TALAGA kadi a nairekord iti Biblia dayta a napasamak? Dagus kadi a nagsao lattan dagiti tattao iti nagduduma a lengguahe kas iti naisalaysay? Pagduaduaan ti dadduma ti salaysay ti Biblia no kasano a nangrugi ken nagsaknap ti lengguahe. Kuna ti maysa nga autor: “Ti sarsarita maipapan iti Torre ti Babel ti maysa kadagiti awan serserbina nga estoria.” Inawagan pay ketdi dayta ti maysa a Judio a rabbi a “di umiso a panangilawlawag iti nagtaudan dagiti nasion.”

Apay a saan a patien dagiti tattao ti salaysay ti Biblia maipapan iti Babel? Gapu ta maisupadi dayta kadagiti teoria maipapan iti nagtaudan ti lengguahe. Kas pagarigan, kuna ti dadduma nga iskolar a saan a kellaat a timmaud ti nagduduma a lengguahe no di ket in-inut a timmaud iti “maysa a pagsasao.” Patien ti dadduma a timmaud lattan ti sumagmamano nga orihinal a lengguahe, sa rimmang-ay manipud simple nga uni agingga a nagbalin a komplikado a sasao. Dagitoy ken dadduma pay nga agsusupadi a teoria ti rason nga adu ti umanamong iti insurat ni Propesor W. T. Fitch, iti librona a The Evolution of Language: “Awan pay ti makakombinsir a sungbatmi.”

Ania ti natakuatan dagiti arkeologo ken managsirarak maipapan ti nagtaudan ken irarang-ay ti lengguahe? Patalgedan kadi dagiti natakuatanda ti aniaman kadagita a teoria? Wenno dagiti natakuatanda paneknekanda ti salaysay iti Babel? Ammuentayo nga umuna ti salaysay ti Biblia.

Dakamaten ti Biblia a nariribuk ti pagsasao ken nagwaras dagiti tattao “iti daga ti Sinar” a naawagan idi agangay iti Babilonia. (Genesis 11:2) Kaano a napasamak dayta? Kuna ti Biblia a “nabingbingay ti daga [“populasion ti daga,” footnote ti New World Translation of the Holy Scriptures—With References ]”  idi kaaldawan ni Peleg, a nayanak agarup 250 a tawen sakbay ni Abraham. Nalawag ngarud a napasamak dayta agarup 4,200 a tawen ti napalabasen.—Genesis 10:25; 11:18-26.

Ibaga ti dadduma nga iskolar a dagiti moderno a lengguahe timmaudda iti orihinal a lengguahe, ti makuna nga immuna a pagsasao nga us-usaren dagiti tattao dandani 100,000 a tawen ti napalabasen. * Kuna ti dadduma a dagiti lengguahe ita kaaspingda ti sumagmamano nga orihinal a lengguahe a maus-usar 6,000 a tawen ti napalabasen. Ngem kasano a maikeddeng dagiti lingguista wenno dagiti makaammo iti adu a lengguahe no kasano a maisublida dagiti din maus-usar a lengguahe? “Narigat dayta,” kuna ti magasin nga Economist. “Saan a kas kadagiti biologo, dagiti lingguista ket awanan kadagiti nagkauna a sursurat a mangigiya kadakuada tapno maammuanda ti napalabas.” Innayon pay ti magasin ti konklusion ti maysa nga evolutionary linguist a “panangkalkular a naibasar iti pagarup laeng isu a saan a mapagtalkan.”

Ngem adda dagiti “linguistic fossil” wenno nagkauna a sursurat a pakakitaan iti nagtaudan ti lengguahe. Ania dagitoy ken ania ti ipalgakda maipapan iti nagtaudan ti lengguahe? Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Dagiti immuna a rekord iti naisurat a lengguahe, ti kakaisuna a nabati a pagsasao a mainanama a magun-odan ti tao ket agsubli iti nasurok a 4,000 wenno 5,000 a tawen.” Sadino ti nakasarakan dagiti arkeologo kadagitoy a “linguistic fossil,” wenno dagiti “rekord dagiti naisurat a lengguahe”? Iti makimbaba a Mesopotamia, ti lugar ti nagkauna a Sinar. * Gapuna, dagiti magun-odan nga ebidensia ket maitunos kadagiti kinapudno a nadakamat iti Biblia.

Kuna ti salaysay ti Biblia a nagtignay ti Dios idiay Babel tapno ‘riribukenna ti pagsasaoda tapno saanda nga imdengan [matarusan, footnote ti Reference Bible] ti pagsasao ti maysa ken maysa.’ (Genesis 11:7) Kas resultana, dagiti trabahador “simmardengda a mangbangon iti siudad” ti Babel ken nagwarasda ‘iti intero a daga.’ (Genesis 11:8, 9) Gapuna, saan nga ibaga ti Biblia nga amin a moderno a lengguahe ket nagtaud iti “maymaysa a pagsasao.” Imbes ketdi, deskribirenna a kellaat a timmaud ti sumagmamano a baro a lengguahe, a makayebkas iti nagduduma a rikna ken kapanunotan ti tao ken talaga a naiduma iti sabali a lengguahe.

Dagiti ngay nagduduma a lengguahe ita? Agpapadada kadi wenno naiduma? Kuna ni Lera Boroditsky a maysa a cognitive scientist: “Bayat nga ad-adalen dagiti lingguista dagiti lengguahe ti lubong (7,000 wenno ad-adu pay, bassit laeng kadagitoy a lengguahe ti naadal a naimbag) adu ti timmaud ken di masinunuo a nagdudumaanda.” Wen, nupay mabalin nga agpada dagiti pagsasao ken dialekto iti maymaysa a lengguahe kas iti Cantonese ken Hakka iti makin-abagatan a China, talaga a naidumada kadagiti sabali a lengguahe, kas iti West Catalan wenno Valencia iti Spain.

Dagiti lengguahe impluensiaanda ti panagpampanunot dagiti tattao ken deskribirenda ti  aglawlawda, kas iti kolor, kaadu, lugar, ken direksion. Kas pagarigan, iti maysa a lengguahe kuna ti maysa, “Adda kiteb iti kannawan nga imam.” Ngem kuna ti maysa iti sabali a lengguahe, “Adda kiteb iti abagatan a laud nga imam.” Talaga a makatikaw ti kasta a panagduduma. Dayta ti makagapu nga insardeng dagiti mangibangbangon iti Babel ti proyektoda.

Ania ngarud ti immuna a lengguahe ti tao? Kuna ti Biblia a ni Adan, ti immuna a tao, nakapataud iti baro a sasao idi pinanagananna ti amin nga animal ken tumatayab. (Genesis 2:20) Nagputar met ni Adan kadagiti daniw tapno yebkasna ti riknana ken baketna. Nalawag a naawatan ni baketna ti bilin ti Dios ken ti pagbanagan ti panagsukir. (Genesis 2:23; 3:1-3) Ngarud babaen ti immuna a lengguahe, kabaelan ti tao ti makikomunikar ken mangyebkas iti kapanunotanna.

Gapu ta nariribuk ti lengguahe idiay Babel, saanen a mapagtutunos ken mapagkaykaysa ti tao ti panunot ken pigsada. Ngem komplikado ti baro a lengguaheda a kas met laeng iti immuna. Iti panaglabas ti adu a tawen, nangbangon dagiti tattao kadagiti narang-ay a siudad, nangbuangayda kadagiti nabileg a buyot, ken nagnegosioda iti sabali a nasion. (Genesis 13:12; 14:1-11; 37:25) Naaramidda kadi ti kasta nga irarang-ay no awan ti nalawa a bokabulario ken gramatika? Sigun iti Biblia, ti immuna a lengguahe ken ti lengguahe a timmaud idiay Babel ket saan a basta uni laeng no di ket komplikado a lengguahe.

Paneknekan dayta ti moderno a panagsirarak. Kuna ti The Cambridge Encyclopedia of Language: “Tunggal kultura a naadal, kasano man ‘kabayagen’ dagitoy, natakuatan nga addaandan iti komplikado a lengguahe a kapada dagiti makunkuna a ‘sibilisado’ a nasion.” Kasta met ti kuna ni Propesor Steven Pinker iti librona a The Language Instinct: “Awan ti makunkuna a nagkauna a lengguahe.”

Idi naammuanen ti kabayag ken lugar dagiti linguistic “fossil,” nagdudumaan dagiti lengguahe, ken ti kinakomplikado dagiti nagkauna a lengguahe, ania ti konklusiontayo? Adu ti nakombinsir a mapagtalkan ti salaysay ti Biblia maipapan iti napasamak iti Babel.

Kuna ti Biblia a riniribuk ni Jehova a Dios ti lengguahe dagiti tattao idiay Babel ta simmukirda kenkuana. (Genesis 11:4-7) Ngem inkarina a mangted “kadagiti ili ti panagbalbaliw nga agturong iti nasin-aw a pagsasao, tapno isuda amin umawagda iti nagan ni Jehova, tapno agserbida kenkuana iti abagan-abaga.” (Sofonias 3:9) Daytoy “nasin-aw a pagsasao,” ti kinapudno manipud iti Sao ti Dios, pagkaykaysaenna dagiti tattao iti intero a lubong. Nainkalintegan ngarud nga iti masanguanan pagkaykaysaento ti Dios dagiti tattao babaen ti panangtedna kadakuada iti maymaysa a lengguahe, a mangikkat iti pannakariribuk a napasamak idiay Babel.