Nĩ kũtũmanĩa simũnĩ mesengyi, visa, kana vitio syonanĩtye ũtheinĩ maũndũ matonya kũamũkya wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ. Aineenea ũndũ ũsu, mũndũũme ũmwe aĩtye atĩĩ: “Matukũ aa ĩsu no tayo nzĩa ĩla ĩtũmĩawa kũea ngewa. Andũ mambĩĩaa na kũtũmĩana o tũmesengyi na maendeangĩe mayambĩĩa kũtũmĩana visa itonya kũamũkya wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ.”

 Nĩkĩ andũ mekaa ũu? Mũndũ ũmwe ũsomeete mĩao awetetwe nthĩnĩ wa ĩkaseti ya The New York Times aĩtye kana, kwosana na andũ amwe ma mũika, “kwĩthĩwa na visa ya mwĩĩtu kana mwanake mwĩ ndũũ e mũthei simũnĩ yaku, nĩ wonanyʼo wa kana nĩwendete kũmanyana kĩ-mwĩĩ.” O nake mwĩĩtu ũmwe wa mũika aĩtye kana kwĩka ũu nĩ “nzĩa ya kũmanyana kĩ-mwĩĩ ĩte mũisyo,” nũndũ “ndwĩsa kũitava o na ndwĩsa kũkwatwʼa mowau.”

 Itumi ingĩ itumaa andũ ma mũika matũmanĩa mesengyi sya mũthemba ũsu nĩ:

•   Nĩ kana mathaũkĩe mũndũ ũngĩ meũsũanĩa ta matonya kwambĩĩsya ndũũ nake.

•   Nũndũ ve mũndũ ũnamatũmĩie visa ta ĩsu na meĩwʼa maĩle kũtũma o namo.

 Wamina kũtũma visa kuma simũnĩ yaku, yĩthĩawa yauma mokonĩ maku, na kwoou ndũtonya kũsiĩĩa ũndũ ĩkũtũmĩwa kana ũkasiĩĩa ndĩkatũmĩwe kũkwanangĩa ĩsyĩtwa. Mũnene ũmwe na mũandĩki wĩtawa Amanda Lenhart, kuma ovisinĩ ũmwe wa kwĩka ũkunĩkĩli wa Pew Research Center, aandĩkie ũũ ĩũlũ wa kũtũmanĩa mesengyi mbuku: “Ũmũnthĩ nĩ laisi vyũ andũ kũtũma na kwia kwa ĩvinda ĩasa mesengyi ikwonanyʼa maũndũ mathũku mũndũ ũngĩ wĩkĩte nĩ kana monyʼe andũ angĩ.”

 Mavinda angĩ

•    Mũndũ ũla watũmĩwa visa sya andũ athei o nake nũinyaĩĩkasya ayenda kũtanĩthya anyanyae.

•    Imwana ila syatiwa nĩ eĩtu meeĩ ndũũ, ninyaĩĩkĩasya andũ angĩ visa sya eĩtu asu me athei nĩ kana syĩĩyĩvanĩsye.

 WE WAAMANYA? Mavinda maingĩ kũtũma visa sya andũ athei simũnĩ kwonekaa ũndũ ũmwe na kũvukya kana kanini kana kũnyaĩĩkya vunongulavia ya syana. Andũ amwe ma mũika nĩmatwaĩtwe kotinĩ nũndũ wa kwĩka ũu.

 Mbivilia yonanĩtye kana kũtanĩa kũmanyana kĩ-mwĩĩ nthĩnĩ wa mũtwaano nĩ ũndũ waĩlĩte. (Nthimo 5:​18) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩvatanĩte vyũ andũ elĩ matatwaanĩte maimanyana kĩ-mwĩĩ. Kwasũanĩa nesa maandĩko aa maatĩĩe:

•   “Ĩndĩ ũlaalai, na ũvuku wʼonthe, na wendi, maikawetwe katĩ wenyu, . . . o na ũla wĩ nthoni, o na kũneena na ũtumanu, kana kũvũa ngũĩ.”​—Aeveso 5:​3, 4.

•   “Ũaai mamutha menyu ala me kũũ nthĩ: ũlaalai, na ũvuku, na mĩmeo mĩthũku, na kwenda maũndũ mathũku, na ĩtomo.”​—Akolosai 3:5.

 Maandĩko asu maitũkanĩtye o ĩũlũ wa “ũlaalai,” (ũla nĩ kũmanyana kĩ-mwĩĩ katĩ wa andũ matatwaanĩte) ĩndĩ o na nĩmatũkanĩtye ĩũlũ wa “ũvuku” (ndeto ĩla ĩtũmĩawa kwonanyʼa mwĩkalĩle o na wĩva mũthũku). Ĩngĩ nĩmatũkanĩtye ĩũlũ wa “mĩmeo mĩthũku” (ĩla nĩ wendi ũla ũtonya kũtuma mũndũ elikya mwĩkalĩlenĩ mũthũku, ĩndĩ ti wendi wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ ũla wĩthĩawa nthĩnĩ wa mũtwaano).

 Ĩkũlye atĩĩ:

•   Nĩkĩ kũtũma visa sya andũ athei nĩ “ũvuku”?

•   Nĩkĩ kwĩka ũu kũtonya kwongeleela “mĩmeo mĩthũku”?

•   Nĩkĩ wendi wa kwĩloela na kũnyaĩĩkya visa sya andũ athei nĩ ‘ũndũ mũthũku’?

 Maandĩko aa angĩ maatĩĩe nĩmonanĩtye kĩtumi kĩngĩ kĩseo kya kwĩvathana na kũtũma visa, mesengyi, kana vitio mbuku.

•   “Thangaa kwĩnengane mwene wĩtĩkĩlwe nĩ Ngai, mũtethya wa wĩa ũtasonokwʼa.”​—2 Timotheo 2:​15.

•    “Inywʼĩ mwaĩle kwĩthĩwa andũ mailyĩ ata mwĩkalĩlenĩ mũtheu wa thayũ na kũmũkĩa Ngai”?​—2 Vetelo 3:​11.

 Maandĩko asu monanĩtye ũseo wa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo. Weethĩwa na mwĩkalĩle mũseo, ndũkekalaa na wia ũisũanĩa ta ve ũndũ mũthũku ũtonya kũũkwata nũndũ wa meko maku.​—Akalatia 6:7.

 Ĩkũlye atĩĩ:

•    Nyie nĩ mũndũ wĩ ndaĩa syĩilyĩ ata?

•  Nĩnĩsũanĩaa ũndũ ndonya kwanangĩa ala angĩ ĩsyĩtwa?

•    Nyie nĩnendeeawʼa nĩ kwĩtanĩthya na maũndũ matonya kũũmĩsya andũ angĩ?

•    Kũtũmĩana mesengyi mbuku simũnĩ kũtonya kũmbanangĩa ĩsyĩtwa ata?

•    Asyai makwa makaendeea kũndĩkĩĩa mamanya kana nĩnĩtũmaa na ngatũmĩwa mesengyi mbuku simũnĩ?

 NGEWA YA WʼO “Ve mwĩĩtu ũmwe mũnyanyawa waĩ ndũũ na kĩmwana, ĩndĩ nĩwavithaa. O maendeee, nĩmatũmanĩie visa syoo me athei. Mĩthenya ĩlĩ ĩte mĩvĩtu, ĩthe wa mwĩĩtu ũsu nĩwoosie simũ yake asisye kĩla kĩ nthĩnĩ. Nĩwoonie mesengyi isu, na avatelema atiwa ate na ũndũ wa kwasya. Ĩthe nĩwamũkũlilye nake eetĩkĩla kĩla kĩndũ. O na kau we nĩwʼĩwaa akosie, ũndũ ũsu nĩwatelemilye asyai make na watuma mathata mũno! Mayonaa ta makesa kũmũĩkĩĩa ĩngĩ.”

 Ũwʼo wa maũndũ: Kũtũmanĩa mesengyi mbuku simũnĩ nĩkwanangĩaa mũndũ ũla ũkũitũma ndaĩa o na ũla ũkũtũmĩwa. Mwĩĩtu ũmwe ũla wathingʼĩĩiwʼe nĩ mwanake me ndũũ amũtũmĩe visa syake e mũthei aĩtye atĩĩ, “Ũndũ ũsu ũtumaa nĩĩmena na nĩwʼa nde wa vata.”

 Nũndũ kũtũmĩana mesengyi mbuku nĩ mwĩkalĩle mũthũku, nĩkũtonya kwananga ĩsyĩtwa yaku na ya angĩ, na nĩkũtonya kũtuma wovwa nũndũ wa kũtũla mĩao, nũseo ũkaatĩĩa ũtao ũũ wa Mbivilia:

•   “Kĩa mĩmeo ya wana.”​—2 Timotheo 2:22.

•   “Thyũũa metho makwa matikasisye maũndũ ma mana.”​—Savuli 119: 37.

 Sũanĩa ũndũ ũtonya kũtũmĩa ũtao wa Mbivilia ũndũnĩ ũũ weekĩkie. Soma ũndũ ũũ wakwatie Janet, na ũisakũa ũtwi ũla ũkwona ta waĩle.

 “Mũthenya ũmwe nĩnakomanie na mwanake mũna, anenga namba yake ya simũ, nakwa namũnenga yakwa. O na kyumwa kĩmwe kĩte kĩthelu, nĩwaambĩĩie kũngũlya nĩmũtũmĩe visa syakwa nĩkĩĩte ngũa sya kũthambĩa.”​—Janet.

 We wĩsũanĩa Janet ta waĩle kwĩthĩwa eekie ata? We ũtonya kwĩka ata?

•  ŨTWI WA 1 No wasye: ‘Ndikwona ve ũthũku, nũndũ ta keka tũendie ĩmwe kũthambĩa, ethĩwa ambonie nĩkĩĩte ngũa sya kũthambĩa.’

•  ŨTWI WA 2 No wasye: ‘Nũndũ ndyĩsĩ nesa kĩla ũkwenda, eka nĩmũtũmĩe visa ndekwoneka nĩ mũthei mũno na ĩndĩ ndyeteela none eĩka ata.’

•  ŨTWI WA 3 No wasye: ‘Mwanake ũũ no nĩsĩ kĩla ũkwenda. Nĩĩka kũvuta mesengyi ĩĩ ũnandũmĩie.’

 Ũtwi wa 3 wĩoneka waĩle, kana ti wʼo? O na Mbivilia yaĩtye: “Mũndũ wĩ kĩlĩko nĩwonaa ũthũku, na kwĩvitha; ĩndĩ ala mate ũmanyi nĩmaendeeaa, na kũthĩna.”​—Nthimo 22:3.

 Ũndũ ũũ twoona wĩonanyʼa kĩtumi kĩla kĩnene kĩtumaa andũ mambĩĩa kũtũmanĩa mesengyi mbuku na melikya mĩkalĩle ĩngĩ mĩthũku, nakyo nĩ kĩĩ: Kũlea kũnyuva nesa anyanya moo. (Nthimo 13:20) Mũndũ mũka ũmwe wĩtawa Sarah aĩtye ũũ: “Waĩle kũtindanyʼa na andũ ala wĩsĩ mayendete mwĩkalĩle mũthũku.” Mũndũ mũka ũngĩ wĩtawa Delia o nake easya, “Andũ amwe monekaa ta anyanya mayĩsa kũũtetheesya wĩthĩwe na mwĩkalĩle mũseo, ĩndĩ mekaa kũwananga.” Ethĩwa mwĩkalĩle woo ndwosanĩte na mĩao ya Ngai, o naku wambĩĩaa kwenda kwĩka o ta mo. We no wende mwĩkalĩle waku wanangĩke nũndũ wa kũtindanyʼa na anyanya mailyĩ ũu?”