O ũndũ twaendeea kũmanya ndaĩa sya mũndũ, nowʼo tũendeeaa kũmanya mũndũ ũsu nesa na ũu ũituma twĩthĩwa anyanya aseo. O ta ũu, o ũndũ twaendeea kũmanya ndaĩa sya Yeova, nowʼo tũendeeaa kũmanya ũndũ ũilyĩ, na ũu ũituma twĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo vamwe nake. Ngai e ndaĩa mbingĩ nzeo, ĩndĩ ndaĩa ila nene katĩ wa isu nĩ: vinya, ũĩ, ũsili wa katĩ, na wendo.

‘Mwĩaĩi Yeova! sisya, nĩwoombie matu na nthĩ kwondũ wa vinya waku mũnene.’​—YELEMIA 32:17.

Vinya wa Ngai nĩwonekaa syĩndũnĩ ila woombie. Kwa ngelekanyʼo, yĩla waũngama nza kwĩ syũa wĩwʼaa ata? Vate nzika, nĩwĩwʼaa muutĩa nũndũ wa kũathwa nĩ syũa. Muutĩa ũsu wĩwʼaa nĩ ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ maingĩ ala monanasya vinya wa Yeova wa wũmbi. Kwoou ĩkũlyo nĩ, Syũa ko yĩ vinya mwingĩ ata? Kũtwʼĩkĩkanaa kana katĩkatĩ wa syũa vethĩawa na ũvyũvu wa ndikilii milioni 15 (15,000,000°C). Kĩla sekendi, syũa yumasya vinya wĩanene na ũla umawʼa nĩ mbomu milioni maana maingĩ sya niũkĩlĩa (nuclear).

O na ũu wĩ o vo, syũa yasianĩwʼa na ndata mbee wa mbilioni mbingĩ mũno ila syĩvo, yonekaa yĩ ĩnini. Andũ ma saenzi maasya kana ve ndata ĩmwe katĩ wa ila nene vyũ yĩtawa UY Scuti, na nĩtonya kwĩthĩwa yĩ nene mbee wa syũa mavinda ta 1,700. Ndata ĩsu ĩkaũngamwʼa vala ve syũa, no ĩvwʼĩke nthĩ na ũnene wayo no ũvike vala ve ndata yĩtawa Jupiter. Kũmanya ũu no kũtũtetheesye kũelewa nesa ndeto ila mwathani Yelemia wawetie asya kana Yeova Ngai nĩwe woombie matu na nthĩ kwa vinya wake mũnene.

 Vinya ũla Ngai wĩthĩawa nawʼo ũtũtethasya ata? Syĩndũ ila Ngai woombie ta syũa na syĩndũ ingĩ nzeo mũno ila syĩ ĩũlũ wa nthĩ, nitũtetheeasya kwĩkala thayũ. O na ĩngĩ, Ngai nũtũmĩaa vinya wake kũtetheesya andũ kwa nzĩa ya mwanya. Ekaa ũu ata? Yĩla Yesũ waĩ ĩũlũ wa nthĩ, Ngai nĩwamũnengie vinya wa kwĩka syama. Mbivilia ĩielesya maũndũ ala Yesũ weekie yaasya atĩĩ: “Ilalinda nikwona na ala onzu maaũ nĩmeũthi, ala me na mangũ nĩmeũthewʼa na ala au matũ nĩmekwĩwʼa, ala akwʼũ nĩmeũthayũũkwʼa.” (Mathayo 11:5) Ĩndĩ Ngai atũmĩaa vinya wake kwĩka maũndũ meva ũmũnthĩ? Mbivilia yaĩtye: “Nũmanengae vinya ala meũnyala.” Yongeleele kwasya, “Ala mamweteelaa Yeova makeeũvwʼa vinya woo.” (Isaia 40:29, 31) Ũu wĩonanyʼa kana Ngai no atũnenge “vinya ũvĩtũkĩte wa mũndũ” nĩ kana tũtonye kũmĩanĩsya na mathĩna maito ala tũkomanaa namo. (2 Akolintho 4:7) We tyo wende kwĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na Ngai ũsu ũtũmĩaa vinya wake mwingĩ kũtetheesya andũ nũndũ nũmendete!

‘A! Yeova, mawĩa maku nĩ maingĩ! Kwa ũĩ nĩwasyũmbie syonthe.’​—SAVULI 104:24.

O ũndũ tweemanyĩsya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa syĩndũ ila Ngai woombie, nowʼo tũendeeaa kũsengwʼa nĩ ũĩ wake. Na ũu nĩ wʼo nũndũ ve andũ ma saenzi mekaa ũkunĩkĩli ĩũlũ wa wũmbi wa Yeova na maiatĩĩa maũndũ ala meemanyĩsya nĩ kana maseũvye syĩndũ ivwʼanene na ila Yeova woombie. Ngelekanyʼo ya syĩndũ isu maseũvasya maatĩĩe syĩndũ ila Ngai woombie nĩ ta screw, nginya o na syĩndũ nene ta ndeke.

Katĩ wa syĩndũ mbingĩ ila Yeova woombie na syonanasya ũĩ wake, mwĩĩ wa mũndũ nĩwʼo wonanasya ũĩ ũsu kwa nzĩa ya mwanya vyũ. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa ũndũ kana keanaa ke ĩvunĩ ya inyia. Thayũ wa kana wambĩĩaa yĩla mbeũ ya mũndũũme na ĩtumbĩ ya mũndũ mũka syakomana na syaseũvya kaindo kamwe kanini ketawa cell, kala kethĩawa na ũvoo wʼonthe ĩũlũ wa ũndũ kana kau kakethĩwa kailyĩ. Kaindo kau ketawa cell kasyokaa kakaanĩka na kaitwʼĩka tũindo tũngĩ twingĩ (cells) tũvwʼanene. Ĩndĩ ĩvinda nĩyĩvikaa tũindo tũu tũnini tũkaseũvya tũindo tũngĩ tũnini twĩ kĩvathũkanyʼo natwʼo. Tũindo tũu tũngĩ nĩ ta cells sya nthakame, sya mavĩndĩ, na ila inyaĩĩkasya ũvoo mwĩĩnĩ (nerve cells). Ĩtina wa ũu, vambĩĩaa kũseũvwʼa mamutha ma mũndũ na mayambĩĩa kũthũkũma. Ĩtina wa myei kenda, kala kaindo kanini ka mbee kethĩawa keanie kakatwʼĩka kana kala mwĩĩ wako wĩthĩawa na cells mbilioni mbingĩ. Ũĩ ũla twonaa twasũanĩa ũndũ kana kambĩĩaa ĩvunĩ ya inyia na ũndũ keanaa nginya kakesa kũsyawa, nũtumaa andũ aingĩ metĩkĩla ndeto ii sya mũandĩki wa Mbivilia ũla waisye atĩĩ: “Ngakũtũngĩa mũvea; nũndũ nũmbĩtwe wa kũkĩwa na kũsengʼya.”—Savuli 139:14.

Ũĩ ũla Ngai wĩthĩawa nawʼo ũtũtethasya ata? Mũmbi witũ nĩwĩsĩ kĩla twendaa nĩ kana twĩthĩwe na ũtanu. Nũndũ e ũĩ mwingĩ na ũmanyi mwingĩ mũno, nũtũmĩaa Ndeto yake, Mbivilia, kũtũnenga ũtao mũseo. Kwa ngelekanyʼo, Mbivilia ĩtwĩĩte atĩĩ: “Endeeai . . . kũekeanĩa na ngenda.” (Akolosai 3:13) Wʼo ũtao ũsu no ũtũtethye? Ĩĩ no ũtũtethye. Ũkunĩkĩli wonanasya kana mũndũ ũla ũekeaa angĩ ndesa kwaĩwa nĩ too na nĩ vinya kũwaa ũwau wa kwambatwa nĩ nthakame. O na ĩngĩ, kũekea angĩ no kũtume mũndũ atethĩwa na mathĩna ma kĩlĩko na mowau angĩ. Ngai nĩ mũnyanya  witũ wĩ ũĩ mwingĩ na ũtũthĩnĩkĩaa mũno, na ndaemaa kũtũnenga ũtao ũtonya kũtũtethya. (2 Timotheo 3:16, 17) We tyo wende kwĩthĩwa na mũnyanya ũilyĩ ũu?

‘Yeova nũwendete sila wa katĩ.’—SAVULI 37:28.

Mavinda onthe Ngai ekaa maũndũ ala maĩle. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Nĩkwĩthĩwe kũasa na Ngai, atĩ eke ũthũku, na kũasa na Mwene Vinya Wʼonthe, atĩ eke naĩ.” (Yovu 34:10) Yĩla Yeova ũkũsilĩla andũ, asilaa katĩ o tondũ mũandĩki wa savuli waisye ĩũlũ wake. Aisye atĩĩ: “Ũkasilĩla ngo sya andũ na ũlũngalu.” (Savuli 67:4) Nũndũ “Yeova asiasya ngoonĩ,” vai mũndũ wĩsa kũmũkenga na meko make ma wanganganyʼo. We ethĩawa atonya kũmanya maũndũ nesa na aisilĩla mũndũ kwa nzĩa ĩla yaĩle vyũ. (1 Samueli 16:7) O na ĩngĩ, Ngai ethĩawa ene maũndũ onthe mate ma ũsili wa katĩ ala andũ mekaa, na nĩwathanĩte kana o mĩtũkĩ “ala athũku makavetwa kuma ĩ nthĩ.”​—Nthimo 2:22.

Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, Ngai ti ũndũ ũmwe na mũsili o ũla wĩthĩawa aimantha mavĩtyo andũnĩ nĩ kana amasilĩle. Nĩwonasya andũ tei yĩla woona vaĩle. Mbivilia yaĩtye kana “Yeova e tei na nĩ mũseo” o na kwelekela andũ athũku ethĩwa nĩmeelila kuma ngoonĩ. Kwa wʼo, no twasye kana Yeova asilaa katĩ vyũ!​—Savuli 103:8; 2 Vetelo 3:9.

Tũtethekaa ata nũndũ wa ũsili wa katĩ wa Ngai? Mũtũmwa Vetelo aandĩkie atĩĩ: “Ngai nde kyende, ĩndĩ mbaĩnĩ syonthe mũndũ ũla ũmũkĩaa na wĩkaa ũla waĩle nĩwĩtĩkĩlawa nĩwe.” (Meko ma Atũmwa 10:34, 35) Nũndũ Ngai asilaa katĩ, we nde kyende na ũndũ ũsu nũtũtethasya mũno. No twĩthĩwe na ngwatanĩo nzeo nake na tũkatwʼĩka athaithi make o na ethĩwa twĩ ma ũko wĩva, twĩ ma nthĩ yĩva, tũsomete ata, kana twĩ ma kĩlasi kĩva.

Nũndũ Ngai nĩwendaa tũelewe na tũitetheka nĩ ũsili wake wa katĩ, nũtũnengete wasya wa ngoo. Maandĩko maĩtye kana wasya wa ngoo nĩ mwĩao ‘ũandĩkĩtwe ngoonĩ sitũ,’ ũla ‘ũkũsĩĩaa’ ethĩwa mwĩkalĩle witũ nĩ mũseo kana nĩ mũthũku. (Alomi 2:15) Wasya wa ngoo ũtũtethasya ata? Ethĩwa nĩtũmanyĩĩtye wasya witũ wa ngoo nesa, no ũtũtetheesye kũleana na maũndũ mathũku na kwĩvathana na maũndũ mate ma ũsili wa katĩ. Na ethĩwa nĩtweeka mavĩtyo, wasya wa ngoo nũtũtetheeasya kwĩlila na kũlũnga mwĩkalĩle  witũ. Vate nzika, yĩla twaelewa ũsili wa katĩ wa Ngai nĩtũtethekaa na nĩtwĩthĩawa na ngwatanĩo nzeo nake!

“Ngai nĩ wendo.”​—1 YOANA 4:8.

Ngai nĩwonanasya kana e vinya mwingĩ, ũĩ, na ũsili wa katĩ, ĩndĩ Mbivilia ndyaasya kana Ngai nĩ vinya, nĩ ũĩ, kana nĩ ũsili wa katĩ. Ĩndĩ yaĩtye kana Ngai nĩ wendo. Nĩkĩ? Nũndũ no twasye kana vinya wa Ngai nũtumaa eka maũndũ, na ũsili wake wa katĩ na ũĩ nũmũtongoeasya yĩla ũkwĩka maũndũ asu. Ĩndĩ wendo wa Yeova nũmũsukumaa eke maũndũ. Wendo nĩwʼo ũsukumaa Ngai eke maũndũ onthe ala wĩkaa.

O na kau tũyĩsa kwasya kana Yeova nĩwakosete kĩndũ, wendo nĩwʼo wamũsukumie kũmba alaĩka ĩtunĩ na andũ mekalae kũũ nthĩ. Syũmbe isu nitethekaa kumana na wendo wa Ngai na nitanĩaa kwĩkala thayũ. Nũndũ nĩwendete andũ, nĩwaseũvisye nthĩ yĩthĩwe mũsyĩ mũseo kwondũ woo. Na Ngai nĩ ũendeee kwonanyʼa kana nĩwendete andũ nũndũ “we nũmaumĩasya syũa yake onthe, athũku na aseo, na nũmauĩasya mbua ala alũngalu o na ala mate alũngalu.”​—Mathayo 5:45.

Ũndũ ũngĩ nĩ kana “Yeova e wendo mwingĩ na e tei.” (Yakovo 5:11) Nĩwonanasya kana nĩwendete andũ ala mosaa matambya nĩ kana mamũmanye na mayĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo nake. Ngai nĩwendeeawʼa nĩ kĩla ũmwe wa andũ asu. Na ũwʼo nĩ kana ‘nũkũthĩnĩkĩaa.’​—1 Vetelo 5:7.

Wendo wa Ngai ũtũtethasya ata? Nĩtũtanĩaa kwĩloela syũa yĩithũa. O na nĩtũtanĩthawʼa nĩ kwĩwʼa ũndũ twana tũnini tũũtheka. Ũndũ ũngĩ nĩ kana nĩtũtanĩaa kwona twendanĩte na mũndũ wa mũsyĩ. Maũndũ asu nĩmatonya kwĩthĩwa mate ma vata mũno, ĩndĩ nĩmatumaa tũtanĩa kũendeea kwĩkala thayũ.

Ũndũ ũngĩ wonanasya kana Ngai nũtwendete nĩ mũthĩnzĩo wa mboya. Mbivilia ĩtũtavĩtye atĩĩ: “Mũikemakĩe kwa ũndũ o na wĩva, ĩndĩ kĩla ũndũnĩ mavata menyu nĩmatavanwʼe kwa Ngai kwĩsĩla mboya, o vamwe na kwĩsũvana na kũtũnga mũvea.” Ta ĩthe wĩ wendo, Ngai nĩwendaa tũmũvoye atũtetheesye yĩla twĩ na mavata maito na tũtatonya kũtavya mũndũ ũngĩ. Na nũndũ Yeova nũtwendete kuma ngoonĩ, atwathĩte kana akatũnenga “mũuo wa Ngai ũla ũvĩtũkĩte ũmanyi wʼonthe.”​—Avilivi 4:6, 7.

Nĩtwaneenea ndaĩa ila nene vyũ sya Ngai, nasyo nĩ vinya, ũĩ, ũsili wa katĩ, na wendo. Mo maũndũ ala twaneenea ĩũlũ wa ndaĩa isu sya Ngai nĩmaũtetheesya kũmanya nesanga we Ngai ailyĩ ata? Nĩ kana ũendeee kũmũmanya Ngai, twĩũkũlya wĩmanyĩsye maũndũ ala Ngai wĩkĩte kwondũ waku na ala ũkeka ĩvinda yũkĩte.