ALA iHiburu ịlẹ kị juwa ọ-Ọpyị Ọmyị Ọnụ Ha kaa wa ọmwụ ọdada nya ẹka ọlam-ọlam bwu ụka kị kaa wu ẹrụ, ko ri ịngịhyẹ nya Ọya Ohikichu lee Ọya Okiriwo lụka nyahị ọlẹ.

Angịnyị kaa wa udiyo nya ọya bwula abwọlẹ ká ọya kaa kpehe e-egbamwụ gbee kọ ka byi, kọ kaa lala ahyẹẹnụ 29 lee 30. Ị kaa kpa ẹnụ wa udiyo nya ẹka. Ma ẹka ọwawa pwoku abwọlẹ ká ọya kaa jẹ, kaa la kpii gụ́ ọlẹ kị wa pwoku abwọlẹ ká ẹnụ kaa jẹ. Lẹ ị baba nyọka mwahị nya ụgbẹyị ọlẹ kị ka bwu pwaa ku awụlẹ. Ị kaa họ ịnyị bwula ọ-kpa ahyẹẹnụ ọkịla dọọ uhye lee ọ-ya ọya ọkịla dọọ bwu ụka ka ụka, ọhẹka la ọmwụ ọdada nya ẹka ọkịla. Ụgbẹyị ọlịịwẹ dudu ká ahyẹẹnụ ọwawa bala ụka ọlẹ kị kaa wu ẹrụ bala ang ọwụwụ pwoku awụlẹ.

Lụka nya iMosisi tị lẹ, Ohe byi ala Isirẹlụ nyori ẹ-ẹpwụ nya ịgba ọgbagba, ọya ọhọhẹ nya ẹka nyaa nyị ka ri Abiibu, lee iNisan. (Ehe. 12:2; 13:4) Ọ ka pwoku ịngịhyẹ nya Ọya Ọhata ju ka Ọya Ohene. La ọya nya ịNisan ọwẹ, ọhụhụ kaa ji ha ala Isirẹlụ, ị tị ka ha ọhaha nya ang ẹrụ ịbaalị ịlẹ kị chị họhẹ-họhẹ.​—Ehe. 23:​15, 16.

Ọngọ jẹ́ ang ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri Emil Schürer ya nyori nyị kaa chịkpẹẹ la ọ-ka jẹ́ ụka ọlẹ kị ka ya ọya ọkịla ju kele. O ya ụ-ụpwụ nyamwụ ọlẹ kọ ri The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) yẹkẹẹ: “Ị kaa họ ọhụhụ nya Ang Oriri Ọchịpwụrụ ụka ká ọya á hụ́ ri ọlẹpwụ-lẹpwụ la ọya nya iNisan (14 Nisan). Ma ọ tị ri opyii ká ẹnụ ọlẹ ká udiyo nya ahị ọpyẹpyẹ bala alodu kaa memeeme ka chịpwụrụ kpá ene ká ahyẹẹnụ ọọwa ka ji . . . Chajị nya ọọwa lẹ, kori ká ẹka á ja ka myị́, kị jẹ́ nyori ahyẹẹnụ nya Ang Oriri Ọchịpwụrụ nyị ka ji ene nya ẹnụ ọlẹ ká udiyo nya ahyị ọpyẹpyẹ bala alodu kaa memeeme, o ri opyii kị kaa ya ọya ookpokpo da ẹka ọọwa ene nya ịNisan.”

Alibeenu nya iJihova kaa kụ irya ju ẹlẹwẹ ụka kị ja kụ ahyẹẹnụ ọlẹ kọ ka pwoku nyọka họ Ang Oriri nya Obyi nya Ọngọlahị, ọlẹ kị kaa họ la ịngịhyẹ nya Ọya Ọhata ju ka Ọya Ohene ọlẹ kọ pwoku ịNisan 14 nya abwọlẹ ká ala iHiburu kaa wa ọya nyaa. Ala ọjịra-jịra chị odehe ọnụ wuu kaa jẹ́ ahyẹẹnụ ọwẹ nọ dẹẹ. *

Ma ányị ala iHiburu à tị́ bwu jẹ́ ụka ká ọya ọhẹ ka myị́ bala ụka ká ọya onyeewe ka dọmwụ? Alẹ ahị kaa chẹhị ka ụpwụ ọlẹ kị da ahyẹẹnụ nya ọya ju lee ọ-yọọ bwu ifon nyahị. Ma ọọwa-á tị la hukee ịịwẹ lụka nya ịBayịbụụ ka.

Lụka nya iNuwa lẹ, udiyo nya ọya  kaa la ahyẹẹnụ 30. (Ọmwụ. 7:​11, 24; 8:​3, 4) Ị-ịlahị nya ọọwa, Ala iHiburu ịwa-á kaa wa ọya chọnụ ahyẹẹnụ 30 pyii ka. Ala iHiburu kaa dọmwụ nya ọya ọwawa ụka ká ọya onyeewe á kpehe. Ọọwa dudu ká ọya nyaa kaa la ahyẹẹnụ 29 lee 30 ụka ká ọya ọkẹkpẹ á dọmwụ kpá.

Ụka ọhẹ, iDevidi tụ́ iJonatan ya ẹla rụ́ ọmwụ ọdada nya ọya onyeewe yẹkẹẹ: ‘Ijuju a ri ọya onyeewe lẹ.’ (1 Sam. 20:​5, 18) Lẹ, ọ lala o-ri nyị jẹ́-ẹ kụ́ ahyẹẹnụ nya ọya neeji lụka nyaa ịwa. Ma ányị ala Isirẹlụ à tị́ kaa bwu jẹ́ ụka ọlẹ ká ọya onyeewe ka dọmwụ? Mishnah, ko ri ụpwụ ọlẹ kị da ehile bala ịhọhọ nya ala iJuu ju, ya ẹla jehi u-uhye nya ọọwa. Ụpwụ ọwẹ họ kahị jẹ́ nyori ụka ká ala iJuu nyà bwu ọyẹdada ọla ịBabịlọn kpá, alọjịra-jịra nya ịKọtụ Ọgbẹgbịlẹ nya ala iJuu kaa la ụbwọ ẹ-ẹpwụ nya ẹlẹwẹ. Ẹ-ẹpwụ nya ịya irwiye ịlẹ kị kaa la ọhụhụ ịwẹ, ala ịkọtụ ịwẹ kaa tọ awụlẹ la ahyẹẹnụ iwo ịta nya ọya ọọwa. Alẹng ịwẹ à la ụkụrwọ nyọka jẹ́ ụka ọlẹ ká ọya ọ-ba ọọwa ba ka dọmwụ lẹ. Ányị ị tị́ kaa bwu jẹ́?

Ị kaa chụ alẹng ịhyẹ kụ ẹga ọlẹ kọ la uhye nyọka gbeji lodu kị ka jẹ́ ụka ọlẹ ká ọya onyeewe ka kpehe. Angịịwa kaa chị agaga kaka ya je ala ịkọtụ. Ụka ká ebwo nya ala ikọtụ ịịwa á yẹ nyori ịwa nyị la ang ẹjẹẹ yẹẹyẹẹ nyori ọya onyeewe kpehe ịlẹhị lẹ, ị kaa ya dodehe nyori ọya onyeewe nyị dọmwụ lẹ lẹlẹ. Ó tị ri ká egbamwụ lee amwụ á ku  angịgbeji ịịwa iwe la ọ-ka yẹ ọya ụka kọ kpehe bwaa bẹẹ? Aalẹ ị ka ya dodehe nyori  ọya ọlẹ kị ji we ene nyị  la ahyẹẹnụ 30, lẹ ọya ọkịla à kaa dọmwụ la ahyẹẹnụ ọ-ba ọọwa ba lẹlẹ.

 Ụpwụ ọlẹ kọ ri Mishnah wụlẹ nyori nyị kaa ya eje ọchịchị nya ala ịkotụ ọwẹ dodehe bwula ang ẹjẹẹ nya ila ọlẹ kị kaa tụ ju ọ-Ọgbọdọ nya Olivu, ba iJerusalẹm ba. Ị kaa chị ang ila ẹ-ẹga ịkịla ịlẹ kị la uhye wuu Isirẹlụ nyọka kpa oja nya ẹlẹwẹ  pyẹ. Nyọlẹ kọ tị nọ chẹẹ, ị kaa du angịnyị ẹrụ dudu. Ị kaa họ ká ala iJuu ịlẹ kị juwa i-iJerusalẹm, ịla epweji nya Isirẹlụ wuu, bala ịlẹ kị kụ ẹga ọkịla wuu ka jẹ́ nyori ọya onyeewe nyị dọmwụ lẹ. Ịwa wuu à jẹ́-ẹ họ ọhụhụ nyaa ụka ookpokpo lẹlẹ.

ỊChart ọlekpeleji ọwẹ ka dang ụbwọ nyọka wo etu nya abwọlẹ ká ọya, ọhụhụ, bala ẹka nya ala iHiburu kaa la.