WEEW’A ndeto “thayũ” na “veva” ũsũanĩaa kyaũ? Andũ aingĩ maĩkĩĩaa kana ndeto isu syonanasya kĩndũ kĩ nthĩnĩ witũ kĩtonekaa na kĩtakusaa. Masũanĩaa kana mũndũ akw’a kĩndũ kĩu nĩkyumaa mwĩĩnĩ na kĩikusaa. Nũndũ mũĩkĩĩo ũsu nũnyaĩĩkĩtw’e mũno, andũ aingĩ nĩmaseng’aa yĩla masoma kana Mbivilia ndĩmanyĩasya ũu. Ĩndĩ kwĩanana na Ndeto ya Ngai, thayũ na veva nĩ kyaũ?

Sũanĩa ĩũlũ wa thayũ. Lilikana Mbivilia mbee yaandĩkiwe na kĩthyomo kya Kĩevelania na Kĩkiliki. Mayĩandĩka ĩũlũ wa thayũ, aandĩki ma Mbivilia matũmĩie ndeto ya Kĩevelania neʹphesh na ndeto ya Kĩkiliki psy·kheʹ. Ndeto isu syonekaa mavinda mbee wa 800 Mbivilianĩ. Nthĩnĩ wa Mbivilia ya Kĩkamba 1974, ndeto isu ialyũlĩtwe ta “mũndũ,” “nyamũ,” “thayũ,” “ngoo” na “veva.” Kwoou ndeto neʹphesh na psy·kheʹ itũmĩĩtwe Mbivilianĩ kwonany’a (1) andũ, (2) nyamũ, kana (3) thayũ wa mũndũ kana wa nyamũ. Eka tũsũanĩe maandĩko amwe monanasya ũu.

 Andũ. “Matukũ ma Noa, andũ [Kĩkiliki, psy·khe’] anini, namo nĩ nyanya, matangĩĩwe ũndũ wa manzĩ.” (1 Vetelo 3:​20) Ndeto “thayũ” Kĩkiliki, psy·khe’ vaa yĩonany’a “andũ,” Noa, mũka wake, syana syake 3, na aka masyo. Ĩvuku ya Kuma 16:16 ĩwetete maũndũ ala Isilaeli meeiwe ĩũlũ wa kũkolany’a mana. Meeiwe: “Kolany’ai kwĩanana na ũndũ kĩla mũndũ ũĩsaa . . . kwĩanana na ũtalo wa andũ [neʹphesh] menyu, kĩla mũndũ kwondũ wa asu me ĩeemanĩ kwake.” Kwoou mũndũ akolanasya mana yĩana ũtalo wa andũ make. Ngelekany’o ingĩ syĩ Mbivilianĩ sya ũndũ ndeto neʹphesh kana psy·khe itũmĩĩtwe kwonany’a mũndũ kana andũ syĩ Mwambĩlĩlyo 46:18; Yosua 11:11; Meko ma Atũmwa 27:37; na Alomi 13:⁠1.

Nyamũ. Ĩũlũ wa wũmbi Mbivilia yaĩtye: “Ngai asya, Manzĩ nĩmausũwe nĩ wingĩ wa nyamũ [neʹphesh], syĩ thayũ na nyũnyi iũlũkae ĩũlũ wa nthĩ yayayanĩ. Na Ngai asya, nthĩ nĩyumye syũmbe [neʹphesh] syĩ thayũ o mũthemba wasyo, indo, na tũsamũ tũla tũtambũkaa, na nyamũ sya kũũ nthĩ o mũthemba wasyo: na kweethĩwa ũu.” (Mwambĩlĩlyo 1:​20, 24) Ĩandĩkonĩ yĩĩ makũyũ, nyamũ sya mũsyĩ na sya kĩthekanĩ iwetetwe ta “thayũ.” O na Mwambĩlĩlyo 9:10 na Alivai 11:46 na Motalo 31:28 nyamũ syĩtĩtwe “thayũ.”

Thayũ ta mũndũ. Mavinda angĩ ndeto neʹphesh kana psy·khe yonanasya mũndũ mwene. Yeova eeie Mose atĩĩ: “Andũ onthe ala mamanthaa thayũ waku, [neʹphesh, Kĩevelania] nĩ akw’ũ.” (Kuma 4:19) Amaitha ma Mose mamanthaa kyaũ? Mamanthaa Mose mamũae. Yĩla Lakeli wasyaa mwana wake Mbenyamini, nĩkweethĩiwe “veva” [neʹphesh] wake ũkyuma (nũndũ nĩwakwie)” (Mwambĩlĩlyo 35:​16-​19) Ĩvinda yĩu Lakeli nĩwakwie. O ta ũu sũanĩa ndeto ii sya Yesũ: “Nyie, ninyie mũĩthi ũla mũseo: mũĩthi mũseo nũnũũwia thayũ [psy·khe] wake nthĩ ũndũ wa malondu.” (Yoana 10:11) Yesũ aumisye thayũ [psy·khe] wake kwondũ wa andũ. Nthĩnĩ wa maandĩko aa ndeto neʹphesh na psy·khe ila ialyũlĩtwe ta “thayũ” syonanasya mũndũ mwene. Nthĩnĩ wa 1 Asumbĩ 17:​17-​23; Mathayo 10:39; Yoana 15:13;  Meko ma Atũmwa 20:10 ve ngelekany’o ingĩ sya ũndu ndeto “thayũ” ĩtũmĩĩtwe ĩyonany’a mũndũ mwene.

Weemanyĩsya Ndeto ya Ngai mũnango ũkamanya kana vaiĩ vandũ o na vamwe Mbivilianĩ vonanasya “thayũ ndũkusaa” kana “ũtũaa tene na tene.” Ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya, kana thayũ [neʹphesh kana psy·khe] no ũkw’e na nũkusaa.

Ĩndĩ yu eka tũsisye ũndũ ndeto “veva” ĩtũmĩawa Mbivilianĩ. Andũ angĩ masũanĩaa kana “veva” no ũndũ ũmwe na “thayũ.” Ĩndĩ ũu ti w’o nũndũ Mbivilia nĩyonanĩtye nesa kana “veva” na “thayũ” syĩ kĩvathũkany’o. Kĩvathũkany’o kyasyo nĩ kyaũ?

Aandĩki ma Mbivilia maalyũlĩte ndeto ya Kĩevelania ruʹach kana ndeto ya Kĩkiliki pneuʹma ta “veva” kana “mĩthũmũ.” Ithyomo sya mbee ila Mbivilia yaandĩkiwe nasyo ndeto ruʹach na pneuʹma syonanasya vinya wa thayũ wa syũmbe sya kũũ nthĩ. Kwa ngelekany’o Savuli 104:29 yaasya: “Nũvithaa ũthyũ waku, ikathĩna; Nĩwosaa mĩthũmũ [ruʹach]; yasyo, ikakw’a, Na kũsyoka kĩtoonĩ kyasyo.” Na Yakovo 2:26 yaĩtye: “Nũndũ o tondũ mwĩĩ ũte na veva [pneuʹma] nĩ mũkw’ũ.” Maandĩko aa meonanya kana “veva” [ruʹach] kana [pneuʹma] nĩ kĩla kĩtumaa mwĩĩ wĩthĩwa thayũ. Mwĩĩ ũte na veva [ruʹach] kana [pneuʹma] nĩ mũkw’ũ. Kwoou ndeto ruʹach Mbivilianĩ ndĩalyũlawa ta “veva” w’oka ĩndĩ no ĩalyũlawa ta “mĩvevo ya thayũ.” Kwa ngelekany’o, Ngai aisye ũũ ĩvinda ya mbua ya Noa: “Nakwa, sisya, nĩngũete kĩw’ũ kingĩ ĩũlũ wa nthĩ, kyanange mĩĩ yonthe, yĩna mĩvevo ya thayũ [ruʹach] nthĩnĩ wayo, ungu wa ĩtu, kyonthe kĩla kĩ kũũ nthĩ kĩkakw’a.” (Mwambĩlĩlyo 6:​17; 7:​15, 22) Kwoou “veva” wonanasya vinya ũtonekaa (mĩvevo ya thayũ) ũla wĩkalasya syũmbe thayũ.

Thayũ na veva ti ũndũ ũmwe. Mwĩĩ ndũthũkũma ũte na veva o ũndũ letiũ ĩtathũkũma ĩte na makaa. Kwasũanĩa ĩla weekĩa letiũ makaa, wamĩvingũa nĩyambĩĩaa kumya wasya  nũndũ wa vinya ũla yaumya makaanĩ asu. Letiũ ĩsu ĩte na makaa, ndĩumya wasya. No ũndũ ũmwe na letiũ yĩla sitima watilĩka yĩineena. O ta ũu, veva nĩ vinya ũla ũtumaa mĩĩ yitũ yĩthĩwa thayũ. O ũndũ ũmwe na sitima, veva ndũtonya kwĩw’a kana kũsũanĩa. Ti ũndũ ũmwe na mũndũ. Ĩndĩ veva ũsu ũte vo, kana mĩvevo ya thayũ, mĩĩ yitũ “nĩsyokaa mũthanganĩ wake,” o ũndũ ĩvuku ya Savuli yaĩtye.

Ĩũlũ wa kĩkw’ũ ĩvukũ ya Mũtavan’ya 12:7 yaĩtye: “Kĩtoo kĩisyoka nthĩ o ũndũ kyailyĩ, na veva kũsyoka kwa Ngai ũla wonenganie.” Ĩla veva, kana mĩvevo ya thayũ, yauma mwĩĩnĩ, mwĩĩ nũkusaa na ũisyoka vala waumie mũthanganĩ. Nayo mĩvevo ya thayũ yĩisyoka vala yaumie kwa Ngai. (Yovu 34:​14, 15; Savuli 36:⁠9) Ũu ti kwasya mĩvevo ya thayũ ũtambũũkĩlaa yayayanĩ mũvaka vala ve Ngai ĩtunĩ. Ĩndĩ ũsyokaa kwa Ngai kwonany’a kana yuyu wĩkwatyo wa thayũ wa mũndũ ĩvinda yũkĩte wĩ mokonĩ ma Yeova Ngai. Ngai weka nowe wĩ na vinya wa kũtũnga veva, kana mĩvevo ya thayũ, na kũtuma mũndũ ethĩwa thayũ ĩngĩ.

Nĩ wĩkwatyo wa vata mũno kũmanya ũu nĩw’o Ngai ũkeka andũ onthe ala makomete “mbũanĩ”! (Yoana 5:​28, 29) Ĩvinda ya ũthayũũkyo, Yeova akaseũvya mĩĩ ya andũ ala akw’ũ na aimĩkĩa veva kana mĩvevo ya thayũ. Ĩkeethĩwa ĩvinda ya ũtanu mũno!

Wenda kũmanya mũnango ĩũlũ wa ndeto “thayũ” na “veva” ũndũ itũmĩĩtwe Mbivilianĩ, nũũkwata ũvoo mwingangĩ kavukunĩ Ni Nini Hutupata Tunapokufa? na ĩvuku Kutoa Sababu Kwa Kutumia Maandiko, mathangũ ma 221-226, 242-246, onthe makyavĩthĩtw’e nĩ Ngũsĩ sya Yeova.