Ọnụụkpa ri ẹga ọlẹ kị kaa chịpwụrụ bwu ka Ẹga ọla Ịgọgọ nya ube ịgọgọ. Jaabwọ ká ịBayịbụụ nya New World Translation of the Holy Scriptures ịlẹ kị da kpehe ene nya 2023 ya, “udiyo nya ọnụụkpa ọla ịlahị la apatẹ 30, ta ẹpwụ ojuju nya ube ịgọgọ meme, uhye ọlala nyamwụ la apatẹ 180.” (2 Ego. 3:4, NW) ỊBayịbụụ ịkịla ya ịnyịnyị nyori uhye ọlala nya ọnụụkpa ọwẹ nyị la “apatẹ 180,” mẹjẹ nyori ọ ka ri ọnụụkpa ọlẹ kọ la uhye gidogbo!

Ma, ịBayịbụụ nya New World Translation ọlẹ kị da kpehe la 2023 ya ẹla rụ ọnụụkpa nya ube ịgọgọ nya iSolomọn yẹkẹẹ: “Uhye ọlala nyamwụ la apatẹ 30.” a Kụ ẹhị yẹ ang ịmanyị-ịmanyị ịlẹ kị du ká ọ-nwụhọ ọwẹ ji lẹẹ wẹẹ.

Ị́ ya ẹla uhye ọlala nya ọnụụkpa ọwẹ ụ-ụpwụ nya 1 Ịdịrịhụ 6:3 ka. Ọ-ọgba ọwẹ, iJeremaya ya ẹla rụ udiyo bala okpori-kpori nya ọnụụkpa ọwẹ, ma ọ́ ya ẹla rụ uhye ọlala nyamwụ ka. Ẹ-ẹpwụ nya egbeju ọ-bọọ ba tị lẹ, ọ chabwọ nya ịngịhyẹ bala ịkịla ịlẹ kị la kpọnchị u-uhye nya ube ịgọgọ ọwẹ. Ịhyẹ lẹpwụ nyaa ri irim ọkịlọlọ ọhẹ, ang ị-kpa kpa olo iwo, bala ịtachị nya oje ọnyọmịla imiiye ịla ịlahị nya ọnụụkpa. (1 Ịdị. 7:15-37) Kori ká ọnụụkpa ọwẹ á la uhye kpoye nya ẹga ọkịla nya ube ịgọgọ wuu pwụ ọlịịwẹ, ịyẹ tị́ du ká iJeremaya á ya ẹla rụ uhye ọlala nyamwụ ka? Nyọlẹ ká ẹka ohu ịmanyị tị́ dọmwụ kam kpá, ala iJuu ọhẹ kọ kaa gbe ego da ụpwụ ya nyori ọnụụkpa ọwẹ nyị́ la uhye gụ ẹga ịkịla nya ube ịgọgọ nya iSolomọn ka.

Angị jẹ́ ang da ịwẹẹ kori ká ugulọ nya ube ịgọgọ á ka jẹ́-ẹ wu ịtachị nya ọnụụkpa ịlẹ kị la uhye lala apatẹ 180 kpa myị́. Ugulọ ọnyị kị kpa ẹjwọ lee ẹkpa ọpyị me kọ tị la uhye lụka onyogo, lala igirigba nya ube ọgbịgba nya ala Ijipiti, kaa la kịlọlọ bwu eji kaka la pyirere u-uhye. Ma ube ịgọgọ nya iSolomọn tị datị. Angị jẹ́ ang myị nyori ụka ọchịchị nya ugulọ nyamwụ nyị́ kpoye nya apatẹ 9 kaka. Lẹ, ọngọ gbe ego ọhẹ ko ri Theodor Busink yẹkẹẹ: “Abwọlẹ ká ụka ọchịchị nya ugulọ ọla ọnụụkpa nya ube ịgọgọ la ba lẹ, ọ́ ka jẹ́-ẹ la apatẹ 180 [u-uhye ọlala] ka.”

Ọhẹka ị́ jẹ́ kịla ẹla ọla ụpwụ nya 2 Ego Ogbegbe 3:4 ju yẹẹyẹẹ ka ịnyị. Ịlẹhị lẹ, apwụ ịlẹ kị kịla ịBayịbụụ ju lụka onyogo ịhyẹ ya nyị apatẹ “180” ọ-ọgba ọwẹ, ịkịla ịlẹ kị ju ọdahịhile, lala ọlẹ kọ ri Codex Alexandrinus ọla oyi ọharụ bala Codex Ambrosianus ọla oyi ọharwọnyẹ, ya nyị “apatẹ 30.” Ịyẹ tị́ ka du myị́ ká ọngọ kịla ịBayịbụụ ju ka da “180” la ọ-jẹ́jẹ ka myị́? Omyi ẹla ọlẹ kọ ri “ohu” bala “apatẹ” me awụlẹ la òja nya iHiburu. Lẹ, ọngọ wẹẹ kịla ịBayịbụụ ju ka da omyi ẹla ọlẹ kọ ri “ohu” ọkọkọ nya “apatẹ” myị́.

Ẹlịlẹhị tị ri, nanana nyori ahị wẹẹ maga nyọka jẹ́ jaabwọ ká ube ịgọgọ nya iSolomọn la kpangga bala ọ-ka mọọ jẹ kpẹẹkpẹẹ, ahị kaa ya ẹhị nyahị rịrị u-uhye nya ang ọlẹ ká ube ịgọgọ ọwẹ ku ọmwakpa, kọ ri ube ịgọgọ ọtụka nya olegu. Ahị chị ọkẹkẹnị nyọlẹ ká iJihova wụrụ anchẹ nyamwụ wuu nyọka gbịgba họọ u-ube ịgọgọ ọwẹ!—Hib. 9:11-14; Ọwụ. 3:12; 7:9-17.