MAY malaba ini kag nagabawod nga sungay, bangs nga nagatabon sa iya mga mata, kag mabukod nga lawas nga puno sang madamol kag nagaukay nga bulbol. Amo ini ang baka nga highlander kag madali ini makilala.

Ang makusog nga highlander—isa sa pinakamadugay nga kilala nga rasa sang baka—nagdamo sa sulod sang mga siglo sa mabudlay nga klima sa mga bukid kag isla sang Scotland. Sang una, ang mga baka sa bukid mas dalagku kag pula sing bulbol, pero ang mga ara sa isla sa katundan nga baybayon mas gamay kag itom. Subong, para sa mga tawo isa lang ang rasa sang highlander, nga may pula, itom, lus-aw nga brown, kag yellow asta sa bukay nga kolor.

Ang madamol nga bangs sang highlander makahalam-ot tan-awon, pero importante ini. Kon tigtulugnaw, proteksion ini sa mabaskog nga hangin, ulan, kag niebe. Kon tig-ilinit naman, proteksion ini sa mga insekto nga mahimo makaimpeksion sa baka.

Bisan panong ang pirme nga pagtawag sa grupo sang baka, ang grupo sang highlander ginatawag nga toril. Kay man, halin sang una ginatipon sila kon gab-i sang mga manugbantay sa ginsampawsampaw nga bato nga ginatawag toril. Amo ini ang nagaproteksion sa mga baka sa malain nga tiempo kag mga lobo.

Lain ang highlander sa iban nga baka bangod duha ka sampaw ang bulbol sini. Ang nagaulukay nga naibabaw nga bulbol sini nagalaba sing asta sa 33 sentimetros kon kaisa. Indi ini madali mabasa sang ulan kag  niebe. Sa dalom sini amo ang malum-ok, kag mas manipis nga bulbol nga nagapreserbar sang init sa lawas sini.

Si Jim nga madugay na nga nagasagod sang mga highlander, nagsiling: “Kabudlay gid sa ila paliguan, kay daw indi gani sila mabasa!” Bangod madamol ang ila bulbol, mabuhi ini kag makapamata sa mga kabukiran nga pirme lang mabaskog ang ulan kag tuman katugnaw, nga indi maagwanta sang iban nga rasa sang baka.

Kon magtig-ilinit kag grabe ang gin-ot nagakaunot ang madamol nga bulbol sini. Dayon, kon magtigtulugnaw naman, nagatubo ini liwat.

Ang mga baka—lakip ang mga highlander—indi pareho sa mga karnero nga nagahalit sa mga pananom paagi sa pagkaon sang gamot kag tugdo sini. Ang matuod, ang mga highlander nagapanami sang duta. Paano? Paagi sa iya malaba kag mapag-on nga sungay, kag sa iya daku nga sungad, ginaungad sini ang indi mapuslan nga mga kahoykahoy nga ginalikawan sang iban nga rasa sang baka. Bangod sini makatubo sing maayo ang mga hilamon kag mga kahoy.

May bentaha pa gid ang duha ka sampaw nga bulbol sang highlander. Indi na kinahanglan ang madamo nga tambok agod mag-init ang lawas sini, gani gamay lang ang tambok kag kolesterol sang karne sini pero bugana sa protina kag iron sangsa karne sang iban nga baka. Kag ining maayo nga klase sang karne wala na nagakinahanglan sang mahal nga feeds!

Halin sadto ang mga highlander anta na sang mga tawo. Ginabutang sila sang una sang mga taga-Scotland sa silong sang ila balay. Makabulig sila agod mag-init ang temperatura sa ibabaw, kon diin nagaistar ang pamilya.

Ang ginasagod nga mga baka masami nga wala nagapanghalit kag mabuot, pero kon kaisa ang iban nga highlander mahimo mangin delikado. Halimbawa, mahimo nga grabe mag-amlig ang bakiya sa iya tinday. Dugang pa, kon nagalakat malapit sa grupo sang highlander dapat mangalihid lang kag indi mag-agi sa tunga nila.

Bangod ang highlander mabuhi sa bisan ano nga klima, nagdamo ini sa bilog nga kalibutan. Nakalab-ot ini sa aminhan sa Alaska kag Scandinavia, kag sa Kabukiran sang Andes asta sa 3,000 metros nga kataason. Pero mas nanamian ini sa mainit nga mga lugar.

Huo, ang Scotland indi lang kilala sa tela nga tartan, palda nga kilt, kag bagpipe, kundi sa matahom man kag pinasahi nga mga highlander. May amo bala sini nga baka sa inyo lugar?