Ũkunĩkĩli wĩonanyʼa kana andũ ala matũngaa mũvea methĩawa na ũtanu mwingangĩ na mate na mathĩna maingĩ ma mwĩĩ, matonya kũmĩanĩsya na mawetu, na matumaa ndũũ ngamu. Mũsomi ũmwe wĩtawa Robert A. Emmons aĩtye kana kũtũngaa mũvea “nĩkũsũvĩanaa mũndũ na maũndũ amwe matonya kũmũũmĩsya ta kĩwĩu, kwoveea ũthatu ngoonĩ, ĩtomo, na woo.” a

 Syana itethekaa ata syeethĩwa na kĩmanyĩo kya kũtũngaa mũvea? Ũkunĩkĩli ũmwe weekiwe kwa myaka ĩna ũkonetye amũika 700, woonanisye kana ala matũngaa mũvea maikothaa kũya mũtiani, kũtũmĩa naĩ ndawa sya kũmila na ũkĩ, kana kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũthũku.

•   Mũndũ kwonaa aĩle kũnengwa kĩla ũkwenda kũtumaa atatũnga mũvea. Syana mbingĩ syonaa kana nĩsyaĩlĩte kũnengwa syĩndũ syonthe nzeo ila syĩkwenda. Nĩ vinya kũtũngaa mũvea ethĩwa ũkoonaa syĩndũ syonthe nzeo ila wĩ nasyo, waĩle kwĩthĩwa nasyo vandũ va kũsyonaa ta mũthĩnzĩo.

   Woni ũsu nũnyaĩĩkĩte mũno ũmũnthĩ. Mũndũ mũka ũmwe wĩ syana wĩtawa Katherine aisye atĩĩ: “Nthĩ yitũ ũmũnthĩ ĩmanyĩasya andũ kana nĩmaĩle kwĩthĩwa na kyonthe kĩla mekwenda.” Ongelile kwasya, “Isese sya maũvoo nitwonasya mavisa ma syĩndũ mbingĩ na iitũtavya kana ‘nĩtwaĩlĩte’ kwĩthĩwa na syĩndũ isu na tũyĩĩkĩthya nithyĩ ma mbee kũikwata.”

•   Kana no kamanyĩwʼe kũtũngaa mũvea kuma ke kanini. Mũndũ mũka ũmwe wĩ syana wĩtawa Kaye aĩtye: “Syana syĩthĩawa itonya kũmanyĩwʼa. Waimanyĩsya kwĩthĩawa na mwĩkalĩle mũseo kuma syĩ o nini, no ta ũndũ ũmwe na kwamba kamũtĩ na mĩtĩ ĩngĩ nĩ kana keane ke kalũngalu.”

•   Imanyĩsye kĩla syaĩle kwasya. O na syana nini no syĩmanyĩsye kwaasya nĩ mũvea yĩla syanengwa mũthĩnzĩo nĩ mũndũ kana asyĩka ũndũ mũseo. O iendeee kwĩana na kũtwʼĩka andũ aima, ikeemanyĩsya kavola kwa kavola kũtũngaa mũvea mũnango nũndũ wa ũlau ũla ala angĩ masyonasya.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Ĩthĩwai mũitũnga mũvea.”—Akolosai 3:15.

   “Kamwĩsũkũũwa ka myaka ĩtatũ kaasya ‘nĩ mũvea’ kateũsukumwa kasye ũu, na yĩla kekwĩtya kĩndũ kambĩaa na ndeto ‘nũtonya.’ Keemanyĩisye ũu kuma kwa asyai mako. Mwĩkalĩle woo na kũtũmĩa ndeto sya kũtũnga mũvea nĩsyakamanyĩisye kana nĩkaĩle kũtũngaa mũvea.”—Jeffrey.

•   Imanyĩsye kĩla syaĩle kwĩka. Wĩona ata ũkatetheesya syana syaku kũandĩka kakaati ka kũtũnga mũvea yĩla syanengwa mũthĩnzĩo nĩ mũndũ? O na ĩngĩ, wainenga wĩa wa kũtethya vau mũsyĩ ũkeethĩwa waitetheesya kũmanya kana kĩthito kingĩ nĩkyendekaa nĩ kana mũsyĩ wĩkale nesa.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Kũnengane kwĩ ũtanu mwingĩ kwĩ kwosa.”—Meko ma Atũmwa 20:35.

   “Syana sitũ ilĩ sya mũika nitethasya mũno vau mũsyĩ kwa kwĩka maũndũ ta kũvanga kĩla tũũya, kũua, na kũtethya mawĩa angĩ. Kĩu nĩkĩitetheeasya kũtũnga mũvea nũndũ wa kĩthito kĩla twĩkĩaa twĩ asyai, na nũndũ wa ũu ũyĩthĩa iinavũthĩĩsya maũndũ ala twĩanĩasya.”—Beverly.

•   Imanyĩsye kwĩthĩawa na woni ũla waĩle. Onaa kũtũnga mũvea ta kamũtĩ kavandĩtwe mũthanganĩ mũseo, na wĩnyivyo ta mũthanga ũsu ũtetheeasya kamũtĩ kwĩana. Andũ me wĩnyivyo nĩmamanyaa kana nĩmekwenda ũtethyo nĩ kana meke nesa maũndũnĩ ala mekwĩka, na kĩu kĩmatetheeasya kũtũngĩaa ala angĩ mũvea nũndũ wa ũtethyo ũla mamanengae.

   Mwolooto wĩ Mbivilianĩ: “Ĩthĩwai na wĩnyivyo, mũyona ala angĩ me ma vata kwĩ inywʼĩ, mũteũmantha kwĩyĩuna o inywʼĩ ene, ĩndĩ kũmauna ala angĩ o namo.”—Avilivi 2:3, 4.

   “Mavinda amwe yĩla tũũya lĩu wa wĩoo nĩtũthaũkaa ĩthaũ yĩkwonanyʼa ũndũ twaĩle kũtũngaa mũvea. Kĩla ũmwe nũeleasya ũndũ mũna wonaa aĩle kũtũnga mũvea kwondũ wa wʼo. Kĩu kĩtwĩkĩaa vinya twĩthĩawe na mosũanĩo maseo ma kũtũngaa mũvea vandũ va kwĩthĩawa na mosũanĩo mataĩle, ala monanasya mũndũ esũanĩaa o we mwene.”—Tamara.

 Kaũndũ ũtonya kwĩka: Ĩthĩwa wĩ ngelekanyʼo nzeo. Vakeethĩwa ve laisi mũnango kwa syana syaku kũtũngaa mũvea ethĩwa kĩla ĩvinda ikakwĩwʼaa ũyĩitũngĩa mũvea o vamwe na andũ ala angĩ.