Ĩvuku ya Ũvuanyʼo nĩyĩwetete ĩũlũ wa “mũndũ mũka” ũla nĩ “ĩlwaya ĩnene“ na e na “ĩsyĩtwa ya kĩmbithĩ: ‘Mbaviloni Ĩla Nene.ʼ” (Ũvuanyʼo 17:1, 3, 5) Mũndũ mũka ũsu nĩ ndĩni syonthe sya ũvũngũ, ila “[ikũanasya] ũwʼo wa Ngai na ũvũngũ.” a (Alomi 1:25) O na kau ndĩni isu syĩthĩawa ivathũkene maũndũnĩ maingĩ, syonthe itumaa andũ matamũthaitha Ngai ũla wa wʼo, Yeova.—Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 4:35.

Maũndũ meũtũtetheesya kũmanya Mbaviloni Ĩla Nene

1.   Ĩsyĩtwa “Mbaviloni Ĩla Nene” nĩ ya ngelekanyʼo. Ĩvuku ya Ũvuanyʼo yĩandĩkĩtwe “kwa nzĩa ya mawonanyʼo,” kwoou nĩ ũndũ wosanĩte na kĩlĩko kwasya kana Mbaviloni Ĩla Nene no ĩsyĩtwa ya ngelekanyʼo, ĩndĩ ti mũndũ mũka wa wʼo. (Ũvuanyʼo 1:1) O na ĩngĩ, eĩtwe ‘ekalĩte ĩũlũ wa kĩwʼũ kingĩ,’ kĩla kyonanasya “andũ na nguthu sya andũ na mbaĩ na ithyomo.” (Ũvuanyʼo 17:1, 15) Mũndũ mũka wa wʼo ndeka ũu.

2.   Mbaviloni Ĩla Nene ĩvikĩte kĩla vandũ ĩũlũ wa nthĩ. Yĩtĩtwe “ndũa nene ĩla ĩsumbĩkĩte asumbĩ ma nthĩ.” (Ũvuanyʼo 17:18) Kwoou yĩ na ũkũmũ wĩana ũna ĩũlũ wa nthĩ.

3.   Mbaviloni Ĩla Nene ĩkonanĩtye na ndĩni, ĩndĩ ti ya kĩ-siasa kana viasala. Ndũa ya tene ya Mbaviloni yausũĩte maũndũ ma ũthaithi, na yeesĩkĩe mũno nũndũ wa “mowe” na ‘ũoi.’ (Isaia 47:1, 12, 13; Yelemia 50:1, 2, 38) Eka ũu, andũ ala mekalaa ndũanĩ ĩsu matwaĩĩasya ũthaithi wa ũvũngũ ũla wamũvĩngaa Ngai ũla wa wʼo, Yeova. (Mwambĩlĩlyo 10:8, 9; 11:2-4, 8) O na asumbĩ ma Mbaviloni maĩ mĩtũlyo na nĩmeenenevasya mbee wa Yeova na ũthaithi wake. (Isaia 14:4, 13, 14; Ndanieli 5:2-4, 23) O ta ũu, Mbaviloni Ĩla Nene nĩyĩsĩkĩe mũno kana ‘ĩtũmĩaa ũwe.’ Kĩu kĩonanyʼa kana yo nĩkonanĩtye na ndĩni.—Ũvuanyʼo 18:23.

    Mbaviloni Ĩla Nene ndĩsa kwĩthĩwa ne ya kĩ-siasa, nũndũ “asumbĩ ma nthĩ” meĩtwe kana makameta moona ĩyanangwa. (Ũvuanyʼo 17:1, 2; 18:9) O na ĩngĩ, ndĩsa kwĩthĩwa ĩkonanĩtye na viasala, nũndũ Mbivilia nĩmĩvathũkanĩtye na “akũni ma viasala ma nthĩ.”—Ũvuanyʼo 18:11, 15.

4. Photograph taken by courtesy of the British Museum

     Mbaviloni Ĩla Nene nĩyaĩle vyũ kwĩtwa ndĩni sya ũvũngũ. Ndĩni sya ũvũngũ itumaa andũ mathaitha ngai ingĩ vandũ va kũmamanyĩsya ũndũ matonya kũmũthengeea Ngai ũla wa wʼo, Yeova. Mbivilia yaĩtye kana ũsu nĩ “ũmalwaya” wa kĩ-veva. (Alivai 20:6; Kuma 34:15, 16) Ndĩni mbingĩ sya ũvũngũ nimanyĩasya momanyĩsyo matwaĩĩawʼa ndũanĩ ya tene ya Mbaviloni ta, ũmanyĩsyo wa Ũtatũ, kũlea kũkwʼa kwa thayũ, na kũtũmĩa mĩvwʼanano ũthaithinĩ. O na ĩngĩ, ndĩni isu ivulanasya ũthaithi wasyo na maũndũ ma nthĩ. Mbivilia yaĩtye kana ũsu no ũndũ ũmwe na ũlaalai wa kĩ-veva.—Yakovo 4:4.

    Mbivilia ĩeleetye kana Mbaviloni Ĩla Nene nĩ nthwii na nĩyendete kwĩyonanyʼa, na ũu nowʼo ndĩni sya ũvũngũ iilye. Mbivilia yaasya kana “eekĩĩte ngũa ya langi wa nzambalaũ na ngũa ndune mũno, na eeyanakavĩtye na thaavu na mavia ma thooa mũnene na lũlũ.” (Ũvuanyʼo 17:4) Mbaviloni Ĩla Nene nĩyo mwambĩlĩlyo wa “maũndũ ma kũthatya ma nthĩ,” kana kwa ndeto ingĩ, momanyĩsyo na meko ala matamũtaĩaa Ngai. (Ũvuanyʼo 17:5) Ala methĩawa ndĩninĩ isu meĩtwe nĩ “andũ na nguthu sya andũ na mbaĩ na ithyomo,” ala makwataa mbau Mbaviloni Ĩla Nene.—Ũvuanyʼo 17:15.

 Mbaviloni Ĩla Nene nĩyo yaĩlĩte kũandũwa nthakame ya “onthe ala mooaiwe ĩũlũ wa nthĩ.” (Ũvuanyʼo 18:24) Kuma tene, ndĩni sya ũvũngũ nĩsyothotheeaa kaũ na syĩko sya ũmaamai, na eka ũu, niemetwe nĩ kũmanyĩsya andũ ũwʼo ĩũlũ wa Yeova, ũla nĩ Ngai wĩ wendo. (1 Yoana 4:8) Kĩu kĩtumĩte kwĩthĩwa na kwĩtĩkwʼa kwingĩ kwa nthakame.

 Methonĩ ma Ngai, naĩ sya Mbaviloni Ĩla Nene “nĩsingĩvĩte nginya ikavika ĩtunĩ.” (Ũvuanyʼo 18:4, 5) Ngai ndatanĩthawʼa nĩ Mbaviloni Ĩla Nene nũndũ ndĩwetaa maũndũ ma wʼo ĩũlũ wake na ĩkuaa aatĩĩi mayo naĩ.

 Mbivilia yaĩtye kana ‘Ngai nũsilĩleʼ Mbaviloni Ĩla Nene. (Ũvuanyʼo 18:20) Na ĩneenete kwa nzĩa ya ngelekanyʼo ĩkonanyʼa kana Ngai nĩwathanĩte akaananga vyũ ndĩni syonthe sya ũvũngũ. (Ũvuanyʼo 18:8) Akatuma nyamũ ya kĩthekanĩ ndune mũno,—ĩla nĩ ngwatanĩo ya kĩ-siasa,—ĩvithũkĩa ndĩni sya ũvũngũ na ĩisyananga vyũ. (Ũvuanyʼo 17:16, 17) “Ũu nĩwʼo Mbaviloni ĩla ndũa nene ĩkekwʼa nthĩ na mĩtũkĩ, na ndakoneka ĩngĩ nongi.” (Ũvuanyʼo 18:21) Kwoou ala mekwenda kũmwendeesya Ngai maĩle, ‘kuma katĩ wayoʼ na mayĩvathana vyũ na ndĩni sya ũvũngũ.—2 Akolintho 6:14-17.