ĀCƐ ku Uhibru nōo cigbihi wa Ajɛ Ku Okonu Ō ce a, ihayi ku uwa gē gbɔɔ ipu ɔya néē gē gla ajɛ ya klla i nyi ikpo ɔdɛhɔ nɛ alɔ jé babanya ka Ɔya Ɔmahaanɛ amāŋ Ɔya Ɔmigwo a.

Ācɛ gē ka olikpo ku ɔya a oŋma lɛ ɛgɛ nɛ ɔya gē piyeyi lɛ, nōo lɔfu je bɛɛka ɛ̄cī 29 amāŋ 30 a. É gē ka ɛgɛ nɛ ihayi a likpo lɛ a mla ɛnɔ. Amáŋ, ihayi néē jé ŋma lɛ ɛgɛ nɛ ɔya a piyeyi lɛ a, nyɛ fiyɛ ihayi néē jé oŋma lɛ otabɔ ku ɛnɔ a. Ohigbu ɛnyā, é cɛgbá ō dɔka ɔwɛ lɛyikwu ɛgɛ nɛ ɔwɛ ō bi le ka eko nyā lɔfu cɛtɔha a. É ya ɛnyā ŋma lɛ ō lɛ ɛ̄cī ōhī ba ɔ, amāŋ ō lɛ ɔya ɔhá ba ɔ ŋma eko teeko bɛɛka gbɔbu ɛɛ ku ihayi ɔhá kóō gbɔɔ. O bu ɔwɛ nyā, ukalɛnda a lɔfu cɛtɔha mla eko néē gē nyi ikpɔdɛhɔ mla eko néē gē ce ikpɔdɛhɔ a.

Amáŋ ɛpleeko ku Umosisi a, Ɔwɔico da ācɛ ɔlɛ nu ka ihayi néē géē jila tɔha ō gba ɔ ɛ̄gbā a cika ō gbɔɔ mla ɔya ku Abibu amāŋ Unisan, nōo lɔfu wɛ Ɔya Ɔmɛta amāŋ Ɔya Ɔmɛnɛ icɛ a. (Oyɛb. 12:2; 13:4) Ɛdɔ ku ucɛ nōo gē yɔ ɛpleeko ku ɔya nyā, lɛ ō ya mla ucɛ ku ɔdā ɛhɔ ō ce.—Oyɛb. 23:15, 16.

Ɔcɛ ō jé ɔkpá nɛɛnɛhi éyi nōo lé ka u Emil Schürer ka ka ó tɔɔtɛ ō jé eko néē cika ō je ɔya ɔhá ta ipu ukalɛnda a. Ó klla ka kpɔ kahinii: “Ucɛ ku ɔnyata néē cika ō lé eko nɛ ɔya le bɛɛcɛ duudu ipu ɔya ku Unisan (14 Unisan) a, cika ō gɔbu piii igbihi ku ɛ̄cī nōo wɛ ɔya ɔmɛta amāŋ ɔya ɔmɛnɛ eko nɛ ɛ̄cī mla ɔtu joonjilɛ a. Ɔdaŋ ka é gáā le má ka abɔ ihayi a yɔ i wa oŋmɛyi a, ka eko ku ucɛ ō lé a géē wa ɛ̄cī gbɔbu lɛ ɛ̄cī nōo wɛ ɔya Ɔmɛta amāŋ ɔya ɔmɛnɛ a, ācɛ Ujiyu a géē lɛ ɔya ɔhá ba ɔ gbɔbu lɛ ɛ̄cī ku Unisan a.”

Ācɛ Ocijali ku Ujehofa gē bi ɔwɛ nyā yuklɔ eko duuma néē yɔ i leyi yɛ eko kpaakpa néē cika ō ya Oblatu Ku Ikwū Ku Ukraist, nōo gē yɔ ipu ɔya ɔmɛta amāŋ ɔya ɔmɛnɛ nōo cɛtɔha mla Unisan 14 ipu ukalɛnda ku Ācɛ Uhibru a. É gē da ɛjɛɛji ujɔ nōo yɔ ipu oduudu ɛcɛ a lɛyikwu ɛ̄cī nyā gbɔbu lɛ eko. *

Amáŋ, ɛgɛnyá nɛ Ācɛ Uhibru gē bi le jé eko nɛ ɔya éyi géē mɛ nɛ ɔya ɔhá klla géē gbɔɔ a? Icɛ, a lɔfu má ukalɛnda néē ya wɛɛcɛ amāŋ app ku ukalɛnda nōo yɔ ipu ukɔmputa amāŋ ɔdā ō le gwu uwaya ku uwɔ a. Amáŋ ɛpleeko néē ta Ubáyíbu a, ó tɔɔtɛ lɛ a fluflu ŋ.

Ɛpleeko nɛ eŋkpɔ ō cenyi kpo oduudu ɛcɛ a, é gē leyi má ɛ̄cī nōo yɔ ipu aɔya a ku ɛ̄cī 30 foofunu. (Ohút. 7:11, 24; 8:3, 4) Igbihaajɛ ipu Ācɛ Uhibru a, é gē je aɛ̄cī nōo yɔ ipu ukalɛnda a ta ɛ̄cī 30 ŋ. Lɛ ācɛ Uhibru a, ɔya a géē gbɔɔ boobu nōó le tɔɔtɛ ō má ɔya ɛpɛpɛ a. Ɔɔma wɛ u aɛ̄cī 29 amāŋ 30 igbihi ku ō gbɔɔ ku ɔya nōo yɔ gbɔbu lɛ ɔɔma a.

Ipu āhɔ̄ éyi lɛ a, Udefidi mla Ujonatan kɛla lɛyikwu ō gbɔɔ ku ɔya ɛyipɛ a kahinii: “Óócí wɛ ucɛ kú ɔyā ɛ̄yīpɛ̄ á.” (1 Usám. 20:5, 18) Ohigbu ɛnyā, ó lɛbɛɛka ɛpleeko ku uwa a, é gē jé aɔya a taajɛ gbɔbu le eko. Amáŋ, ɛgɛnyá nɛ ācɛ Isrɛlu gē bi le jé eko nɛ ɔya ɛyipɛ gē gbɔɔ a? Ɔdā néē hi ka u Mishnah, nōo lɛ ō ya mla ɛjɛɛji ogwotu ku íne mla uculo ku ācɛ Ujiyu néē ka taajɛ a cɛ lɛ alɔ jé aɛlā ōhī. Ó mafu ka igbihi nɛ ācɛ Ujiyu ŋma ipu éwo ku Ubabilɔn ɛga néē wɛ ɔfiyɛ a, ōjila ku ācɛ ō hɛpɔ (ɛga ō kɛpɔ nɛhi ku ācɛ Ujiyu) wɛ ācɛ nōo lɛ uklɔ nyā ō ya a. Ɛpleeko ku ɔya ɔmahaapa néē gē lé ucɛ ku onyata a, ōjila ku ācɛ ō hɛpɔ ā gē jila ipu ɛ̄cī 30 ku ɔya ɔɔma. Ó yɔ ipu abɔ ku acɛnyilɔ nyā kéē miya eko nɛ ɔya ɔhá géē gbɔɔ a. Ɛgɛnyá néē gáā bi le ya ōmiya nyā a?

Acɛnyilɔ nōo yɔ ɛyi ɛfu jila Ujerusalɛm ta a, gē leyi má ɔkpanco otu o ya ɛɛ kéē jé eko nɛ ɔya ɛyipɛ bɛɛcɛ eko aflɛyi a. É géē da ōjila ku ācɛ ō hɛpɔ a. Ɔdaŋ ku acɛnyilɔ nyā lɛ aɔka nōo jɛ uwa miyɛ kē lɛ ɔya ɛyipɛ má ɔkwɔɔkwɛyi ɛ, é géē ka tɛɛcɛ ku ɔya ɛyipɛ gbɔɔ ɛ. Amáŋ ɔdaŋ ka ojuja amāŋ umula nōo gē piyatɔhɔ mla eŋkpɔ a yɔ, nōó kē cɛ lɛ acɛnyilɔ nyā má ɔya ɛyipɛ a gla ŋ bɛɛ? É  géē ka ku ɔya nōo gbɔɔ ɛ ma lɛ aɛ̄cī 30, ɔya ɛyipɛ a kē lɔfu gbɔɔ.

O ya ɛɛ kéē ka tɛɛcɛ ku ɔya ɛyipɛ gbɔɔ ɛ ma, é géē hɛ ɔla ɛyi Ɛfu ku Olifu nōo yɔ kwu Ujerusalɛm ajaajɛ a. Aɛga ɔhá nōo lico fiyɛ duu ipu ɛjɛɛji éwo ku Isrɛlu a, ɔla néē gē bi le ka ɔkoolɔhi a tɛɛcɛ a. Igbihaajɛ, ācɛ ō kɛla tɛɛcɛ gboomgboom néē gē tɛhɔ kéē ka ɔ tɛɛcɛ mɛɛ a. Ohigbu ɛnyā, ācɛ Ujiyu nōo yɔ Ujerusalɛm mla ɛga ɛyɛɛyɛyi ɔhá a, géē jé lɛyikwu ō gbɔɔ ku ɔya ɛyipɛ a. Ɛjɛɛji uwa lɔfu lé ucɛ ku onyata nōo gē yɔ ihayi doodu a eko ekponu.

Ucharti nōo ba ɔ iyē nyā lɔfu tabɔ ō jé aɔya, eko ku ucɛ ku onyata ō lé, mla eko nɛ ikpɔdɛhɔ gē ya ɛpleeko ku ācɛ Isrɛlu a.