KWASŨANĨA ŨNDŨ ŨŨ: Twasye ũendete kũtembea kũndũ kũla kwĩthĩawa syĩndũ sya tene na wavika kũu ũyona nyũmba sya tene ngũũ mũno. Mbingĩ sya nyũmba isu syĩ na mavũthi na imwe nĩ mbombokangu. Ĩndĩ katĩ wa nyũmba isu, ũyona ĩmwe ndũmu vyũ na ũtonya kũmanya ũndũ yaseũviw’e. Na nũndũ wa ũu, ũikũlya ũla ũkũũtembesya kũu atĩĩ: “Nyũmba ĩĩ ko yaakiwe ila ingĩ syaminie kwakwa?” Nake aikwĩa atĩĩ: “Aiee, o na nĩ ngũũ kwĩ nyũmba mbingĩ wene, na kuma yaakwa, ndyaaĩsa kũseũvw’a ĩngĩ.” Naku ũimũkũlya-ĩ: “Na ko yaakĩwe ũkũta nĩ kana ndĩkanangwe nĩ kĩseve na mbua?” Ũla ũkũũtembesya aikwĩa atĩĩ: “O na nyũmba ĩĩ nĩyo ĩkomanĩte na iseve ila syĩ vinya vyũ na mbua nene. Na ve andũ aingĩ athũku matatĩte kũmyananga.” Nũndũ wa ũu, no ũseng’e na ũkekũlya-ĩ, ‘Nyũmba ĩsu ko yakĩtwe na kyaũ?’

No twasye kana Mbivilia no ũndũ ũmwe na nyũmba ĩsu ndũmu. Mbivilia nĩ ĩvuku ya tene mũno, o na nĩ ngũũ kwĩ mavuku maingĩ. Tũi na nzika kana kwĩ o mavuku angĩ ma tene. Ĩndĩ o tondũ nyũmba sya tene syĩthĩawa na mavũthi na syĩ mbombokangu, mavuku maingĩ ma tene nĩmanangĩkĩte vyũ nũndũ wa kwĩkala ĩvinda yĩasa. Kwa ngelekany’o, maũndũ meũ na ma w’o ala mamanyĩkĩte o mĩtũkĩ nĩmaleanaa na maũndũ ala mavuku asu mamanyĩasya ĩũlũ wa saenzi. Mavinda maingĩ motao ma mavuku asu ala makonetye ũiiti monekaa matonya kũlikya mũndũ mũisyonĩ vandũ va kũmũtethya. O na ĩngĩ, no tũlungu tũmwe twa mavuku maingĩ ma tene tũtiele, ĩndĩ ilungu ila nene sya mavuku asu nĩsyaaie kana syaanangĩka vyũ.

Ĩndĩ Mbivilia yĩ kĩvathũkany’o vyũ na mavuku asu. Kũandĩkwa kwa Mbivilia kwambĩĩie myaka mbee wa 3,500 mĩvĩtu, ĩndĩ ndyaaĩsa kwanangĩka. O  na kau kwa myaka maana maingĩ ve andũ methĩĩtwe maimĩvĩnga kwa kũmĩvĩvya, kũvata andũ maimĩsoma, na maimĩvũthya, ũvoo ũla wĩ Mbivilianĩ ndwaaĩsa kũvĩndũwa. Ũmanyi mweũ wa maũndũ ndwonanasya kana Mbivilia ndĩsa kũtũtethya ũmũnthĩ, na kwoou yĩ na maũndũ maingĩ maandĩkiwe nĩ kana memanyĩsya andũ ĩvinda yĩĩ.—Soma ũvoo ũla wĩ ĩsandũkũnĩ yĩ na kyongo, “Mbivilia Yaaĩsa Kũvĩtwa Nĩ Ĩvinda?”

No kwĩthĩwa wĩkũlasya-ĩ, ‘Momanyĩsyo ma Mbivilia no matũtethye ũmũnthĩ?’ Nĩ kana ũkwate ũsũngĩo, no wĩkũlye atĩĩ: ‘Nĩ maũndũ meva mathĩnasya andũ mũno ũmũnthĩ? Katĩ wa maũndũ asu, nĩ meva mathũku vyũ?’ No ĩthĩwa wasũanĩa ĩũlũ wa kaũ, kwanangwa kwa mawĩthyũlũlũko, ũng’endu, kana ũlũsani. Yu ekai twone myolooto ĩmwe ya Mbivilia. Ũisoma myolooto ĩsu, ĩkũlye atĩĩ: ‘Andũ makaatĩĩa maũndũ aa Mbivilia ĩmanyĩasya, yo nthĩ ndĩthĩwa yĩ nzeo-ĩ?’

KWENDA MŨUO

“Nĩ aathime ala mekaa mũuo: nũndũ nĩo maketwa ana ma Ngai.” (Mathayo 5:9) “Ethĩwa nũtonyeka, kwa ngalĩ ĩla yenyu, mwĩthĩwe na mũuo na andũ onthe.”—Alomi 12:18.

KWĨW’ANĨA TEI NA KŨEKEANĨA

“Nĩ aathime ala me na tei: nũndũ nĩo makew’ĩwa tei.” (Mathayo 5:7) “Kũmĩĩasya ũmwe kwa ũla ũngĩ, na kũekeanĩa ene kwa ene, ethĩwa mũndũ o na wĩva e na ũndũ na ũngĩ; o tondu Mwĩaĩi [Yeova *] wamũekeie, inyw’ĩ nenyu ĩkaai o ta ũu.”—Akolosai 3:13.

KWENDA ANDŨ MA MBAĨ INGĨ

Ngai “oombie mbaĩ syonthe sya andũ kuma mũndũnĩ ũmwe, matũae ĩũlũ wa nthĩ yonthe.” (Meko ma Atũmwa 17:26) “Ngai ti mwendeesya wa andũ; ĩndĩ mbaĩnĩ syonthe ũla ũmũkĩaa we, na kwĩka ũlũngalu, nĩwĩtĩkĩlawa nĩwe.”—Meko ma Atũmwa 10:34, 35.

KŨSŨVĨA NTHĨ

“Na Yeova Ngai oosa mũndũ, na amwia mũũndanĩ wa Eteni oseũvasye na kũsũvĩaa.” (Mwambĩlĩlyo 2:15) Ngai ‘akaananga ala manangaa nthĩ.’—Ũvuan’yo 11:18.

ANDŨ MAĨLE KŨMENA ĨTOMO NA MWĨKALĨLE MŨTHŨKU

“Ĩsũvĩei wendi w’onthe: nũndũ thayũ wa mũndũ ndumaa syĩndũnĩ syake, o na syĩ nyingĩ ata.” (Luka 12:15) “Ĩndĩ ũlaalai, na ũvuku w’onthe, na wendi, maikawetwe katĩ wenyu, o ũndũ kwaĩle atheu.”—Aeveso 5:3.

KWĨTHĨWA TWĨ AĨKĨĨKU, NA TWĨ NA KĨTHITO WĨANĨ

“Tũkyenda kwĩkalaa na mĩendele mĩseo maũndũnĩ onthe.” (Aevelania 13:18) “Ũla woyie ndakoye ĩngĩ: ĩndĩ kavaa atethye wĩa.”—Aeveso 4:28.

ŨSEO WA KŨTETHEESYA ALA ME NA VATA

“Mekĩaei vinya ala me na ngoo mbũthũ, tw’ĩĩkaai ala onzu, ũmĩanĩasyai na andũ onthe.” (1 Athesalonika 5:14) Endaai “kũsisya syana ila ikw’ĩĩwe nĩ aaĩthe na aka ndiwa thĩnanĩ woo.”—Yakovo 1:27.

Mbivilia ndĩkaa o kũweta myolooto isu tũ, ĩndĩ nĩtũmanyĩasya ũndũ tũtonya kũmĩtũmĩa kĩla mũthenya. We wĩona ata? Andũ aingĩ makaatĩĩa momanyĩsyo asu ma Mbivilia twaneenea, mathĩna mathũku  ala makwataa andũ tyo maoleke? Kwoou vai nzika kana myolooto ya Mbivilia nĩ ya vata mũno na no ĩtethye andũ mavinda onthe! Ĩndĩ momanyĩsyo ma Mbivilia matonya kũũtethya ata ũmũnthĩ?

Mũndũ ũla waĩ mũĩ mũno vyũ ĩũlũ wa nthĩ aisye atĩĩ: “Ũĩ nũtalĩlawa ũlũngalu nĩ syana [kana, mosyao] syaw’o.” (Mathayo 11:19) We tyo wĩtĩkĩlane na ndeto isu? Mũndũ amanyaa kana ũĩ nĩ wa vata ĩla waũtũmĩa na wamũtethya. Kwoou no wĩkũlye-ĩ, ‘Ethĩwa Mbivilia no ĩndethye, tyo nginya ĩkatuma nĩthĩwa na mosyao maseo thayũnĩ? Ĩtonya kũndetheesya ata ĩla nĩna mathĩna?’ Kwasũanĩa ngelekany’o ĩno.

Mũndũ mũka wĩtawa Delphine * ekalaa e mũtanu na e mwĩanĩe. Ĩndĩ ve maũndũ mathũku mamũkwatie o na atataĩĩe. Mwĩĩtu wake, ũla waĩ na myaka ĩkũmi na kĩndũ nĩwakwie. O na nĩwathaisye mũtwaano na mũũme na athelelwa nĩ mbesa. Delphine aĩtye atĩĩ: “Noonaa nĩ mũndũ vathei mũno nũndũ ndyaĩ na mwĩĩtu wakwa, mũemewa, na vandũ nĩkala. Neew’aa ngw’ĩte ngoo vyũ na ndyoonaa vata wa kwĩthĩwa thayũ.”

Yĩu nĩyo ĩvinda yĩla Delphine wamanyie nesa ũw’o wa ndeto ii: “Mĩthenya ya myaka yaitũ nĩ myaka mĩongo mũonza, kana ũla wĩ na vinya myaka mĩongo nyanya; ĩndĩ ngathĩĩo yayo no wĩa na woo; nũndũ nĩnĩũthela mĩtũkĩ, na ithyĩ nĩtũkũvĩta.”—Savuli 90:10.

 Ĩvindanĩ yĩu Delphine waĩ na mathĩna maito, nĩwatetheeiw’e mũno nĩ Mbivilia. Ũtethyo ũla wakwatie waĩ wa vata mũno. O tondũ ilungu ila ingĩ itatũ syĩkwonany’a, ve andũ angĩ aingĩ matethekete mũno ĩtina wa kũatĩĩa motao ma Mbivilia nĩ kana masinde mathĩna moo. Nĩmonete kana Mbivilia no ũndũ ũmwe na ĩla nyũmba ya tene ĩwetiwe mwambĩĩonĩ wa kĩlungu kĩĩ. Yĩ kĩvathũkany’o mũno na mavuku maingĩ ma tene ala makũaa nginya ũkethĩa yu mayĩsa kũtethya andũ. Ĩkũlyo nĩ, Nĩvatonyeka Mbivilia ĩkethĩwa yĩ kĩvathũkany’o na mavuku ala angĩ nũndũ yĩ na wumo wĩ kĩvathũkany’o? No ĩthĩwa Mbivilia yĩ na mosũanĩo ma Ngai, na ti ma mũndũ?—1 Athesalonika 2:13.

No ĩthĩwa o naku wĩyoneete kana thayũ ũũ nĩ mũkuvĩ na wusĩe mathĩna. Ĩla wĩ na mathĩna matonya kũũkĩlya vinya, nĩ va ũmanthaa ũkiakisyo, ũtethyo, na motao matonya ũkũtethya?

Eka yu tũneenee nzĩa itatũ nene Mbivilia ĩtonya kũũtethya nesa thayũnĩ waku. Mbivilia no ĩũmanyĩsye ũndũ ũtonya

1. kwĩvathana na mathĩna ethĩwa nĩvatonyeka.

2. kũmina mathĩna ĩla maumĩla.

3. kwĩyũmĩanĩsya na mathĩna ala ũtatonya kũmina.

Ilungu ila iatĩĩe nĩsyĩkũneenea maũndũ asu atatũ.