblewhẹdo nukọntọ sinsẹ̀n tọn lalonọ enẹlẹ. Na nugbo tọn, ‘otọ́ yetọn Lẹgba dè wẹ yé wá sọn, yèdọ hlọnhutọ de.’—Joh. 8:44.

⁷ Vlavo yé nọ yin yiylọdọ sinsẹ̀ngán, yẹwhenọ, labi kavi gbọn tẹnmẹ-yinkọ devo depope dali, nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ sù taun to aihọn mẹ to egbehe. Taidi ogbẹ́ yetọn owhe kanweko tintan tọn lẹ, yé nọ to ‘nugbo Ohó Jiwheyẹwhe tọn zíndo odò’ bo nọ “yí lalo do diọ nugbo Jiwheyẹwhe tọn lẹ.” (Lom. 1:18, 25) Yé nọ hẹn nuplọnmẹ lalo delẹ gbayipe taidi olọnzomẹ, alindọn jọmaku, vọjọ gọna linlẹn nulú tọn lọ dọ  Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi aṣa zanhẹmẹ to vijinu dopolọ ṣẹnṣẹn tọn.

8. Lalo tẹwẹ mí to nukundo dọ tonudọtọ lẹ na do to madẹnmẹ, ṣigba nawẹ mí dona yinuwa gandego gbọn?

⁸ Tonudọtọ lẹ ko yí lalo lẹ do hẹn gbẹtọvi lẹ buali. Dopo to lalo daho hugan lẹ mẹ na wá yin dido to whenue gbẹtọvi lẹ na lá dọ emi ko tindo “jijọho po hihọ́ po!” Ṣigba, “vasudo ajiji na wá yé ji to afọdopolọji.” Mí ni ma jai jẹ ayikinkan yetọn nado hẹn mí lẹndọ ninọmẹ aihọn ehe tọn ma ko ylan sọmọ mẹ blo! Na nugbo tọn, mí “yọnẹn hezeheze dọ azán Jehovah tọn ja kẹdẹdi ajotọ de to zánmẹ.”—1 Tẹs. 5:1-4.

9, 10. (a) Naegbọn gbẹtọ lẹ nọ dolalo, podọ etẹ mẹ wẹ enẹ nọ dekọtọn do? (b) Etẹwẹ mí dona nọ flin gando Jehovah go?

⁹ Eyin nuhe ṣẹṣẹ yin didetọn kavi yin awuwlena de wá yin yinyọnẹn gbayipe, susugege etọn wẹ nọ wá yin awuwlena. Mọ wẹ e te na lalodido ga. To aihọn egbezangbe tọn mẹ, e ko lẹzun aṣa nado nọ fúnfún lalo lẹ pé, podọ e ma yin gbẹtọ nukundeji lẹ kẹdẹ wẹ nọ klọ mẹdevo lẹ. E taidi nuhe Y. Bhattacharjee kàn to hosọ lọ “Why We Lie” (Nuhewutu Mí Do Nọ Dolalo) mẹ dọmọ, “lalodido ko wá yin pinpọnhlan taidi jijọ de he doadọ̀do sisosiso to gbẹtọ mẹ.” Gbẹtọ lẹ nọ saba dolalo vlavo nado basi hihọ́na yede kavi ze yede daga. Yé nọ dolalo nado ṣinyọnnudo nuṣiwa po awugbopo yetọn lẹ po kavi nado mọ akuẹ po ale mẹdetiti tọn lẹ po. Dile hosọ lọ dohia do, mẹdelẹ tin he nọ “dolalo po awubibọ po to aliho daho po pẹvi po mẹ na jonọ lẹ, azọ́nwatọgbẹ́ lẹ, họntọn lẹ po mẹyiwanna lẹ po.”

¹⁰ Etẹ mẹ wẹ lalodido ehe lẹpo nọ dekọtọn do? Jidedomẹgo ma nọ tin ba podọ haṣinṣan lẹ sọgan gble pete. Di apajlẹ, yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe e nọ blawu taun do sọ to whenue asi de deayọ bosọ dolalo nado whlá whẹho fẹnnuwiwa tọn lọ do asu nugbonọ etọn. Kavi whenue asu de nọ ylanhùn do asi ẹ po ovi ẹ lẹ po go to nuglọ bo ka nọ yinuwa hẹ yé to mẹmẹ taidi tatọ́ whẹndo tọn apajlẹ dagbenọ de. Ṣigba, mí dona flindọ mẹklọtọ mọnkọ lẹ ma sọgan whlá nudepope do Jehovah, na “nulẹpo wẹ to omẹ́ bo to wedede” to nukun etọn mẹ.—Heb. 4:13.

11. Etẹwẹ apajlẹ ylankan Ananias po Safila po tọn plọn mí? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

¹¹ Taidi apajlẹ, Biblu dọ lehe Satani hẹn asu po asi po Klistiani de “tliji” nado dolalo na Jiwheyẹwhe to owhe kanweko tintan whenu do. Ananias po Safila po kàn ayiha nado klọ apọsteli lẹ. Yé sà nutindo yetọn de, amọ́ apadewhe akuẹ lọ tọn wẹ yé hẹnwa apọsteli lẹ dè. Asu po asi po lọ jlo na dọ̀n ayidonugo agun lọ tọn wá yede ji, taidi dọ yé do alọtútlú vonọtaun de hia wẹ nkọ. Ṣigba, Jehovah sọgan mọ nuhe yé wà, podọ ewọ sayana yé dile e jẹ do.—Owalọ 5:1-10.

12. Etẹwẹ to tepọn mẹhe nọ dolalo po kanyinylan po matin lẹnvọjọ lẹ, podọ etẹwutu?

¹² Numọtolanmẹ tẹwẹ Jehovah nọ tindo gando lalodido go? Satani gọna mẹhe nọ hodo apajlẹ etọn nado dolalo po kanyinylan po matin lẹnvọjọ lẹ na yin bibẹdo “agbàdo miyọ́n” tọn mẹ. (Osọ. 20:10; 21:8; Salm. 5:6) Etẹwutu? Na nukun dopolọ wẹ Jehovah nọ yí do pọ́n lalodotọ mọnkọtọn lẹ gọna mẹdepope he “walọyizan yetọn hiọawu to nukun [Etọn] mẹ lẹ.”—Osọ. 22:15, Odò.

13. Etẹwẹ mí yọnẹn gando Jehovah go, podọ etẹwẹ oyọnẹn enẹ nọ whàn mí nado wà?

¹³ Mí yọnẹn dọ Jehovah “ma taidi gbẹtọ tata de he nọ dolalo.” Na nugbo tọn, “e glo Jiwheyẹwhe nado dolalo.” (Sọh. 23:19; Heb. 6:18) “Jehovah gbẹwanna . . . odẹ́ he nọ dolalo.” (Howh. 6:16, 17) Nado mọ nukundagbe etọn, mí dona nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo etọn lẹ gando nugbodidọ go. Enẹwutu wẹ mí “ma nọ dolalo na ode awetọ.”—Kol. 3:9.

14. (a) Nawẹ mí nọ dohia dọ mí gbọnvona hagbẹ sinsẹ̀n lalo tọn lẹ gbọn? (b) Basi zẹẹmẹ nunọwhinnusẹ́n he tin to Luku 6:45 mẹ tọn.

¹⁴ Etẹwẹ yin aliho dopo he mẹ Klistiani nugbo lẹ nọ dohia te dọ yé gbọnvona hagbẹ sinsẹ̀n lalo tọn lẹ? Mí “nọ dọ nugbo.” (Hia Zekalia 8:16, 17.) Paulu basi zẹẹmẹ dọmọ: “Míwlẹ nọ do mídelẹ hia taidi lizọnyizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ . . . gbọn ohó nugbo didọ dali.” (2 Kọl. 6:4, 7) Jesu dọ gando gbẹtọ go dọmọ: “Sọn susugege nuhe tin to ahun mẹ lẹ tọn mẹ wẹ onù nọ dọtọ́n.” (Luku 6:45) Enẹwutu, eyin gbẹtọ dagbe de nọ dọ nugbo to ahun etọn mẹ, ohó nugbo lẹ na tọ́n sọn onù etọn mẹ. Ewọ na nọ dọ nugbo to onú pẹvi po daho po mẹ, na jonọ lẹ, azọ́nwatọgbẹ́ lẹ, họntọn lẹ po mẹyiwanna lẹ po. Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ delẹ he do lehe mí sọgan nọ dohia dọ mí to vivẹnudo nado nọ dọ nugbo to nulẹpo mẹ do hia.

15. (a) Naegbọn e ma do nọ yin nuyọnẹnnu gbede nado zan gbẹzan awe? (b) Etẹwẹ sọgan gọalọna jọja lẹ nado nọavùnte sọta kọgbidinamẹ hagbẹ tọn nado wà nuhe ma sọgbe? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

¹⁵ Etẹwẹ lo eyin taidi jọja de a nọ jlo dọ ogbẹ́ towe lẹ ni kẹalọyi we? Hẹn ẹn diun dọ a ma nọ zan gbẹzan awe gbede dile mẹdelẹ nọ wà do. Yé nọ sọawuhia di mẹhe nọ zan gbẹzan wiwe eyin yé topọ hẹ whẹndo yetọn, podọ hẹ agun lọ, amọ́ bo nọ yinuwa to aliho he gbọnvo pete mẹ eyin yé topọ hẹ jọja aihọnmẹnu lẹ podọ to nọtẹn gbẹdido Intẹnẹt ji tọn lẹ ji. Yé nọ zan hogbe agbàagba lẹ, nọ sọnú to aliho he zẹ̀pá mẹ, nọ doto nuhiho he gblezọn lẹ, nọ ṣì ahàn sinsinyẹn kavi amasin adinọ lẹ zan, nọ tọ́n hẹ sunnu kavi yọnnu de to nuglọ bosọ nọ wà nuhe ylan humọ lẹ. Gbẹzan yetọn nọ gọ́ na lalo, yé nọ dolalo na mẹjitọ yetọn lẹ, sinsẹ̀n-basitọ hatọ lẹ podọ na Jiwheyẹwhe. (Salm. 26:4, 5) Jehovah nọ yọnẹn eyin mí nọ ‘yí nùflo mítọn lẹ do gbògbéna ẹn, ṣigba bọ ahun mítọn ka dẹn do e tlala.’ (Malku 7:6) Lehe e yin alenu do sọ nado hodo nuhe howhinwhẹn ehe dọ dọmọ: “A dike ahun towe whànwu ylandonọ lẹ blo, ṣigba, nọ dibusi Jehovah to azán lọ pete ji.”—Howh. 23:17. *

16. Nawẹ nugbodidọ yin nujọnu to whenue mí to alọdowemẹ nado mọ lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn vonọtaun de yí gbọn?

¹⁶ Vlavo a jlo nado sẹ̀n taidi gbehosọnalitọ whepoponu tọn kavi nado biọ wunmẹ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn vonọtaun de mẹ taidi sinsẹ̀nzọn Bẹtẹli tọn. To alọdowemẹ lọ whenu, nujọnu wẹ e yin nado yin nugbodọtọ  bo na gblọndo he yin nugbo mlẹnmlẹn lẹ na kanbiọ he yin kinkanse gando agbasalilo towe, ayidedai he a nọ de lẹ po walọyizan towe po go lẹ. (Heb. 13:18) Eyin a ka ko doalọ to walọyizan mawé kavi dehe sọgan fọ́n ayihaawe dote de mẹ, ehe go mẹho lẹ ma ko penukundo lo? Biọ alọgọ yetọn na a nido penugo nado biọ sinsẹ̀nzọn lọ mẹ po ayihadawhẹnamẹnu wiwe de po.—Lom. 9:1; Gal. 6:1.

17. Etẹwẹ mí dona nọ wà to whenue mí to hodọna homẹkẹndomẹtọ lẹ gando mẹmẹsunnu mítọn lẹ go?

¹⁷ Di apajlẹ, etẹwẹ a dona wà eyin aṣẹpatọ lẹ hẹnalọdotena nuwiwa Ahọluduta tọn lẹ to otò towe mẹ bọ yè ylọ we nado kanhose we gando mẹmẹsunnu towe lẹ go? Be a dona dọ nuhe a yọnẹn lẹpo na yé wẹ ya? Etẹwẹ Jesu wà to whenue ayimatẹngán Lomu tọn kanhose e? To kọndopọ mẹ hẹ nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe lẹ tọn he dọ dọ “ojlẹ de [tin] nado nabọẹ podọ ojlẹ de nado dọho,” to whedelẹnu, Jesu ma gblọn nudepope! (Yẹwh. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) To ninọmẹ mọnkọtọn mẹ, zinzin yiyizan wẹ yin aliho nuyiwa tọn dagbe hugan lọ, na mí nikaa dọ̀n mẹmẹsunnu mítọn lẹ do nuhahun mẹ.—Howh. 10:19; 11:12.

18. Etẹwẹ yin azọngban mítọn whenue mí to hodọna mẹho lẹ gando mẹmẹsunnu mítọn lẹ go?

¹⁸ Etẹwẹ lo eyin hagbẹ agun tọn de waylando sinsinyẹn de he a mọdona? E sọgan biọ dọ mẹho agun tọn lẹ, yèdọ mẹhe tindo azọngban lọ nado hẹn agun lọ do wiweji to walọyizan-liho lẹ ni kàn nuhe a yọnẹn gando whẹho lọ go sè we. Nawẹ a na yinuwa do, titengbe eyin whẹho lọ gando họntọn vivẹ́ kavi hẹnnumẹ towe de go? “Mẹhe nọ dekunnu po nugbonọ-yinyin po na dọ nugbo.” (Howh. 12:17; 21:28) Enẹwutu, azọngban towe wẹ nado nọ dọ nugbo lọ lẹpo na mẹho lẹ, e ma yin nugbo daa, podọ a ma dona slokọna nugbo lọ. Yé tindo jlọjẹ nado yọ́n whẹho lọ to gigọ́ mẹ, na yé nido sọgan magbe aliho dagbe hugan he mẹ yé na gọalọna ylanwatọ lọ te tọn nado vọ́ haṣinṣan etọn hẹ Jehovah jlado.—Jak. 5:14, 15.

19. Etẹwẹ mí to nukundo nado plọn to hosọ he bọdego mẹ?

¹⁹ Salmu-kantọ Davidi hodẹ̀ hlan Jehovah dọmọ: “Hiẹ nọ tindo homẹhunhun to nugbo he to homẹ dọ́n lọ mẹ.” (Salm. 51:6) Davidi yọnẹn dọ eyin mí na yin nugbodọtọ, homẹ wẹ e nọ wá sọn, yèdọ sọn ahun mítọn mẹ. Klistiani nugbo lẹ “nọ dọ nugbo na ode awetọ” to adà gbẹzan yetọn tọn lẹpo mẹ. Aliho devo he mẹ mí sọgan dohia te dọ mí yin devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn he gbọnvo lẹ wẹ nado nọ plọn nugbo etọn lẹ mẹdevo lẹ to lizọnyizọn mítọn mẹ. Hosọ he bọdego na zinnudo lehe mí na wàmọ do ji.