TEVI UN ALGEN KI FAZE-L?
Sistéma di son di golfinhu
Golfinhus ta faze txeu tipu di kliki i sibiu, i dipôs es ta obi ses éku pa djuda-s navega i splora ses anbienti. Sientistas sta ta dizenvolve un sistéma di son baxu di agu sima kel di golfinhu-narís-di-garafa (Tursiops truncatus), pa rezolve prublémas ki dja pasa kapasidadi di tekinolojia ki ten gósi.
Pensa na kel-li: Sistéma di son di golfinhu ta djuda-l atxa pexi ki sta sukundidu na areia na fundu di mar i el ta djuda-l sabe si é un pexi ô un pédra ki sta la. Un profesor na Universidadi Heriot-Watt, na sidadi di Edinburgu, na Skósia ki txoma Keith Brown fla ma si un baril sta 10 métru lonji di un golfinhu, el ta pode sabe si kel baril tene agu friu, agu salgadu, xarópi ô ólhu. Sientistas ta gostaba di faze un aparelhu ki ten alguns di kes kapasidadi li.
Kes algen ki ta faze piskiza analiza modi ki golfinhu ta obi i kes son ki el ta faze. Dipôs es tenta faze un sistéma sima el. Es konsigi faze un aparelhu pa faze son, ku un sistéma iletróniku konplikadu i nkaxadu na un silindru ki ten ménus di un métru di konprimentu. Kel aparelhu sta ligadu na un robô baxu di agu ki ta parse ku un torpedu ô sima un mísil pikinoti. El fazedu pa djobe na fundu di mar, pa atxa kuzas ki sta nteradu, sima fiu ô tubu i analiza-s sen ngosta na es. Kes algen ki faze kel aparelhu sta pensa uza-l na fábrikas di pitróli i di gas. Kes aparelhu ki fazedu i ki kopiadu na sistéma di son di golfinhu, ta konsigi panha más informasons di ki kes aparelhu ki sta uzadu gósi. Es ta djuda kes tékiniku poi kes ekipamentu baxu di agu na midjór lugar. Tanbê es ta djuda-s atxa kalker kuza stragadu na kes aparelhu, sima un ratxadura ku grosura di un fiu di kabélu na pé di un platafórma di pitróli i ti atxa kuzas ki ta intupi tubus.
Kuzê ki bu ta atxa? Sistéma di son di golfinhu narís-di-garafa ben di ivoluson? Ô tevi un algen ki faze-l?