Mwambĩĩonĩ Solomoni aakie ĩkalũ ya Yelusaleme kĩĩmanĩ na aakĩte ngũta sya kũkwatĩĩa mũthanga ngalĩ ya wumĩlonĩ wa syũa na ũthũĩlonĩ wa syũa, nĩ kana vethĩwe na kĩtuto kĩananu vala ĩkalũ yĩu yaakĩtwe. Elote endaa ĩkalũ ĩnenange na yanake kwĩ yĩu ya Solomoni, na kwoou avanga kũyĩseũvĩĩsya na kũyĩthanthasya.

Mavundi ma Elote nĩmathanthaisye kĩsio kĩu kĩananu kĩla kĩ ngalĩ ya ĩũlũ ya ĩkalũ yĩu nĩ kana mathanthaangye kĩtuto kyayo. O na ĩngĩ, kĩtuto kĩu nĩkyongelilwe vuti 105 (mita 32) ngalĩ ya ĩtheo ya ĩkalũ. Nĩ kana matethye wĩa ũsu, nĩmaakie ngũta ndũmu na nthanthau sya mavia nĩ kana ikwatĩĩe mũthanga. Kũndũ kũmwe ũkũta ũsu weethĩawa wĩ na ũtũlu wa vuti 165 (mita 50).

Elote ndendaa kũtũla mĩao ya Kĩyuti, kana kũlikĩlĩĩla ũthũkũmi na umya wa nthembo ĩkalũnĩ. Mũsomi ũmwe wa isitoli Mũyuti wĩtawa Josephus, aeleetye kana Elote nĩwamanyĩisye athembi ala meethĩawa ĩkalũnĩ wĩa wa mwako na wa mbwaũ, nĩ kana vaikalike mũndũ ũtetĩkĩlĩtw’e kũlika kũndũ kũla kũtheu na kwaaĩlĩte kũlikwa nĩ athembi me oka.

Elote akwie wĩa ũsu ũte mũthelu. Kũvikĩĩa mwaka wa 30 ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto, myaka 46 yaĩ mĩthelu, na ĩkalũ yu nĩyaendeee kwakwa. (Yoana 2:20) Wĩa ũsu wesie kũminw’a nĩ mwĩsũkũũe wa Elote weetawa Akiliva katĩkatĩ wa myaka 100 ya mbee ĩtina wa kũsyawa kwa Klĩsto.

Andũ amwe ma Melita no methĩwe maatĩĩaa syĩthĩo sya ndĩni ya Kĩkiliki. Kwasũanĩa ũndũ veethĩiwe ĩla ngalawa ĩla yakuĩte Vaulo yaanangĩkĩie kĩthamanĩ kya Melita, o tondũ vaandĩkĩtwe ĩvukunĩ ya Meko ma Atũmwa. Ĩla mũtũmwa Vaulo wongelaa ngũ mwakinĩ ũla wavuvĩte nĩ kana ala maĩ ĩmwe ngalawanĩ ĩsu yaanangĩkĩte maikew’e mbevo, nzoka mbai yaumie ngũnĩ isu na yamũũma kw’oko. Yĩla ekali ma kĩthama kĩu moonie ũndũ ũsu maisye atĩĩ: “Nĩ w’o mũndũ ũsu nĩ mũaani, nake, o na kau avĩta ũkanganĩ, Ũla ũsilaa katĩ ndanetĩkĩla ekale thayũ.”—Meko ma Atũmwa 28:4.

Ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe “Ũla ũsilaa katĩ” ĩandĩkonĩ yĩu nĩ “di’ke.” Ndeto ĩno ĩtũmĩkaa kũelesya sila wa katĩ. Ĩndĩ kwosana na kĩthĩo kya Akiliki, Dike yaĩ ngai nga ya ũsili wa katĩ. Andũ masũa­nĩaa kana ngai ĩsu nĩyo yasiasya meko ma andũ, na ĩla yoona vandũ vate ũsili wa katĩ ĩitwaa livoti kwa ngai ĩngĩ yeetawa Zeus, nĩ kana mũndũ ũsu osewe ĩtambya. Kwoou, kwosana na livoti ĩmwe andũ ma Melita no methĩwe masũanĩaa kana, ‘O na kau Vaulo ­ndaakw’ĩĩa ũkanganĩ, ngai nga Dike yaĩ ĩmũvanie na yendaa kũĩvanĩsya ĩtũmĩĩte nzoka ĩsu mbai.’ Ĩndĩ andũ asu nĩmaalyũlile mesilya moo ĩla moonie kana Vaulo ndanaũmĩw’a nĩ nzoka ĩsu.