Pagtan-aw sa Sulod sang Lawas nga Wala sing Operasyon

BANGOD sang pag-uswag sang mga kompyuter, matematika, kag siensia, indi na kinahanglan nga riri-an pa ang lawas sang tawo agod mahibaluan ang pila ka balatian. Luwas sa X-ray, nga ginagamit na karon sa kapin sa 100 ka tuig, nalakip na sa sini nga teknolohiya ukon pamaagi sa pagtan-aw sa laragway sang sulod sang lawas ang computed tomography (CT scan), positron-emission tomography (PET scan), magnetic resonance imaging (MRI), kag ultrasound, ukon sonography. * Paano ini nga mga pamaagi nagapanghikot? Ano ang risgo sini sa aton lawas? Kag ano ang ila mga bentaha?

X-ray Radiography

Paano ini nagapanghikot? Ang X-ray may mas malip-ot nga wavelength sangsa ordinaryo nga kasanag kag makalusot ini sa tisyu sang lawas. Kon ipa-X-ray ang bahin sang lawas, ang matig-a nga tisyu, subong sang mga tul-an, makita subong maputi nga bahin sa film nga ginatawag radiograph. Abuabuhon naman ang kolor sang mahumok nga mga tisyu. Ang X-ray kinaandan na nga ginagamit sa pagsayasat sa mga balatian sa mga ngipon, tul-an, suso, kag dughan. Agod mahibaluan ang kinatuhayan sang magkaiping kag pareho kahumok nga mga tisyu, mahimo indyeksionan sang doktor sing radiopaque dye ang pasyente. Sa karon, moderno na ang kalabanan nga X-ray kag makita na ang laragway sa kompyuter.

Mga risgo: May gamay nga tsansa nga mahalitan sini ang mga selula kag mga tisyu, apang ang risgo gamay lamang kon ipaanggid sa mga kaayuhan. * Kinahanglan pahibaluon sang mga babayi ang ila doktor basi nagabusong sila antes magpa-X-ray. Ang mga “radiopaque dye,” kaangay sang iodine, mahimo tunaan sang allergy. Gani, pahibalua ang imo doktor kon may allergy ka sa iodine ukon sa mga pagkaon gikan sa dagat nga may iodine.

Mga benepisyo: Ang X-ray madasig, indi masakit, medyo barato, kag indi masibod. Gani, mapuslanon ini sa pagsayasat sa suso kag kon ginadalian ang resulta sang pagsayasat. Wala sing nagapabilin nga radiasyon sa lawas pagkatapos sang X-ray, kag masami nga wala ini sing makahalalit nga epekto sa lawas. *

Computed Tomography

 Paano ini nagapanghikot? Ang CT scan nagagamit sang mas masibod kag mas mabaskog nga X-ray, lakip na ang pinasahi nga mga sensor. Nagahigda ang pasyente kag ginasulod sa aparato. Ang mga laragway mapagua bangod sang madamo kag malip-ot nga mga silak sang radiasyon kag mga detector nga nagalibot sa bug-os nga lawas sang pasyente. Ini nga proseso mapaanggid sa pag-usisa sa ginkihad sing tuman ka manipis nga tinapay kag ginretratuhan ang kada kihad sini. Ginasugpon sang kompyuter ang mga laragway agod makita sang mga doktor ang kabug-usan nga hitsura sang nasulod nga bahin sang lawas. Mas madasig na ini karon nga proseso bangod indi na utod-utod ang pag-usisa sang pinakamoderno nga aparato sa lawas. Sa amo mapagua gilayon sa kompyuter ang kabug-usan nga laragway sang nasulod nga bahin sang lawas. Bangod detalyado katama ang makita sa CT scan, masami nga ginagamit ini sa pagsayasat sang dughan, pus-on, kag mga katul-anan, kag sa nanuhaytuhay nga kanser kag iban pa nga balatian.

Mga risgo: Mas mabaskog ang radiasyon sang CT scan sangsa kinaandan nga X-ray. Ang pirme nga pagpa-CT scan may gamay nga peligro apang mahimo ini bangdan sang kanser, kag dapat gid ini binagbinagon. Ang pila ka pasyente may allergy sa radiopaque dye, nga sa masami may iodine; kag sa pila ka pasyente, mahimo ini makahalit sa ila mga batobato. Kon naggamit sing radiopaque dye, dapat anay magpaligad ang iloy sing 24 oras antes magpasuso.

Mga benepisyo: Ang CT scan indi masakit kag indi na kinahanglan sang operasyon, mapakita sini ang detalyado nga impormasyon kag mapagua sini sa kompyuter ang tatlo ka dimension nga mga laragway. Madasig ini kag simple, kag makaluwas ini sing kabuhi kay mapakita sini ang mga pilas sa sulod sang lawas. Wala ini sing epekto sa mga aparato nga yara sa sulod sang lawas sang pasyente.

Positron-Emission Tomography

Paano ini nagapanghikot? Para naman sa PET scan, ang radyoaktibo nga elemento ginasamo sa natural nga elemento sang lawas, kinaandan upod sa glucose, kag ginaindyeksion sa lawas. Mapakita ang laragway bangod sang ginapagua nga mga positron gikan sa mga tisyu. Nagapanghikot ang PET scan sa prinsipio nga mas madamo sing glucose ang kanseron nga mga selula sangsa normal nga selula, amo nga mas madamo nga radyoaktibo nga elemento ang magaupod sa sini. Subong resulta, ang balatianon nga mga tisyu magapagua sing mas madamo nga positron, nga makita sigun sa kolor ukon sa kasirion sang laragway.

Samtang mapakita sang CT scan kag MRI kon ano ang hitsura sang nasulod nga bahin sang lawas kag mga tisyu, mapakita naman sang PET scan kon paano ini nagapanghikot, amo nga mas temprano pa nga makita ang mga pagbag-o sini. Mahimo magamit ang PET scan upod sa CT scan kag magaresulta ini sang mas detalyado nga laragway. Apang, mahimo nga indi husto ang resulta sa PET scan kon ang pasyente nagkaon sing madamo antes magpa-scan ukon kon may diabetes sia. Subong man, bangod madasig lang madula ang epekto sang radyoaktibo sini, kinahanglan ini dalion.

Mga risgo: Bangod manubo katama ang ginagamit nga radyoaktibo nga elemento kag madasig lang madula ang epekto sini, madayag ang pasyente sa manubo nga radiasyon. Apang, mahimo gihapon mabutang sa katalagman ang kabuhi sang  nagadaku pa lang nga lapsag sa sulod sang taguangkan. Gani dapat pahibaluon sang nagabusong ang mga doktor kag ang iban pa nga nadalahig sa pagsayasat sa iya. Kag ang mga babayi nga mahimo na magbusong mahimo nga pangabayon nga magpasayasat sang ila dugo ukon ihi kon bala nagabusong sila. Kon gamiton ang PET scan upod ang CT scan, ang risgo nga nadalahig sa CT scan dapat man binagbinagon.

Mga benepisyo: Bangod mapakita sang PET scan indi lamang ang korte sang nasulod nga bahin sang lawas kag ang mga tisyu kundi pati na ang pagpanghikot sini, mahimo makita sa sini ang mga balatian antes pa makita sang CT ukon MRI ang pagbag-o sang mga tisyu.

Magnetic Resonance Imaging

Paano ini nagapanghikot? Nagagamit ang MRI sing mabaskog nga puersa sang magnet upod ang mga radio wave (indi X-ray) kag kompyuter agod makapagua sing detalyado nga laragway sang halos tanan nga nasulod nga bahin sang lawas. Amo nga paagi sini, mahimo mausisa sang doktor bisan ang pinakagamay nga bahin sang lawas kag mahibaluan ang mga balatian nga indi makita sa iban nga pamaagi. Halimbawa, makalapos ang MRI sa tul-an, amo nga mapuslanon gid ini nga aparato kon nagausisa sang utok kag iban pa nga mahumok nga mga tisyu.

Indi dapat maghulag ang pasyente sa tion sang eksaminasyon. Kag bangod ginapasulod ang pasyente sa gamay nga hulot sa sulod sang aparato, ang pila ka pasyente nakaeksperiensia sing kahadlok sa masipot nga mga hulot. Sa sining karon lang, mahimo nga indi na kinahanglan isulod sa MRI scanner ang mga pasyente nga ginakulbaan ukon sobra ka tambok. Siempre pa, wala sing metal nga mga kagamitan ang ginatugutan sa tion sang pag-eksamin, kaangay sang bolpen, relo, alahas, kimpit, metal nga mga siper, mga credit card kag iban pa nga mahimo magpilit sa magnet.

Mga risgo: Kon magagamit sing radiopaque dye, may diutay nga posibilidad nga ma-allergy ka, apang mas diutay ang risgo sini sangsa mga risgo nga naangot sa mga elemento nga may iodine nga masami ginagamit sa X-ray kag CT scan. Wala sing halit sa pasyente ang MRI. Apang bangod sang mabaskog nga puersa sang magnet, ang mga pasyente nga may mga aparato ukon metal sa sulod sang lawas bangod sang mga samad indi mahimo mapaidalom sa MRI. Gani kon ginarekomendar nga magpa-MRI ka, isugid sa doktor kag sa maopereyt sang MRI kon amo sini ang imo kahimtangan.

 Mga benepisyo: Wala sing makahalalit nga radiasyon ang MRI, kag maayo gid ini agod mahibaluan ang mga abnormalidad sang tisyu, ilabi na ang mga natabunan sang tul-an.

Ultrasound Imaging

Paano ini nagapanghikot? Ang ultrasound nga ginatawag man nga sonography, nagagamit sing tunog nga indi naton mabatian. Kon magbunggo na gani ang tunog sa mga nagbag-o nga tisyu​—halimbawa sa isa ka organo—​magabanda ang tunog sini. Analisahon sang kompyuter ang nagbanda nga tunog, kag magapagua ini sing duha ukon tatlo ka dimension nga laragway sang bahin sang lawas, subong sang kadalumon, kadakuon, korte, kag kadamulon sini nga organo. Ang manubo nga tunog magapagua sing laragway sang nasulod pa gid nga bahin sang lawas; ang matagsing nga tunog magapagua sing laragway sang nagua nga bahin sang lawas kaangay sang mga mata kag anib sang panit, ayhan makabulig agod mahibaluan ang kanser sa panit.

Sa kalabanan nga kahimtangan, nagauyat ang nagasayasat sing transducer. Pagkatapos nga mabanyusan sing matin-aw nga gel ang panit, palibuton niya ang transducer sa bahin sang lawas nga luyag niya usisaon, kag mapagua sini gilayon ang laragway sa kompyuter. Kon kinahanglanon, mahimo nga pasudlon sa lawas sang pasyente ang gamay nga transducer agod mausisa pa gid sing maayo ang nasulod nga bahin sang lawas.

Ang pamaagi nga ginatawag Doppler ultrasound sensitibo sa hulag kag ginagamit agod makita ang dalagan sang dugo sa sulod sang lawas. Mapuslanon gid ini kon ang sayasaton amo ang mga nasulod nga bahin sang lawas kag mga tumor nga may abnormal nga kadamuon sang dugo sa kaugatan.

Makabulig ang ultrasound sa mga doktor sa pag-usisa sang nanuhaytuhay nga kahimtangan kag paghibalo sang gintunaan sang mga sintomas sini, gikan sa indi maayo nga pagpanghikot sang balbula sang tagipusuon pakadto sa bukol sa suso ukon sa kahimtangan sang wala pa mabun-ag nga lapsag. Sa pihak nga bahin, bangod ang ultrasound wave indi makalusot sa gas, may limitasyon ini nga pamaagi kon gamiton sa pila ka bahin sang pus-on. Subong man, mahimo nga indi maathag ang laragway nga mapagua sini sangsa iban nga pamaagi, kaangay sang radiography.

Mga risgo: Bisan pa nga luwas sa peligro ang ultrasound kon gamiton sing nagakaigo, isa ini ka enerhiya kag mahimo makahalit sa mga tisyu, lakip na sa wala mabun-ag nga lapsag. Busa, ang pagpa-ultrasound sang mga nagabusong mahimo makahalit sa lapsag.

Mga benepisyo: Lapnag na nga matigayon ini nga pamaagi, indi kinahanglan sang operasyon, kag medyo barato. Makita man gilayon ang laragway.

Mga Pamaagi sa Palaabuton

Sa karon, ang panguna nga tulumuron sang pagpanalawsaw amo ang pagpauswag sa sini nga mga pamaagi. Halimbawa, naimbento sang mga manugpanalwsaw ang MRI scanner nga nagapanghikot paagi sa mas maluya nga puersa sang magnet sangsa ginagamit karon nga mga aparato, amo nga mas barato ini. Ining bag-o nga pamaagi wala pa matapos kag gintawag nga molecular imaging (MI). Gindesinyo ini agod mahibaluan ang mga pagbag-o sang molekula sa sulod sang lawas, kag mas maayo kay mas temprano nga mahibaluan kag mabulong ang mga balatian bangod sang MI.

Ini nga mga pamaagi nagabuhin sa madamo nga kasakitan, katalagman, kag indi kinahanglanon nga mga operasyon. Kag kon mas temprano mahibaluan kag mabulong ang balatian, mas maayo gid ang resulta sini. Apang ini nga kagamitan tuman ka mahal​—ang pila ka aparato sini nagabalor sing kapin sa 44 milyones pesos.

Siempre pa, mas maayo ang paghalong sangsa pagpabulong. Gani, tinguhai nga magpabilin nga mapagros paagi sa nagakaigo nga pagkaon, regular nga ehersisyo, bastante nga pagpahuway, kag positibo nga panimuot sa kabuhi. “Ang tagiposoon nga malipayon maayo nga bolong,” siling sang Hulubaton 17:22.

[Mga Nota]

[Kahon sa pahina 13]

DAW ANO KADAMO NGA RADIASYON?

Kada adlaw nadayag kita sa indi mabaskog nga radiasyon, silak man ini gikan sa kahawaan ukon gikan sa natural nga radyoaktibo nga mga elemento subong sang radon nga gas. Ang masunod nga pagpaanggid mahimo nga makabulig sa imo sa pagtulutimbang sang mga risgo nga nadalahig sa pila ka pagpaeksamin. Ang aberids sang pagtakus napasad sa millisieverts (mSv).

Lima ka oras nga pagbiyahe sakay sa eroplano: 0.03 mSv

Natural nga radiasyon sa palibot sa sulod sang napulo ka adlaw: 0.1 mSv

Pagpa-X-ray sa ngipon: 0.04-0.15 mSv

Pagpa-X-ray sa dughan: 0.1 mSv

Pagpa-X-ray sa suso: 0.7 mSv

Pagpa-CT scan sa dughan: 8.0 mSv

Kon kinahanglan ka magpaeksamin, pamangkuta ang imo doktor ukon radiologist para sa espesipiko nga impormasyon tuhoy sa kadamuon sang radiasyon ukon iban pa nga butang nga mahimo ginakabalak-an mo.

[Retrato sa pahina 11]

X-ray

[Retrato sa pahina 12]

CT

[Credit Line]

© Philips

[Retrato sa pahina 12]

PET

[Credit Line]

Courtesy Alzheimer’s Disease Education and Referral Center, a service of the National Institute on Aging

[Retrato sa pahina 13]

MRI

[Retrato sa pahina 14]

Ultrasound