REBEKA ke tala na dikebi yonso nseke ya me fuluka ti bangumba mpi banti, mpi yandi ke mona kizuzi na yandi. Rebeka me vanda na zulu ya shamo. Banda bo me yantika nzietelo, mwa bamposo me luta mpi yandi me yikana ti mutindu ya kutambula ya shamo. Arani bwala yina yandi butukaka me bikala ntama kibeni, na nordi-esti, na kitamina ya bakilometre mingi. Ziku yandi ta mona diaka ve bantu ya dibuta na yandi. Ntangu yai, yandi me kuma na nsuka ya nzietelo na yandi mpi yo fwete vanda nde yandi ke kudiyula bangiufula mingi sambu na luzingu na yandi na bilumbu ke kwisa.

Bo lutaka Kanana mpi bo ke luta ntangu yai Negebi, ntoto mosi ya mpasi na kuzinga. (Kuyantika 24:62) Ziku Rebeka monaka mameme. Mbala ya nkaka bwala yai vandaka ve ti bantu mpi yo kondaka masa sambu na bitwisi. Kansi yo vandaka ti matiti mingi sambu na kudisa bitwisi. Mbuta-muntu yina vandaka kunata bo zabaka mbote-mbote bwala yai. Yandi vandaka ti nsangu ya mbote ya kuzabisa mfumu na yandi: Rebeka ke kuma nkento ya Izaki. Yo fwete vanda nde Rebeka kudiyulaka nki luzingu yandi ta vanda ti yo na bwala yai. Bakala na yandi Izaki ta vanda muntu ya nki mutindu? Bo me kutanaka ntete ve. Keti Izaki ta sepela ntangu yandi ta mona yandi? Rebeka ta wa nki mutindu ntangu yandi ta mona Izaki?

Bubu yai na bansi mingi, bo ke poninaka bantu bankwelani. Diambu yai lenda yitukisa bantu. Kansi na bansi ya nkaka makwela ya mutindu yai ke salamaka mingi. Kansi, yo vanda nge ke zingaka na nki insi, nge lenda ndima nde Rebeka vandaka kukwenda kisika yina yandi zabaka ve. Ya kieleka, yandi vandaka kibeni nkento ya kikesa mpi ya lukwikilu. Beto fwete vanda ti bikalulu yai zole ntangu beto ke kutana ti bampasi na luzingu. Katula lukwikilu, Rebeka vandaka mpi ti bikalulu ya nkaka ya mbote kibeni.

Nsoba ya nene yina salamaka na luzingu ya Rebeka yantikaka na diambu mosi ya kukonda mfunu yina yandi monaka ziku nde yo lenda vanda diambu mosi ya mpamba. Yandi yelaka na Arani to pene-pene na yo, mbanza mosi ya Mezopotamia. Bibuti na yandi vandaka ya kuswaswana ti bantu mingi ya Arani. Bo vandaka ve kusambila Sin, nzambi ya ngonda. Kansi, Yehowa muntu vandaka Nzambi na bo.—Kuyantika 24:50.

Rebeka vandaka nkento mosi ya kitoko mingi, kansi kitoko na yandi vandaka kaka ve ya nganda. Yandi vandaka nkento ya kikesa mpi yandi vandaka ti bikalulu ya mbote. Dibuta na bo vandaka ti kimvwama mingi sambu bo vandaka ti bansadi. Ata mpidina, bo vandaka ve kubondila Rebeka to kubaka yandi bonso mwana ya ntotila. Bo longaka yandi na kuvanda nkento ya kisalu. Bonso bankento mingi ya ntangu yina, Rebeka vandaka kusala bisalu mingi ya nzo, mpi yandi vandaka kukwenda kubaka masa sambu na dibuta ya mvimba. Na nkokila, yandi vandaka kutula dibungu na dipeka sambu na kukwenda kubaka masa na dibulu.—Kuyantika 24:11, 15, 16.

Kilumbu mosi na nkokila, ntangu yandi fulusaka masa na dibungu na yandi, mbuta-muntu mosi kwisaka ntinu sambu na kukutana ti yandi. Yandi tubilaka Rebeka nde: “Pardo, pesa mono ndambu ya masa ya dibungu na nge.” Yandi lombaka yandi yo na kudikulumusa yonso mpi na luzitu. Rebeka monaka nde mbuta-muntu yai me katuka ntama kibeni. Yo yina, yandi tululaka dibungu yina vandaka na dipeka na yandi mpi pesaka bakala yango masa ya kunwa. Yandi pesaka ve mbuta-muntu yina masa ndambu, kansi yandi pesaka yandi masa ya mingi, ya mbote mpi ya madidi. Rebeka monaka nde mbuta-muntu yango vandaka ti bashamo kumi mpi dibulu yina bo vandaka kunwisa bitwisi masa vandaka ve na masa. Rebeka monaka nde mbuta-muntu yango vandaka kutala yandi na dikebi yonso, mpi yandi zolaka kumonisa nde yandi ke kabaka kibeni. Rebeka tubaka nde: “Mono ta bakila mpi bashamo na nge masa tii kuna bo ta manisa kunwa.”—Kuyantika 24:17-19.

Rebeka ndimaka kaka ve na kupesa bashamo yina kumi masa ya kunwa, kansi yandi ndimaka mpi na kupesa bo masa tii kuna bo ta fuluka. Kana shamo mosi ke wa  kibeni nzala ya masa, yandi lenda nwa balitre ya masa kuluta 95. Kana bashamo yonso kumi vandaka na nzala ya ngolo ya masa, yo ke monana nde Rebeka salaka kisalu ya ngolo mpi yo bakaka yandi ntangu mingi. Mutindu mambu salamaka, yo monanaka pwelele nde bashamo vandaka kibeni na nzala ya masa. * Keti Rebeka zabaka nde yandi ta sala kisalu yina ya ngolo? Ve. Yandi vandaka ti luzolo mpi mpusa ya kusala kisalu yina ya ngolo sambu na kumonisila mbuta-muntu yina kikalulu ya kuyamba bantu. Mbuta-muntu yina ndimaka lusadisu na yandi. Yo yina, mbuta-muntu yina vandaka kutala yandi na dikebi yonso ntangu yandi vandaka kukwenda mpi kuvutuka sambu na kubaka masa na dibungu na yandi mpi kufulusa dibulu yina bo vandaka kutudila bitwisi masa ya kunwa.—Kuyantika 24:20, 21.

Mbandu ya Rebeka ke longa beto mambu mingi bubu yai. Na nsungi yai ya beto ke zinga, bantu mingi kele bwimi mingi. Mutindu Biblia tubaka yo na ntwala, bantu me kumaka bantu ya “ke kudizolaka,” disongidila nde bo ke zolaka ve kusala kikesa sambu na kusadila bantu ya nkaka mambu. (2 Timoteo 3:1-5) Bakristu yina ke sosa kutelamina mpeve yai ya bwimi fwete yindulula na mbandu ya mwana-nkento yai ya Biblia ke tubilaka bamvula mingi me luta; mwana-nkento yai vandaka kusala bature na dibulu ya masa, kukwenda mpi kuvutuka.

Ya kieleka, Rebeka bakisaka nde mbuta-muntu yai vandaka kutala yandi ti dikebi yonso. Kutala na yandi vandaka ya mbi ve; yo vandaka kumonisa nde yandi vandaka kuyituka mpi kuwa kiese. Ntangu Rebeka manisaka kupesa bashamo masa, mbuta-muntu yai pesaka yandi bakado: babiju ya ntalu. Na nima mbuta-muntu yango yulaka yandi nde: “Pardo songa mono, nge kele mwana ya nani? Keti kele ti kisika ya beto lenda lala na nzo ya tata na nge?” Ntangu Rebeka tubilaka yandi mambu ya dibuta na bo, mbuta-muntu yina waka diaka kiese mingi. Ziku Rebeka tubaka diaka na kiese yonso nde: “Beto kele ti matiti mpi madia ya bambisi, mpi kisika ya kulala.” Mambu yai sepedisaka mbuta-muntu yango, sambu yandi vandaka ti bantu ya nkaka yina salaka nzietelo ti yandi. Ebuna Rebeka bakaka ntinu sambu na kuzabisa mama na yandi mambu yina yandi kutanaka ti yo.—Kuyantika 24:22-28, 32.

Yo kele pwelele nde bo longaka Rebeka kikalulu ya kuyamba bantu. Bubu yai, kikalulu yai ya kuyamba bantu ke vila, mpi yo kele kikuma ya nkaka ya fwete pusa beto na kulanda mbandu ya lukwikilu ya mwana-nkento yai ya  ntima-mbote. Lukwikilu na Nzambi fwete pusa beto na kuyamba bantu. Yehowa ke kayambaka bantu sambu yandi ke kabilaka bantu yonso, mpi yandi ke zolaka nde bansadi na yandi kulanda mbandu na yandi. Kana beto kele ti kikalulu ya kuyamba bantu, ata bayina lenda yamba beto ve, beto ta sepedisa Tata na beto ya zulu.—Matayo 5:44-46; 1 Piere 4:9.

Mbuta-muntu yina vandaka na dibulu ya masa vandaka nani? Yandi vandaka nsadi ya Abrahami, mpangi ya-nkaka ya Rebeka ya bakala. Yo yina, bo yambaka yandi mbote na nzo ya Betuele, tata ya Rebeka. Ziku zina ya nsadi yai vandaka Eliezere. * Bo pesaka yandi madia, kansi yandi tubaka nde yandi ta dia ntete ve kana yandi me zabisa bo ve kikuma yina yandi kwendilaka kuna. (Kuyantika 24:31-33) Beto lenda yindula mutindu mbuta-muntu yai vandaka kutuba na kiese yonso, sambu yandi monaka kibeni nzikisa ya pwelele nde Yehowa, Nzambi na yandi, sakumunaka kibeni nzietelo yina ya mfunu. Inki mutindu?

Yindula mutindu Eliezere ke ta disolo mpi Betuele, tata ya Rebeka, ti Labani mpangi na yandi ke widikila na dikebi yonso. Yandi zabisaka bo nde Yehowa sakumunaka Abrahami mingi na Kanana mpi nde Abrahami ti Sara butaka mwana na zina ya Izaki mpi nde Izaki muntu fwete baka bima yonso. Abrahami pesaka nsadi na yandi mukumba mosi ya mfunu mingi: Yo lombaka nde yandi kwenda kusosa nkento sambu na Izaki na kati ya bampangi ya Abrahami yina vandaka kuzinga na Arani.—Kuyantika 24:34-38.

Abrahami lombaka Eliezere na kudia ndefi nde yandi ta bakila ve Izaki nkento na kati ya bankento ya Kanana. Sambu na nki? Sambu bantu ya Kanana vandaka ve kusambila Yehowa Nzambi mpi bo vandaka kuzitisa yandi ve. Abrahami zabaka nde na ntangu ya me fwana, Yehowa ta pesa bantu yina ndola sambu na mambu na bo ya mbi. Abrahami zolaka ve nde Izaki, mwana yina yandi vandaka kuzola mingi, kukangama ti bantu yina mpi kusala ti bo mambu ya nsoni yina bo vandaka kusala. Yandi zabaka mpi nde mwana na yandi fwete lungisa mukumba mosi ya mfunu sambu balusilu ya Nzambi kulungana.—Kuyantika 15:16; 17:19; 24:2-4.

Eliezere zabisaka mpi Betuele ti bantu ya dibuta na yandi nde ntangu yandi kumaka na dibulu ya masa pene-pene ya Arani, yandi sambaka Yehowa Nzambi. Ya kieleka, yandi lombaka Yehowa na kupona mwana-nkento yina Izaki ta kwela. Inki mutindu? Eliezere sambaka Nzambi na kusala na mpila nde mwana-nkento yina yandi ke zola nde Izaki kukwela kukwisa na dibulu ya masa. Mpi mwana-nkento yina yandi ta lomba masa fwete ndima na kupesa Eliezere mpi bashamo na yandi masa na luzolo yonso. (Kuyantika 24:12-14) Ebuna, nani kwisaka mpi salaka mambu kaka mutindu yina? Yo vandaka Rebeka. Yindula mutindu Rebeka kudiwaka ntangu yandi waka Eliezere ke tela bantu ya dibuta na yandi disolo yina!

Disolo ya Eliezere yitukisaka Betuele ti Labani. Bo tubaka nde: “Diambu yai me katuka na Yehowa.” Mutindu vandaka kikalulu na bo, bo salaka kuwakana ya makwela mpi bo ndimaka nde Rebeka kukwelana ti Izaki. (Kuyantika 24:50-54) Keti kusala mutindu yina ke tendula nde Rebeka vandaka ve ti kima ya kutuba?

Mwa bamposo na ntwala, Eliezere tubilaka diambu yai ya mfunu ti Abrahami mpi yulaka yandi nde: “Ebuna kana nkento yina kuzola ve kukwisa ti mono?” Abrahami vutulaka nde: “Yo ta katula nge na ndefi na nge.” (Kuyantika 24:39, 41) Na nzo ya Betuele, mambu yina Rebeka vandaka kuzola vandaka mpi mfunu. Eliezere sepelaka ngolo mutindu mambu na yandi nungaka. Yo yina, kilumbu yina landaka, yandi lombaka kana yandi lenda kwenda mbala mosi ti Rebeka na Kanana. Kansi dibuta ya Rebeka zolaka nde yandi bikala diaka ti bo kiteso ya bilumbu kumi. Sambu na kuzenga dikambu yina, bo tubaka nde: “Bika beto binga leke ya nkento mpi beto yula yandi.”—Kuyantika 24:57.

Yo vandaka diambu mosi ya nene na luzingu ya Rebeka. Inki yandi zolaka kutuba? Keti yandi zolaka kusadila ntima ya mbote ya bibuti na yandi mpi kubondila bo sambu bo pesa yandi ve nzila ya kukwenda kisika yina yandi me zaba ve? To keti yandi zolaka kumona nde yo kele dibaku ya mbote ya kupesa maboko na mambu yina vandaka kumonana pwelele nde Yehowa muntu vandaka kutwadisa yo? Ntangu Rebeka pesaka mvutu, yandi monisaka mutindu yandi waka sambu na nsoba yina ya kintulumukina mpi ziku ya boma, yina zolaka kusalama na luzingu na yandi. Yandi tubaka kaka nde: “Mono me zola kukwenda.”—Kuyantika 24:58.

Yandi monisaka mpeve ya mbote kibeni! Bubu yai, mutindu bantu ke kwelanaka lenda swaswana, kansi mbandu ya Rebeka lenda longa beto mambu mingi. Sambu na yandi, kima ya kuluta mfunu vandaka mambu yina Yehowa Nzambi na yandi vandaka kuzola kansi ve mambu yina yandi vandaka kuzola. Bubu yai, Biblia ke pesaka lutwadisu ya mbote na yina me tala kukwela. Yo ke pesaka bandongisila sambu na nkwelani yina muntu  fwete pona mpi mutindu muntu lenda vanda bakala to nkento ya mbote. (2 Bakorinto 6:14, 15; Baefezo 5:28-33) Yo ta vanda mbote nde beto landa mbandu ya Rebeka mpi beto sosa kusala mambu mutindu Nzambi ke zolaka.

Dibuta ya Betuele sakumunaka Rebeka, mwana na bo yina bo vandaka kuzola mingi. Na nima, Rebeka ti ndesi na yandi Debora, mpi bansadi ya nkaka ya bankento kwendaka ti Eliezere mpi bantu na yandi. (Kuyantika 24:59-61; 35:8) Na nima ya mwa ntangu, Arani bikalaka ntama. Yo vandaka nzietelo mosi ya nda, ya bakilometre kiteso ya 800, mpi ziku bo salaka bamposo tatu na nzila. Yo vandaka ve nzietelo ya pete. Rebeka me monaka bashamo mingi na luzingu na yandi, kansi beto lenda tuba ve nde yandi zabaka kunata shamo mbote. Biblia ke monisaka nde dibuta na bo vandaka dibuta ya bangungudi kansi ve dibuta ya bantu yina ke nataka bashamo. (Kuyantika 29:10) Mbala mingi, kana muntu me yantika kunata shamo, yandi ke tubaka nde yo kele ve kima ya pete ata yandi me sala kitamina ya nkufi.

Ata mpidina, Rebeka landaka kukwenda mpi ntembe kele ve nde yandi vandaka kuyula Eliezere mambu ya me tala Izaki mpi dibuta na bo sambu na kuzaba mambu yonso yina yo lombaka nde yandi zaba. Yindula mutindu mbuta-muntu yina ke tela Rebeka disolo na nkokila pene-pene ya tiya, yandi ke tubila yandi lusilu yina Yehowa pesaka Abrahami, nduku na yandi. Na nzila ya dibuta ya Abrahami, Nzambi zolaka kubasisa mwana yina ta natila bantu yonso balusakumunu. Rebeka yitukaka ngolo kibeni ntangu yandi bakisaka nde lusilu ya Yehowa ta lungana na nzila ya Izaki, muntu yina fwete kuma bakala na yandi; mpidina, yo ta lungana mpi na nzila na yandi.—Kuyantika 22:15-18.

Nsuka-nsuka, kilumbu yina beto tubilaka na luyantiku ya disolo yai lungaka. Ntangu bo vandaka kusabuka nseke ya Negebi, nkokila yantikaka kubwa ebuna Rebeka monaka bakala mosi ke tambula na nseke. Bakala yango vandaka kuyindula ngolo. Biblia ke tuba nde: ‘Rebeka tulukaka nswalu na shamo.’ Ziku yandi vingilaka nkutu ve nde shamo kufukama. Yo yina yandi yulaka Eliezere nde: “Nani yina ke tambula na kilanga sambu na kukwisa kukutana ti beto?” Ntangu bo zabisaka yandi nde yo kele Izaki, yandi fikaka kitambala na ntu na yandi. (Kuyantika 24:62-65) Sambu na nki? Yo fwete vanda kidimbu yina vandaka kumonisa nde yandi ke zitisa muntu yina ta kuma bakala na yandi. Bubu yai, bantu ya nkaka lenda mona nde bulemfu ya mutindu yina me manaka ngala. Kansi, babakala mpi bankento lenda baka dilongi na mbandu ya kudikulumusa ya Rebeka. Nani na kati na beto kele ve na mfunu ya kikalulu yai ya mbote?

Izaki vandaka ti bamvula kiteso ya 40. Yandi vandaka kaka na mawa ya mama na yandi Sara yina vandaka me fwa kiteso ya bamvula tatu me luta. Yo yina, beto lenda tuba nde Izaki vandaka muntu ya mawete mpi ya mawa. Yo vandaka kibeni lusakumunu mutindu Nzambi pesaka bakala yai nkento ya kisalu, ya ke yambaka bantu, mpi ya kudikulumusa. Keti bo wakanaka mbote? Biblia ke tuba kaka nde: “Izaki zolaka yandi mingi.”—Kuyantika 24:67; 26:8.

Ata bamvu-nkama kiteso ya 39 me luta, beto mpi lenda zola Rebeka. Beto ke sepela na kikesa na yandi, mutindu yandi vandaka nkento ya kisalu, kikalulu na yandi ya kuyamba bantu, mpi kudikulumusa na yandi. Beto yonso, yo vanda baleke to bambuta, babakala to bankento, bankwelani to bampumpa, beto fwete landa mbandu ya lukwikilu ya Rebeka.