ĨVINDA ya tene, mũtwaano wamina kũvangĩthw’a, mũndũũme ũla ũkwenda kũtwaana kana asyai make nĩmatwaaa ngasya kwa asyai ma mwĩĩtu. Nĩvatonyeka syĩndũ ila syanenganawe ta ngasya ikethĩwa syaĩ indo, mbesa, kana o syĩndũ ingĩ sya vata. Mavinda amwe, ngasya nĩyaĩvawa kwa kũthũkũma kĩvalũa. Kwa ngelekany’o, Yakovo nĩweetĩkĩlile kũthũkũma ĩthe wa Lakeli vandũ va myaka mũonza nĩ kana amũtwae. (Mwa. 29:17, 18, 20) Kyo kĩeleelo kya kũĩva ngasya kyaĩ kyaũ?

Mũsomi ũmwe wa maũndũ ma Mbivilia wĩtawa Carol Meyers aĩtye: “Ngasya nĩtonya kwĩthĩwa yaĩvĩaa mawĩa ala mwĩĩtu watethasya kwoo, nũndũ maĩ ma vata mũno mĩsyĩnĩ ĩla yeekwatasya [nĩma].” O na ĩngĩ, ngasya nĩtonya kwĩthĩwa yalũlũmĩĩlasya ũnyanya katĩ wa mĩsyĩ ĩsu yelĩ. Nũndũ wa ũu, mĩsyĩ ĩsu yaĩ ĩtonya kũtethany’a ĩvinda ya mathĩna. Kwongela ũu, ngasya yoonanasya kana yu mwĩĩtu nĩwĩvaĩtw’e, na kana nũkuma kwa ĩthe wake athamĩĩe kwa mũũme.

Kũĩva ngasya kũyoonanasya kana kĩveti nĩ kĩndũ kĩtonya kũthoowa kana kũtewa. Ĩvuku yĩtawa Ancient Israel—Its Life and Institutions yaĩtye: “Nthĩnĩ wa Isilaeli, mwĩao wa kũĩva asyai ma mwĩĩtu mbesa iana ũna kana syĩndũ ingĩ ianene na mbesa isu, kũtumaa ũ mwĩĩtu ekala ta weethĩawa eeka kũthoow’a. Ĩndĩ veonekana kana [ngasya] yaĩ mũthĩnzĩo kwa asyai ma mwĩĩtu, na ti ndĩvi ya kũmũthooa.”

Ũmũnthĩ, andũ ma nthĩ imwe nĩmaatĩĩaa kĩthĩo kya kumya ngasya. Yĩla asyai Aklĩsto meetya ngasya, nĩmaĩle kũeka “wĩnyivyo [woo] ũmanyĩke nĩ andũ onthe” kwa kũlea kwĩtya syĩndũ mbingĩ kũthonoka ũndũ vaĩlĩte. (Avi. 4:5; 1 Ako. 10:32, 33) Meeka ũu, monanasya kana ‘mayendete mbesa,’ na kana mai ĩtomo. (2 Tim. 3:2) O na ĩngĩ, yĩla asyai Aklĩsto maema kwĩtya syĩndũ mbingĩ kũthonoka ũndũ vaĩlĩte, mũndũũme ũla ũkwenda kũtwaa mwĩĩtu woo ndalasimĩkaa kũkũĩĩsya ĩvinda ya kũtwaana nginya yĩla ũkesa kũkwata mbesa itoetye sya kũĩva ngasya. Kana ndesa kwĩw’a ta waĩlĩte kwamba kũekana na ũvainia nĩkwĩthĩwa no nginya athũkũme ĩvinda yonthe nĩ kana akwate mbesa ũtonya kũĩvĩa syĩndũ mbingĩ ila wĩtĩtw’e.

Isionĩ ĩmwe ĩũlũ wa nthĩ, silikalĩ nĩyĩthĩawa yĩkĩĩte kĩwango kĩla mũndũ ũtonya kumya ta ngasya. Isionĩ ila kũilye ũu, asyai Aklĩsto nĩmaatĩĩaa mĩao ĩla yĩkĩĩtwe. Nĩkĩ? Nũndũ Ndeto ya Ngai ĩtavĩtye Aklĩsto ‘menyivĩsye ala me na ũkũmũ’ na maiatĩĩa mĩao ĩla ĩtaleanĩte na mĩao ya Ngai.—Alo. 13:1; Meko 5:29.