Ano ang talaksan sa moral? Amo ini ang mga prinsipio sa moral nga ginakabig naton ukon sang katilingban nga maayo kag importante. Mahimo ini maglakip sang pagpasaylo, pagkabunayag, kahilwayan, gugma, pagtahod sa kabuhi, kag pagpugong sa kaugalingon. Gani ang aton talaksan sa moral nagaimpluwensia sa aton paggawi, prioridad, kag kaangtanan sa iban, amo man sa prinsipio nga ginatudlo naton sa aton kabataan. Pero bisan pa importante gid ang talaksan sa moral, amat-amat ini nga nagakadula.

Sang 2008, ang mga researcher sa Estados Unidos nag-interbyu sang ginatos ka pamatan-on parte sa ila pagtamod sa talaksan sa moral. “Makapasubo gid ang ila ginahunahuna kag ginahambal parte sa talaksan sa moral,” siling ni David Brooks sa The New York Times. Madamo ang nagabatyag nga sayop ang paglugos kag pagpatay, pero “magluwas sining makangilil-ad nga buhat, wala sila nagahunahuna kon ano ang husto kag sayop, bisan pa kon ginahambalan [nila] ang parte sa pagmaneho nga nakainom, pagkodigo sa eskwelahan ukon pagluib.” Pareho sa ginsiling sang isa ka pamatan-on, “Wala ko pirme ginakabalak-an  kon ano ang husto kag sayop.” Madamo ang may pagtamod nga: ‘Kon sa pamatyag mo maayo, himua ini. Sunda ang imo tagipusuon.’ Maalamon bala ina nga panghunahuna?

Bisan pa may ikasarang ang tagipusuon nga maghigugma kag magkaluoy, mahimo man ini mangin ‘malimbungon kag dunot.’ (Jeremias 17:9) Ining makapasubo nga kamatuoran makita sa nagabag-o nga pamatasan pareho sang gintagna sang Biblia. “Sa katapusan nga mga adlaw,” subong sang madugay na nga gintagna sini, “ang mga tawo mangin mahigugmaon sa kaugalingon, mahigugmaon sa kuarta, nagapabugal sang kaugalingon, matinaastaason,” kag “wala sing kinaugali nga pagpalangga [kag] mabangis.” Subong man, “wala [sila] sing gugma sa kon ano ang maayo” kag “mahigugmaon sa kinasadya sa baylo nga mahigugmaon sa Dios.”—2 Timoteo 3:1-5.

Ini nga mga kamatuoran dapat magpahulag sa aton nga usisaon ang aton tagipusuon sa baylo nga saligan ini! Gani, ang Biblia prangka nga nagasiling: “Ang nagasalig sa iya kaugalingon nga tagiposoon buangbuang.” (Hulubaton 28:26) Nagapakita ini nga kinahanglan naton usisaon ang aton tagipusuon para makapanghikot ini sing maayo para sa aton. Sa diin naton makit-an ini nga mga talaksan? Madamo ang nagasalig sa Biblia bangod sibu ini kag prangka.

Ang mga talaksan nga yara sa Biblia gindesinyo gid para sa mga tawo. Binagbinaga ang pila lang ka halimbawa—ang mga kinaiya nga gugma, kaayo, kaalwan, kag pagkabunayag.

Gugma para sa iban.

“Kon matun-an mo nga maghigugma, sigurado gid nga mangin malipayon ka,” siling sang libro nga Engineering Happiness—A New Approach for Building a Joyful Life. Maathag nga kinahanglan naton ang gugma. Kon wala ini, indi kita mangin matuod nga malipayon.

Ang ginasiling sang Biblia: “Panapti ninyo ang inyo kaugalingon sang gugma, kay amo ini ang himpit nga higot sang paghiusa.” (Colosas 3:14) Ang amo man nga manunulat sa Biblia nagsiling: “Kon . . . wala ako sing gugma, wala ako sing pulos.”—1 Corinto 13:2.

Ina nga gugma indi lang para sa sekso ukon sa emosyon; ginapahulag ini sang prinsipio. Ginapahulag kita sini nga gugma nga buligan ang mga nagakinahanglan bisan pa indi naton sila kilala, kag bisan wala sing balos. Sa 1 Corinto 13:4-7 mabasa naton: “Ang gugma mapinasensiahon kag mainayuhon. [Indi ini] maimon, wala ini nagapabugal, wala nagapahambog, wala nagagawi sing di-nagakaigo, wala nagapangita sang kaugalingon nga kaayuhan, indi ini maakigon. Wala ini nagaisip sang kahalitan. Wala ini nagakasadya sa pagkadimatarong, kundi nagakasadya sa kamatuoran. Ginaagwanta sini ang tanan nga butang, . . . ginabatas ang tanan nga butang.”

Kon ang pamilya wala sini nga gugma, ang tanan nagaantos, ilabi na ang kabataan. Si Monica nagsulat nga sang bata pa sia, gin-abusuhan sia sa pisikal, emosyonal, kag seksuwal. “Wala gid ako ginpalangga kag wala sing paglaum,” siling niya. Sang 15 anyos na sia, nagsaylo sia sa iya lolo kag lola nga mga Saksi ni Jehova.

“Sa duha ka tuig ko nga pag-istar ko sa ila,” siling ni Monica, “gintudluan nila ako nga mangin mainabyanon, mahigugmaon, kag  mainulikdon sa iban bisan pa mahuluy-on ako. Ginbuligan nila ako nga mangin respetado.” Sa karon, malipayon sia upod sa iya bana kag tatlo ka kabataan nga nagapakita sing gugma sa iban paagi sa pagpaambit sang mensahe sang Biblia.

Ang isa ka indi hilmunon nga kaaway sang gugma amo ang materyalismo—ang pagpati nga ang materyal kag kinasadya amo ang pinakaimportante. Pero, sulitsulit nga ginapakita sang mga pagtuon nga ang madamo nga manggad wala nagakahulugan sang mas daku nga kalipay. Ang matuod, ang mga tawo nga materyalistiko masami nga indi malipayon, kag nagaugyon sa sini ang Biblia. Ginasilingan kita sang Manugwali 5:10: “Ang nagahigugma sang pilak indi mabusug sang pilak; bisan ang nagahigugma sang kabuganaan, sing patubas: ini man kadayawan.” Nagsiling man ang Biblia: “Ang inyo paagi sang pagkabuhi mangin wala sing gugma sa kuarta.”—Hebreo 13:5.

Kaayo kag kaalwan.

“Indi bala maayo kuntani kon makakadto ka lang sa tiangge kag makabakal sang wala katapusan nga kalipay?” siling sang isa ka artikulo sang The Greater Good Science Center sa University of California, Berkeley, sa Estados Unidos. “Ini nga panghunahuna indi gid man imposible—kon ang bisan ano nga ginabakal mo para sa iban.” Ano ang buot silingon sini? Mas makalilipay ang paghatag sangsa pagbaton.

Ang ginasiling sang Biblia: “May kapin nga kalipay sa paghatag sangsa pagbaton.”—Binuhatan 20:35.

Sa masami, ang paghatag sang aton tion kag kusog amo ang pinakamaayo nga sahi sang paghatag, kag ang pinakamakalilipay. Halimbawa, nalabayan ni Karen ang tatlo ka babayi, isa ka iloy kag ang iya duha ka bata, nga naaberiya ang salakyan. Dapat makahingabot sa eroplano ang iloy kag ang isa niya ka bata; pero indi mag-andar ang ila salakyan, kag wala pa sing taxi. Gintanyagan sila ni Karen nga idul-ong, bisan pa 45 minutos ang kalayuon sini. Nagpasugot sila. Pagbalik ni Karen, nakita niya ang nabilin nga bata sang babayi nga ara gihapon sa naaberiya nga salakyan.

“Pakadto na diri ang akon bana,” siling sang babayi.

“Maayo kay OK ka lang,” sabat ni Karen. “Makadto ako sa Kingdom Hall, ukon simbahan para manghilamon.”

“Saksi ni Jehova ka?” pamangkot sang babayi.

“Huo,” siling ni Karen, kag nag-istoryahanay sila sang makadali.

Pagligad sang pila ka semana, nakabaton sing sulat si Karen. Ang bahin sini nagasiling: “Wala gid namon malipatan ni Mommy ang imo kaayo. Salamat gid sa imo kay naabtan namon ang eroplano! Siling sang akon magulang Saksi ni Jehova ka, amo gali nga kaayo sa imo. Saksi man si Mommy, kag ako indi na aktibo. Pero tinguhaan ko gid nga mangin aktibo liwat!” Nalipay gid si Karen nga nakabulig sa iya duha ka masigkatumuluo. “Nakahibi gid ako,” siling niya.

Ang awtor nga si Charles D. Warner nagsulat: “Isa ini ka matahom nga pagbalanse sang . . . kabuhi nga wala sing isa nga sinsero nga nagabulig nga indi man mismo makabenepisyo.” Matuod gid ina bangod wala gintuga sang Dios ang mga tawo magdinalok kundi para  ipakita ang iya hamili nga mga kinaiya.—Genesis 1:27.

Pagkabunayag.

Importante ini nga pamatasan sa bisan diin nga sibilisado nga katilingban. Ang indi pagkabunayag nagapalambo sang kahadlok, indi pagsalig, kag problema sa katilingban.

Ang ginasiling sang Biblia: “Sin-o bala ang magadayon sa [kayangkayang sang Dios]?” Ang sabat? “Sia nga nagagawi sing matarung, kag . . . nagapamolong sing kamatooran sa iya tagiposoon.” (Salmo 15:1, 2) Ang pagkabunayag, pareho sa iban nga kinaiya nga aton nabinagbinag, isa ka bahin sang personalidad. Wala ini nagadepende sa kahimtangan ukon kinahanglanon.

Nadumduman mo pa bala si Christina nga nakakita sang bag nga may kuarta? Handum niya nga pahamut-an ang Dios, kag indi ang pagtigayon sang manggad. Gani sang nagbalik ang kinulbaan nga tag-iya, ginsilingan sia ni Christina nga nakita niya ang kuarta. Nakibot ang negosyante sa iya pagkabunayag. Amo man ang iya amo, kay sang ulihi ginhimo sia sang iya amo nga manugdumala sang tanan nga produkto sa ila pabrika, isa ka posisyon nga nagakinahanglan gid sang pagsalig. Matuod gid ang ginasiling sang 1 Pedro 3:10: “Sia nga nagahigugma sang kabuhi kag luyag makakita sang maayo nga mga adlaw, punggan niya . . . ang iya mga bibig gikan sa paghambal sing daya.”

Ang talaksan sa moral nga makita sa Biblia nagapakita sang daku nga gugma sang aton Manunuga sa aton, kay nagabulig ini sa aton nga ‘maglakat sa dalanon sang mga tawo nga maayo.’ (Hulubaton 2:20; Isaias 48:17, 18) Kon sundon naton ini, mapakita man naton ang aton gugma sa Dios kag matigayon ang madamo nga padya. Ang matuod, nagpromisa ang Biblia: “Bantayi ang [dalanon sang Dios], kag sia magapataas sa imo sa pagpanubli sang duta; kon ang malauton utdon makita mo ini.”—Salmo 37:34.

Maayo gid nga palaabuton ang nagahulat sa mga nagasunod sa mga prinsipio sang Biblia—kabuhi sa mahidaiton nga duta nga wala na sing kalautan! Gani dapat gid naton talupangdon ang talaksan sa moral nga ginatudlo sang Biblia.