ADDA kadi ammom a banag a mabalin a pagagas, pagdalus, pagdis-impekta, ken pagpapintas? Mabalinmo a kanen dayta, inumen ti tubbogna, ken alaen ti lanana. Napintas met, nalaka, ken adu ti kasta iti intero a lubong. Mabalin nga adda pay ketdin kasta iti kosinam. Ammom kadi no ania dayta? Ti lemon!

Maipagarup a nagtaud dayta iti Abagatan a Daya nga Asia sa in-inut a naipalaud, agingga iti Mediteraneo. Narukbos dagiti kayo ti lemon kadagiti lugar a kalkalainganna ti klima, kas iti Argentina, Espania, Italia, Mexico, ken uray kadagiti paset ti Africa ken Asia. Depende iti barayti ken lugar, makapagbunga ti nataenganen a puon ti lemon iti 200 agingga iti 1,500 kada tawen. Dagiti matartaripato a barayti ket agsabong iti nadumaduma a tiempo isu a mabalin ti agburas iti kasta aniaman a bulan ti tawen.

Mapagdedebatean unay no dagiti nagkauna a Romano ket nagmula kadagiti lemon. Adda dagiti naisurat nga ebidensia nga ammo dagiti Romano ti maipapan iti citron, maysa a kita ti citrus, a kaasping unay ti dakkel a lemon. Ti puon ti citron ken ti bungana ket espesipiko a dinakamat ti Romano a historiador a ni Pliny a Laklakay iti librona a Natural History. Nupay kasta, patien dagiti nalatak nga eksperto a pamiliar met dagiti Romano iti lemon. Apay? Gapu ta ti lemon, saan a ti citron, ti makita iti nagadu a ladawan. Ti maysa a kasta a pagarigan ket manipud iti nakali a pagbakasionan a balay idiay Pompeii, a maitutop a naawagan iti The Orchard House (Ti Balay iti Kakaykayuan). Ngamin, naarkosan dayta kadagiti ladawan a pakakitaan iti nadumaduma a mula, agraman ti kayo ti lemon. Maibilang idi a karkarna a kayo dayta ken mabalin a nausar laeng kas pagagas a mula. Narigat a maammuan no kasano kalaka ti agmula ken no kasano idi ti kaadu dagita sadiay.

Ti isla ti Sicily ket nagbalin a kangrunaan a paggapgapuan ti bunga ti citrus a pakairamanan ti lemon gapu ta nabara ken nabayag ti kalgaw sadiay ken kalkalainganna ti temperatura no tiempo ti lam-ek. Ngem adda pay ti dadduma a lugar, nangruna kadagiti asideg iti baybay, a pakatartaripatuan dagiti de kalidad a lemon.

Iti abagatan laeng ti Naples, makita ti napintas nga ili ti Sorrento ken adda iti abagatanna ti kosta ti Amalfi—a nasurok nga 40 a kilometro ti kaatiddog daytoy nagpintas a daga nga asideg ti  baybay. Adda kadagiti nasulinek a luek dagiti napintas nga ili. Ti Amalfi, Positano, ken Vietri sul Mare ti sumagmamano kadagita. Dagiti lemon a naggapu iti Sorrento ken kadagiti lugar iti kosta ti Amalfi ket addaan iti sertipiko a mangpaneknek a talaga a nagtaud sadiay dagita. Umiso laeng a protektaran dagiti lumugar dagiti pinuon a lemon ta nagsayaat ti pannakaimula dagita iti natukantukad a bakras ti bantay a pakain-inaranda ken agbungada kadagiti nabanglo ken natubbog a lemon.

Saan a masapul a nalawa ti pagmulaam iti lemon. Umdasen ti main-initan a beranda ta dagiti babassit a kita ti puon ti lemon ket agbiag uray iti masetera ken napintas a pangdekorasion. Kaykayatda ti mainaran ken ti saan a naangin a lugar, kas iti abay ti pader, tapno maagsepda ti bara ti init. Ngem no nalamiis unay bayat ti tiempo ti lam-ek, masapul a malinongan wenno maiserrek iti uneg ti balay.

Kasano kasansan ti panagusarmo iti lemon? Dadduma ti mangikabil iti sangkailgat a lemon iti inumenda a tsa. Adda pay dagiti mangilaok iti ukisna wenno iti sumagmamano a tedted ti tubbogna iti lutuenda a keyk. Mabalin met a pespesem dayta tapno makaaramidka iti lemonada. Dagiti chef wenno kosinero iti intero a lubong ket adda latta lemon iti kosinada ta adu ti pangusaranda iti dayta iti panaglutoda. Ngem pinadasmo kadin nga inusar ti tubbog ti lemon a pangdis-impekta wenno pangikkat iti mantsa?

Kinapudnona, adda dagiti mangdalus ken mangdis-impekta kadagiti langdetda babaen ti panangradradda iti kagudua a lemon. Imbes a bleach ti pangikkat ti dadduma iti mantsa wenno pangdalusda iti lababo, agusarda iti napaglaok a tubbog ti lemon ken baking soda. Tapno maikkat ti nabangsit nga angot iti refrigerator wenno dishwasher ken agtalinaed a nabanglo dagita, mabalinmo ti mangikabil iti kagudua a lemon.

Ti lemon ket addaan iti citric acid a maus-usar a natural a pangpreserba ken mangpaalsem iti taraon wenno inumen. Ti interamente nga ukisna ket addaan iti pectin nga us-usaren dagiti paktoria ti taraon a pangpapalet, emulsifier, ken pangpatangken. Adda pay lana a maala iti ukisna a maus-usar kadagiti industria ti taraon, agas, ken kosmetiko. Malaksid kadagita, adu pay ti pakaaramatan ti lemon. Talaga a ti lemon ket namaris, naraman, ken adu ti usarna a prutas.