MẸSUSU wẹ nọ pọ́n nuyise Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn hlan taidi “sinsẹ̀n-nuplọnmẹ titengbe sinsẹ̀n Klistiani lẹ tọn.” Sọgbe hẹ nuplọnmẹ ehe, Otọ́ lọ, Visunnu lọ, po gbigbọ wiwe po yin omẹ atọ̀n, amọ́ yé omẹ atọ̀n lẹ wẹ sọ yin Jiwheyẹwhe dopo. Sinsẹ̀ngán John O’Connor dọ gando nuplọnmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn go dọmọ: “Mí yọnẹn dọ e yin nudabla he siso tlala de, he mí ma ko jẹ nukunnumọjẹemẹ ji todin.” Naegbọn e do vẹawu sọmọ nado mọnukunnujẹ nuplọnmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ tọn mẹ?

Owe de na whẹwhinwhẹ́n dopo. E dọ gando Atọ̀n-to-Dopomẹ go dọmọ: “E ma yin nuplọnmẹ Biblu tọn de, to whenuena e yindọ hogbe ehe ma yin yiyizan to fidepope to Biblu mẹ.” (The Illustrated Bible Dictionary) Na “sinsẹ̀n-nuplọnmẹ [Atọ̀n-to-Dopomẹ] tọn ma sinai do Biblu ji” wutu, mẹhe yí i sè lẹ nọ dín wefọ Biblu tọn he yé na yizan nado nọgodona nuplọnmẹ yetọn lẹ, bo tlẹ nọ basi zẹẹmẹ wefọ lọ lẹ tọn to aliho agọ̀ mẹ—ṣogan e ma pà yé.

Dopo to wefọ Biblu tọn he nọ saba yin yiyizan to aliho agọ̀ mẹ lẹ mẹ wẹ Johanu 1:1. To Biblu Wiwe lọ, Gun-Alada tọn mẹ, nuhe wefọ ehe dọ die: “To whẹwhẹwhenu wẹ Ohó lọ ko tin, Ohó lọ ko tin po Jiwheyẹwhe [ton théon to Glẹkigbe mẹ] po, Ohó lọ wẹ Jiwheyẹwhe [théos].” Wefọ ehe bẹ wunmẹ hogbe Glẹkigbe tọn lọ théos tọn awe hẹn (he zẹẹmẹdo yẹwhe kavi Jiwheyẹwhe). Wunmẹ tintan nọ zọnpọ hẹ ‘ton’ (enẹ wẹ, lọ), yèdọ hogbe Glẹkigbe tọn de he nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo onú kavi omẹ tangan de, podọ to whẹho ehe mẹ hogbe lọ théon to tenọna Jiwheyẹwhe Gigogán lọ. Ṣigba, to adà awetọ mẹ, hogbe mọnkọ depope ma yin yiyizan nado dlẹnalọdo théos. Be gbọn nuṣiwa dali wẹ yè ma kàn hogbe lọ ‘ton’ ya?

Wẹndagbe Johanu tọn yin kinkan do Glẹkigbe paa lọ (Koinè) mẹ, he mẹ hogbe alọdlẹndonu tọn lẹ nọ saba yin yiyizan te po gbesisọ po. Weyọnẹntọ Biblu tọn Archibald T. Robertson yigbe dọ eyin hogbe alọdlẹndonu tọn de yin yiyizan na hogbe de (sujet) po hogbe devo (attribut) he basi zẹẹmẹ hogbe tintan lọ tọn po, be e dohia dọ “hogbe awe lọ lẹ to alọdlẹndo omẹ dopolọ kavi onú dopolọ, yé ma gbọnvona yede, podọ yé gán diọtẹnna yedelẹ.” Robertson yí Matiu 13:38 do na apajlẹ, ehe dọ: “Ogle lọ [ho agros, to Glẹkigbe mẹ] wẹ aihọn [ho koʹsmos, to Glẹkigbe mẹ].” Aliho he mẹ hodidọ ehe yin awuwlena te gọalọna mí nado mọnukunnujẹemẹ dọ, yè gán sọ dọ dọ: aihọn lọ wẹ ogle lọ.

Ṣigba, etẹwẹ lo eyin yè yí hogbe alọdlẹndonu tọn zan na hogbe tintan lọ bo ma ka yí i zan na hogbe he basi zẹẹmẹ hogbe tintan lọ tọn, dile e yindo to Johanu 1:1 mẹ? Weyọnẹntọ James Allen Hewett donù wefọ ehe go di apajlẹ, bo zinnudeji dọ: “Eyin hodidọ de yin awuwlena to aliho ehe nkọ mẹ, e dohia dọ hogbe tintan lọ po hogbe he basi zẹemẹ etọn po lọ ma yin nudopolọ, ma sọzẹn, bosọ gbọnvona yede taun.”

Hewett yí 1 Johanu 1:5 do na apajlẹ, ehe dọmọ: “Hinhọ́n wẹ Jiwheyẹwhe.” To Glẹkigbe mẹ, ho théos wẹ yin kinkan do fie “Jiwheyẹwhe” te, podọ hogbe alọdlẹndonu tọn de zọnpọ hẹ ẹ. Amọ́ hogbe lọ phos wẹ yin kinkan na “hinhọ́n,” bọ hogbe alọdlẹndonu tọn depope ma zọnpọ hẹ ẹ. Hewett dọ tlọlọ dọ: “Mẹde sọgan . . . dọ gando Jiwheyẹwhe go dọ nuyiwa etọn lẹpo wẹ yin hinhọ́n; amọ́ mẹde ma ka gán dọ gando hinhọ́n go dọ e yin Jiwheyẹwhe.” Apajlẹ mọnkọ devo lẹ wẹ Johanu 4:24 he dọ, “Gbigbọ wẹ Jiwheyẹwhe,” gọna 1 Johanu 4:16 he dọ, “Jiwheyẹwhe wẹ owanyi.” To wefọ awe ehelẹ mẹ to ogbè dowhenu tọn lọ mẹ, hogbe he yin lilẹdo “Jiwheyẹwhe” lọ zọnpọ hẹ hogbe alọdlẹndonu tọn de, amọ́ hogbe alọdlẹndonu tọn de ma yin yiyizan na hogbe he yin lilẹdo “Gbigbọ” podọ “owanyi.” Enẹwutu, wefọ ehelẹ ma gán yin lilẹdo, “Gbigbọ yin Jiwheyẹwhe” kavi “owanyi yin Jiwheyẹwhe.”

Weyọnẹntọ susu he mọnukunnujẹ Glẹkigbe hohowhenu tọn mẹ lẹ gọna lẹdogbedevomẹtọ Biblu tọn susu wẹ kẹalọyi dọ Johanu 1:1 ma to nùzindo mẹhe “Ohó lọ” yin ji gba, amọ́ do jẹhẹnu etọn de ji. Lẹdogbedevomẹtọ Biblu tọn William Barclay dọ dọ: “To whenuena e yindọ [apọsteli Johanu] ma ze hogbe alọdlẹndonu tọn depope donukọnna théos, e dohia dọ zẹẹmẹ basi wẹ e te. . . . Tofi, Johanu ma to didohia dọ mẹhe yin Ohó lọ wẹ sọ yin Jiwheyẹwhe gba. Do glido, e ma to didọ dọ Jesu wẹ yin Jiwheyẹwhe.” Mọdopolọ, sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ lọ Jason David BeDuhn dọ dọ: “To Glẹkigbe mẹ, eyin a ma ze hogbe alọdlẹndonu tọn depope do nukọn na théos to hodidọ de mẹ, dile e te do to Johanu 1:1c mẹ, to whenẹnu wehiatọ towe lẹ na mọdọ ‘yẹwhe de’ hodọ wẹ a te. . . . To ninọmẹ enẹ mẹ, zẹẹmẹ théos tọn nọ gbọnvo pete na zẹẹmẹ wunmẹ etọn awetọ lọ ho théos tọn, kẹdẹdile hogbe lọ ‘un dieu’ (yẹwhe de) nọ gbọnvo taun na hogbe lọ ‘Dieu’ (Jiwheyẹwhe) do to Flansegbe mẹ.” BeDuhn yidogọ dọmọ: “To Johanu 1:1 mẹ, Ohó lọ ma wẹ yin Jiwheyẹwhe dopo akán lọ gba, ṣigba yẹwhe de wẹ ewọ kavi ewọ yin gbigbọ de taidi Jiwheyẹwhe.” Kavi sọgbe hẹ nuhe Joseph Henry Thayer, yèdọ sinsẹ̀n-nuplọnmẹtọ podọ weyọnẹntọ de he wazọ́n do lẹdogbedevomẹ Biblu American Standard Version tọn ji dọ: “Logos [kavi Ohó lọ] wá sọn olọn mẹ, e ma yin Jiwheyẹwhe lọsu titi.”

Be omẹ nankọ he Jiwheyẹwhe yin dona yin “nue dablu bosọ gẹdẹ taun” wẹ ya? E ma yin nue Jesu plọnmẹ niyẹn. To odẹ̀ he e hò hlan Otọ́ etọn mẹ, Jesu dohia to aliho he họnwun mẹ dọ emi gbọnvona Otọ́ emitọn, to whenue e dọmọ: “Ehe wẹ ogbẹ̀ madopodo, dọ yé ni wá yọ́n hiẹ Jiwheyẹwhe nugbo dopo kẹdẹ lọ, podọ mẹhe hiẹ dohlan, yèdọ Jesu Klisti.” (Johanu 17:3) Eyin mí tindo yise to Jesu mẹ bosọ nọ mọnukunnujẹ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ mẹ to gigọ́ mẹ, mí na nọ na sisi ewọ taidi yẹwhe de, yèdọ Visunnu Jiwheyẹwhe tọn. Mí nasọ nọ basi sinsẹ̀n hlan Jehovah, yèdọ “Jiwheyẹwhe nugbo dopo kẹdẹ lọ.”