Mapan iti linaonna

Mapan iti listaan dagiti linaonna

Pudpudno Kadi Dagiti Apokripal nga Ebanghelio?

Pudpudno Kadi Dagiti Apokripal nga Ebanghelio?

Pudpudno Kadi Dagiti Apokripal nga Ebanghelio?

“MAKAPAKIGTOT daytoy! Sigurado nga adu ti madismaya.” “Daytoy ti mangbalbaliw iti pannakaawattayo iti nagkauna a Kristianidad.” Kasta ti komento dagiti eskolar a maragragsakan iti publikasion nga “Ebanghelio ni Judas,” maysa a sinurat a naipagarup a napukaw iti nasurok a 1,600 a tawen (naipakita iti ngato).

Nariing ti interes dagiti tattao maipapan iti kakasta nga apokripal nga ebanghelio. Kunaen ti dadduma a dagitoy a sinurat ti mangibutaktak kadagiti nabayagen a nailimed a napapateg a paspasamak ken pannursuro maipapan iti biag ni Jesus. Ngem ania dagiti apokripal nga ebanghelio? Talaga kadi nga adda linaonda a kinapudno maipapan ken Jesus ken iti Kristianidad a saantayo a masarakan iti Biblia?

Dagiti Kanonikal ken Apokripal nga Ebanghelio

Iti nagbaetan ti tawen 41 ken 98 C.E., insurat da Mateo, Marcos, Lucas, ken Juan ti “pakasaritaan ni Jesu-Kristo.” (Mateo 1:1) Dagitoy a salaysay ket maaw-awagan met kas ebanghelio, kayatna a sawen, “naimbag a damag” maipapan ken Jesu-Kristo.​—Marcos 1:1.

Mabalin nga adda dagiti estoria ken dadduma pay a sursurat maipapan ken Jesus. Ngem dagitoy laeng uppat nga Ebanghelio ti maibilang nga impaltiing ti Dios ken maikari a paset ti Nasantuan a Kasuratan. Dagitoy ti mangipaay iti “kinapudno ti bambanag” maipapan iti panagbiag ni Jesus ditoy daga ken dagiti insurona. (Lucas 1:1-4; Aramid 1:1, 2; 2 Timoteo 3:16, 17) Agpapada a nadakamat dagitoy nga uppat nga Ebanghelio kadagiti nagkauna a katalogo wenno listaan dagiti libro ti Kristiano a Griego a Kasuratan. Awan ti rason a pagduaduaan ti kinaumiso dagitoy kas paset ti naipaltiing a Sao ti Dios.

Ngem idi agangay, nagruar ti dadduma pay a sinurat a naibilang met kano nga ebanghelio. Naawagan dagitoy iti “apokripal.” *

Idi ngudo ti maikadua a siglo, insurat ni Irenaeus ti Lyon a dagidiay nagapostata a Kristiano nagaramidda iti “nakaad-adu a parparbo ken mamadpadakes a libro,” a pakairamanan dagiti ebanghelio a “pinartuatda, tapno matikaw ti pampanunot dagiti nakuneng a tattao.” Gapuna, naibilang dagiti apokripal nga ebanghelio kas dakes a basaen ken saan a rumbeng nga ikutan.

Ngem dagiti monghe ken managkopia idi Edad Media kinopia ken indulinda dagita a sinurat. Idi maika-19 a siglo, immadu ti naginteres iti dayta ket rimmuar ti adu a koleksion ti apokripal a sursurat ken dagiti rebisado nga edision dagita, a pakairamanan ti sumagmamano nga ebanghelio. Iti agdama, adda dagiti edision a naipablaak iti adu a dadakkel a lenguahe.

Dagiti Apokripal nga Ebanghelio: Ulbod a Salaysay Maipapan ken Jesus

Masansan a dagiti apokripal nga ebanghelio itampokda dagiti tattao a bassit wenno awan pay ketdi ti naibaga maipapan kadakuada kadagiti orihinal wenno kanonikal nga Ebanghelio. Wenno mangparboda kadagiti pasamak iti panagubing ni Jesus. Usigem ti sumagmamano a pagarigan.

▪ Ti “Nagkauna nga Ebanghelio ni Santiago,” a naawagan met “Ti Pannakayanak ni Maria,” iladawanna ti pannakayanak ken panagubing ni Maria kasta met ti pannakiasawana ken Jose. Umiso laeng a naibilang kas narelihiosuan a sarsarita ken parparbo nga estoria. Suportaranna ti sursuro nga agnanayon a birhen ni Maria ken nalawag a naisurat a mangitan-ok kenkuana.​—Mateo 1:24, 25; 13:55, 56.

▪ Ti “Ebanghelio ni Tomas iti Panagubing ni Jesus” salaysayenna ti biag ni Jesus manipud 5 agingga idi 12 ti tawenna ken ibagana a nagaramid ni Jesus kadagiti imposible a milagro. (Kitaem ti Juan 2:11.) Naiparang ni Jesus kas naloko, managpungpungtot, managibales, nga inaramatna ti pannakabalinna tapno agibales kadagiti mannursuro, kaarruba, ken padana nga ubbing, a dadduma kadakuada ti binulsek, pinukolan, wenno pinatayna pay ketdi.

▪ Ti dadduma nga apokripal nga ebanghelio, kas iti “Ebanghelio ni Pedro,” salaysayenda dagiti pasamak mainaig iti pannakausig, ipapatay, ken panagungar ni Jesus. Ti sabsabali pay, kas iti “Aramid ni Pilato,” a paset ti “Ebanghelio ni Nicodemo,” ket naipamaysa kadagiti tattao a nairaman kadagita a pasamak. Saan a nakappapati dagitoy a sinurat gapu iti linaonda a parparbo a detalye ken tattao. Ti “Ebanghelio ni Pedro” palag-anenna ti basol ni Poncio Pilato ken deskribirenna ti panagungar ni Jesus iti di nakappapati a pamay-an.

Dagiti Apokripal nga Ebanghelio ken ti Panagapostata Manipud iti Kristianidad

Idi Disiembre 1945 iti asideg ti Nag Hammadi, iti Makinngato nga Egipto, nakasarak dagiti mannalon iti 13 a manuskrito a papiro a naglaon iti 52 a sinurat. Dagitoy a dokumento idi maikapat a siglo ket naikuna nga inaramid ti maysa a relihioso ken pilosopiko a grupo a naawagan Gnostisismo. Namulitan ti pampanunot dagiti agkunkuna a Kristiano gapu ta daytoy a grupo pinaglalaokna ti mistisismo, paganismo, Griego a pilosopia, Judaismo, ken Kristianismo.​—1 Timoteo 6:20, 21.

Ti “Ebanghelio ni Tomas,” ti “Ebanghelio ni Felipe,” ken ti “Ebanghelio ti Kinapudno,” a karaman iti koleksion ti “Nag Hammadi Library,” pagparangenda a nagtaud ken Jesus ti nagduduma a kapanunotan dagiti Gnostiko. Ti nabiit pay a nasarakan nga “Ebanghelio ni Judas” ket naibilang met a karaman kadagiti Gnostiko nga ebanghelio. Iladawanna ni Judas kas nasingpet ken kakaisuna nga apostol a talaga a makaam-ammo ken Jesus. Kuna ti maysa nga eksperto iti daytoy nga ebanghelio a nailadawan ni Jesus kas “maysa a mannursuro ken manangipalgak iti sirib ken pannakaammo, saan a manangisalakan a natay para iti basbasol ti lubong.” Isuro dagiti naipaltiing nga Ebanghelio a natay ni Jesus kas sakripisio para iti basbasol ti lubong. (Mateo 20:28; 26:28; 1 Juan 2:1, 2) Nabatad ngarud a naaramid dagiti Gnostiko nga ebanghelio kas mangdadael, imbes a mangpabileg, iti panamati iti Biblia.​—Aramid 20:30.

Dagiti Mapagtalkan nga Ebanghelio

Matakuatam a palso dagita dagiti apokripal nga ebanghelio no idiligmo kadagiti kanonikal nga Ebanghelio. Nabatad a saan nga inwanwan ti Dios ti pannakaisuratda. (2 Timoteo 1:13) Insurat dagita ti tattao a di pulos makaam-ammo ken Jesus ken kadagiti apostolna, isu nga awan ti ipalgakda a kinapudno maipapan ken Jesus ken iti Kristianidad. Imbes ketdi, naglaonda kadagiti di umiso ken parparbo a salaysay nga awan maitulongda iti panangammo ken Jesus ken iti pannursurona.​—1 Timoteo 4:1, 2.

Iti sabali a bangir, karaman da Mateo ken Juan kadagiti 12 nga apostol; idinto ta da Marcos ken Lucas ket nasinged a kakadua da apostol Pedro ken Pablo. Inwanwan ida ti nasantuan nga espiritu ti Dios idi insuratda dagita nga Ebanghelio. (2 Timoteo 3:14-17) Gapuna, umdas ti linaon dagiti uppat nga Ebanghelio tapno patientayo a “ni Jesus isu ti Kristo nga Anak ti Dios.”​—Juan 20:31.

[Footnote]

^ par. 7 Ti sao nga “apokripal” ket naggapu iti Griego a sao a kaipapananna ti “ilemmeng.” Orihinal a tumukoy dayta iti maysa a sinurat nga agpaay laeng kadagiti pasurot ti maysa a grupo ken nailemmeng kadagidiay saan a kameng dayta. Ngem idi agangay, tumukoyen dayta kadagiti sinurat a saan a karaman kadagiti “kanonikal” wenno pudpudno a libro ti Biblia.

[Picture Credit Line iti panid 18]

Kenneth Garrett/National Geographic Stock