Halin sa Kahoy Pakadto sa Botelya—Ang Paghimo sing Duol
Halin sa Kahoy Pakadto sa Botelya—Ang Paghimo sing Duol
Mahunahuna mo bala nga ang panit sang isa ka kahoy ginagamit sa mga makina, alak, ukon bola sang baseball kag cricket? Ini nga panit ginagamit man sang mga mangingisda, manggaranon nga mga babayi, kag bisan sa kahawaan. Katingalahan pa kay indi na kinahanglan pudlon ini nga kahoy!
ANG duol naghalin sa panit sang kahoy nga oak. Pero indi ini ordinaryo nga panit. Mamag-an ini, indi madali masunog, kag medyo mahumok.
Padayon nga makuhaan sing mapag-on nga duol ang kahoy nga oak. Pero kon pabay-an lang ini, mahimo magdamol ang panit sing 25 sentimetros, kag maamligan sini ang kahoy kon tig-ilinit, tigtulugnaw, kag kon may sunog. Kon panitan ang kahoy, amat-amat nga nagatubo liwat ang panit sa sulod sang mga napulo ka tuig.
Mga 55 porsiento sang produksion sang duol naghalin sa Portugal, mga 30 porsiento sa Espanya, kag 15 porsiento sa iban nga pungsod (lakip ang Algeria, Italya, Morocco, Pransia, kag Tunisia). *
Madamo sing Magamitan
Natukiban sang mga Romano kag Griego nga maayo himuon nga palutaw sang pukot kag suwelas sang mga sandalyas ang duol. Ginatakop man nila ini sa mga garapon. Ginahimo ini nga gasket sa makina bangod wala ini nagakatunaw sa init. Ginahaklap man ini sa sulod sang pila ka spaceship kay makabato ini sa init.
Madamo ang nanamian sa hitsura sang panit sang oak kag bangod makabato ini sa init, ginahimo ini nga tayls para sa salog kag dingding. Ginagamit man ini sa paghimo sing pinakasulod sang bola sang baseball ukon kalaptan sang tigawnan. Siempre, mas kilala gid ini subong takop sang alak.—Basaha ang kahon nga “Maayo Gid nga Takop.”
Indi Makahalalit
Ginapamatud-an sang madabong nga kagulangan sang oak nga puede gamiton sang tawo ang kahoy nga indi kinahanglan kalbuhon ang kagulangan. Matahom gid tulukon ang gulang nga mga oak sa kaumhan. Nanamian man ang mga sapat magpasilong kag maghalab diri kon tama gid ka init.
Ang mga pispis nga malapit na lang mapapas, lakip ang imperial eagle, itom nga buwitre, kag itom nga dugwak, nagapamugad sa dalagku nga mga oak. Sa kagulangan man sang mga oak nagaistar ang ilisipon na lang nga mga Iberian lynx. Sining karon lang, ang World Wildlife Fund nagsiling nga ang mga lynx indi mapapas kon madamo pa sing oak sa Espanya kag Portugal.
Gani sa sunod nga paghukas mo sing duol sang alak, apresyaha ini. Ginakaptan mo ang isa ka butang nga indi makahalalit sa palibot, natural, nagakadunot, kag puede pa magamit liwat sa lain nga paagi. May pangitaon ka pa bala sa sini nga kahoy?
[Nota]
^ par. 5 May mga oak man nga nagatubo sa iban nga bahin sang kalibutan. Pero ang kalabanan nga ginabaligya naghalin sa Mediteraneo, kay nagatubo lang ini didto bisan diin.
[Kahon/Retrato sa pahina 20]
“Maayo Gid nga Takop”
Si Miguel Elena, ang direktor sang Institute for Cork, Wood and Charcoal, sa Extremadura, Espanya, nagpaathag sang iban pa nga kapuslanan sang duol.
Maayo gid bala nga takop ang duol?
Nakita ko ang mga duol nga ginhukas sa mga botelya nga sobra na isa ka gatos ka tuig, pero napreserbar gihapon ang alak! Maayo gid nga takop ang duol.
Pila dapat ka tuig ang oak para makuhaan ini sang panit nga himuon nga duol?
Kinahanglan nga mga 50 ka tuig na ang oak para mangin de-kalidad ang duol. Pero mahimo na ini panitan kon 25 ka tuig pa lang. Siempre, pila lang ang handa nga magkapital sini kay 50 pa ka tuig antes ka makakuarta. Dugang pa, daw wala gid ako sing nahibaluan nga negosyante nga nagahulat sing amo sini ka dugay para makaganansia.
Daw ano kalawig ang kabuhi sang oak?
Ang oak mahimo mabuhi sing mga 200 ka tuig, kag ang iban naman mas madugay pa. Ginapanitan ang oak kada siam ka tuig.
Ano ang ginahimo para sigesige ang produksion sang duol?
Ang European Union kag ang amon lokal nga gobierno nagahatag sing kuarta agod maengganyo ang iban nga magtanom sing oak. Gani sining karon lang, nakatanom kami sing inektarya nga mga oak, kag ginaatipan namon ang mga natanom na.
Ano ang ginahimo para mapauswag ang produksion sini?
Sang nagligad nga duha ka dekada, gin-research namon sing maayo kon ano ang pinakamaayo nga binhi. Nagbuligay man kami sang iban nga pungsod para mapauswag pa gid ang produksion sini. Sang una, wasay ang ginagamit, pero subong gamay na nga lagari para mas maayo kag mas madasig ang pagpanit sa kahoy.
[Retrato sa pahina 19]
Pagkatapos mapanitan, nagatubo ini liwat
[Retrato sa pahina 19]
Mahalungon nga pagpanit
[Retrato sa pahina 19]
Ginatangkas ang mga panit para sa masunod nga proseso
[Retrato sa pahina 19]
Ang de-kalidad nga mga duol ginahimo sing manomano
[Retrato sa pahina 18, 19]
Ang mga pudpod ginatipon para himuon nga iban nga produkto
