1. Inki mutindu bantu vandaka kutadila mampa na ntangu ya ntama?

 MAMPA vandaka madia ya kuluta mfunu yina bantu mingi vandaka kudia na ntangu ya ntama. (Kuy. 14:18; Luka 4:4) Yo yina bantangu ya nkaka na Biblia, ngogo “dimpa” ke tendulaka madia. (Mat. 6:11, noti na nsi ya lutiti.) Yezu sadilaka mpi mampa na mabaku zole yina yandi salaka mambu ya kuyituka ya me zabanaka mingi. (Mat. 16:9, 10) Yoane kapu 6 ke tubila mosi na kati ya mambu yango ya kuyituka. Ntangu beto ke longuka disolo yango, beto ta mona malongi yina beto lenda baka bubu yai.

2. Inki ntangu bantu mingi vandaka ti mfunu ya madia?

² Ntangu bantumwa ya Yezu manisaka kulonga nsangu ya mbote, bo lembaka mingi, yo yina Yezu kwendaka ti bo na maswa na simu ya Nzadi-Mungwa ya Galilea sambu bo pema fioti. (Mar. 6:7, 30-32; Luka 9:10) Bo kumaka na kisika mosi ya pima pene-pene ya Betsaida. Kansi ntangu fioti na nima, ntangu bantu waka nde Yezu kele kuna, bo kwisaka mingi sambu na kumona yandi. Ata mpidina, Yezu tudilaka bo dikebi mpi yandi bakaka ntangu ya kubelula bambefo mpi ya kulonga bo na mawete nsangu ya Kimfumu. Ntangu lutaka mingi, yo yina balongoki na yandi kudiyangisaka mingi sambu na kuzaba nki mutindu bantu yina yonso lendaka kuzwa kima ya kudia. Yo ke monana nde bantu ya nkaka vandaka ti madia fioti kansi yo vandaka kulomba nde bantu mingi yina vandaka ve ti yo kukwenda kusumba yo na babwala. (Mat. 14:15; Yoa. 6:4, 5) Yezu salaka nki?

 MAMPA YINA YEZU DISAKA BANTU NA MUTINDU YA KUYITUKA

3. Inki Yezu lombaka bantumwa na yandi na kusala sambu na kimvuka yina ya bantu? (Tala mpi kifwanisu na lutiti ya zulu.)

³ Yezu songaka bantumwa na yandi nde: “Bo fwete kwenda ve; beno mosi, beno pesa bo bima ya kudia.” (Mat. 14:16) Kansi yo vandaka mpasi mingi sambu na kupesa bo yonso madia sambu babakala mpamba vandaka kiteso ya 5 000. Mpi kana beto yika bankento ti bana, yo ke monana nde bantu yina yo lombaka kudisa vandaka kiteso ya 15 000. (Mat. 14:21) Andre tubaka nde: “Mwana-bakala mosi awa kele ti mampa tanu ya orze mpi bambisi ya masa zole ya fioti. Kansi, keti yo ta fwana sambu na bantu mingi mutindu yai?” (Yoa. 6:9) Bansukami mpi bantu ya nkaka vandaka kudia mingi mampa ya orze mpi yo ke monana nde bambisi ya masa yina ya fioti vandaka ti mungwa mpi ya kukawuka. Ata mpidina, mampa mpi bambisi ya masa yina mwana-bakala yina vandaka ti yo fwanaka ve sambu na kudisa bantu mingi mutindu yina.

4. Yoane 6:11-13 ke longa beto nki? (Tala mpi bifwanisu.)

⁴ Yezu zolaka kumonisila bantu yina kikalulu ya kukaba, yo yina yandi songaka bo na kuvanda na bimvuka na zulu ya matiti. (Mar. 6:39, 40; tanga Yoane 6:11-13.) Na nima, Yezu pesaka Tata na yandi mersi sambu na mampa mpi bambisi yina ya masa. Yo fwanaka mpenza nde yandi pesa Nzambi mersi sambu yandi muntu pesaka bo madia yina. Mbandu ya Yezu ke longa beto mfunu ya kusamba Nzambi na ntwala ya kudia, ata beto kele beto mosi to ti bantu ya nkaka. Na nima, Yezu lombaka bantumwa na yandi na kukabudila bantu bima yango mpi bantu diaka mpi bo fulukaka. Nkutu bitini ya nkaka ya mampa bikalaka kansi Yezu zolaka ve nde bo losa yo. Yo yina, yandi lombaka bo na kuvukisa bitini yina ya mampa yina bo lendaka kudia na nima. Mbandu ya Yezu ke  longa beto na kusadila mbote bima na beto. Kana nge kele kibuti, nge lenda longuka disolo yai ti bana na nge mpi beno lenda tubila mfunu ya kusamba na ntwala ya kudia, mfunu ya kuvanda ti kikalulu ya kuyamba mpi ya kukaba bonso Yezu.

5. Inki bantu zolaka kusala ntangu bo monaka mambu ya kuyituka yina Yezu salaka, kansi Yezu salaka nki?

⁵ Bantu vandaka kuyituka mingi na mutindu ya Yezu ya kulonga mpi na mambu ya kuyituka yina yandi vandaka kusala. Bantu zabaka nde Nzambi ta tindila bo profete mosi mutindu Moize tubaka, yo yina mbala ya nkaka bo vandaka kudiyula kana Yezu vandaka profete yango. (Kul. 18:15-18) Kana bo kudiyulaka mpidina, ntembe kele ve nde bo bakisaka nde Yezu lendaka kuvanda mfumu ya mbote kibeni yina lendaka kudisa ata dikanda ya mvimba ya Izraele. Yo yina, bantu yango zolaka “kukanga [Yezu] sambu na kutula yandi ntotila.” (Yoa. 6:14, 15) Kana Yezu ndimaka nde bo tula yandi ntotila, yandi zolaka kudikotisa na mambu ya politiki ya Bayuda yina bantu ya Roma vandaka kuyala. Kansi yandi ndimaka ve nde bo tula yandi ntotila. Biblia ke tuba nde Yezu “katukaka mpi kwendaka . . . na ngumba.” Ata bantu sosaka kupusa Yezu na kukuma ntotila, yandi kudikotisaka ve na mambu ya politiki. Yo kele dilongi ya mbote sambu na beto!

6. Inki beto fwete sala sambu na kulanda mbandu ya Yezu? (Tala mpi kifwanisu.)

⁶ Ya kieleka, bantu ta lomba beto ve na kukumisa mingi mampa to na kubelula bantu na mutindu ya kuyituka mpi bo ta sosa ve kukumisa beto bantotila to bamfumu ya bansi. Kansi bo lenda pusa beto na kudikotisa na mambu ya politiki, mu mbandu na kupona to na kupesa maboko na mfumu yina bo ke yindula nde yandi ta yidika mambu.  Kansi Yezu me bikilaka beto mbandu ya mbote. Yandi buyaka na kudikotisa na mambu ya politiki. Nkutu na nima yandi tubaka nde: “Kimfumu na mono kele ve ya nsi-ntoto yai.” (Yoa. 17:14; 18:36) Yo yina Bakristu bubu yai fwete sala mambu mpi kuyindula bonso Yezu. Beto ke pesaka maboko na Kimfumu ya Nzambi, ke sambaka sambu na yo mpi ke longaka bantu nsangu ya mbote ya Kimfumu yango. (Mat. 6:10) Beto tubila diaka malongi ya nkaka yina beto lenda baka na disolo ya mampa yina Yezu disaka bantu na mutindu ya kuyituka.

“NTENDULA YA MAMPA”

7. Inki mambu ya kuyituka Yezu salaka, kansi nki bantumwa na yandi salaka? (Yoane 6:16-20)

⁷ Ntangu Yezu manisaka kupesa bantu madia, yandi songaka bantumwa na yandi na kukota na maswa sambu na kuvutuka na Kapernaumi mpi yandi katukaka pana mpi kwendaka na ngumba sambu na kutina bantu yina vandaka kusosa kutula yandi ntotila. (Tanga Yoane 6:16-20.) Ntangu bantumwa na yandi vandaka kusabuka nzadi-mungwa, mupepe ya ngolo vandaka kubula, yo yina nzadi-mungwa vandaka kunikana ngolo. Na nima, Yezu kwisaka kisika bo vandaka mpi yandi vandaka kutambula na zulu ya nzadi-mungwa. Yandi songaka mpi ntumwa Piere na kutambula na zulu ya masa. (Mat. 14:22-31) Kansi ntangu Yezu kotaka na maswa, mupepe yina ya ngolo manaka. Balongoki na yandi yitukaka mpi bo tubaka nde: “Ya kieleka, nge kele Mwana ya Nzambi.” a (Mat. 14:33) Yo ke benda mpenza dikebi na kumona nde balongoki ya Yezu tubaka mambu yai kaka ntangu bo monaka Yezu ke tambula na zulu ya masa kansi bo tubaka yo ve ntangu yandi disaka bantu mingi na mutindu ya kuyituka. Marko ke yika nde: “[Bantumwa] yitukaka mingi kibeni, sambu bo bakisaka ve ntendula ya mampa, kansi bantima na bo vandaka kaka kubakisa ve.” (Mar. 6:50-52) Ya kieleka, bo bakisaka ve mingi ya ngolo yina Yehowa pesaka Yezu sambu na kusala mambu ya kuyituka. Kansi ntangu fioti na nima, Yezu tubilaka diaka mampa yina yandi disaka bo na mutindu ya kuyituka mpi yandi ke pesa beto dilongi ya nkaka.

8-9. Sambu na nki bantu yina kwendaka kusosa Yezu? (Yoane 6:26, 27)

⁸ Bantu yina Yezu disaka vandaka kaka ti mfunu ya kulungisa banzala na bo mpi bampusa na bo ya kinsuni. Na nki mutindu? Na kilumbu yina landaka, bo bakisaka nde Yezu ti bantumwa na yandi katukaka pana. Yo yina, bo kotaka na bamaswa ya katukaka na Tiberiade mpi bo kwendaka na Kapernaumi sambu na kusosa Yezu. (Yoa. 6:22-24) Keti bo landaka Yezu ntete-ntete sambu na kuwa diaka nsangu ya mbote ya Kimfumu? Ve. Bo vandaka ntete-ntete ti mfunu ya mampa. Inki mutindu beto me zaba yo?

⁹ Beto tala mambu yina salamaka ntangu bantu yango monaka Yezu pene-pene ya Kapernaumi. Yezu songaka bo na pwelele yonso nde bo kwisaka kusosa yandi ntete-ntete sambu bo vandaka ti mfunu ya madia sambu na kulungisa banzala na bo ya kinsuni ya ntangu fioti. Yezu songaka bo nde bo ‘diaka mampa mpi bo fulukaka’ kansi yo vandaka “madia yina ke bebaka.” Yo yina yandi songaka bo na kusala sambu na “madia yina ke [pesaka] luzingu ya mvula na mvula.” (Tanga Yoane 6:26, 27.) Yezu tubaka nde Tata na yandi muntu ke pesaka madia yango. Ntembe kele ve nde bantu yitukaka mingi ntangu bo waka nde kele ti madia yina lendaka kupesa bo luzingu ya mvula na mvula! Madia ya nki mutindu lendaka kupesa bo luzingu ya mvula na mvula mpi nki mutindu bo lendaka kuzwa yo?

10. Yo lombaka nde bantu kusala nki sambu na “kubaka luzingu ya mvula na mvula”?

¹⁰ Yo ke monana nde, Bayuda yina sosaka kuzaba mambu yina yo lombaka nde bo sala sambu na kuzwa madia yina. Mbala ya nkaka bo vandaka kuyindula nde bo fwete sala mambu yina Nsiku ya Moize vandaka kulomba. Kansi Yezu songaka bo nde: “Kisalu ya Nzambi kele nde beno kwikila na muntu yina yandi tindaka.” (Yoa. 6:28, 29)  Kukwikila na muntu yina Nzambi tindaka kele mfunu sambu na “kubaka luzingu ya mvula na mvula.” Ya kieleka, Yezu tubilaka yo dezia na ntwala. (Yoa. 3:16-18, 36) Mpi na nima, Yezu tubilaka mambu ya nkaka yina yo lombaka nde bantu kusala sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula.​—Yoa. 17:3.

11. Inki mutindu Bayuda monisaka nde bo vandaka kaka ti mfunu ya mampa? (Nkunga 78:24, 25)

¹¹ Bayuda yina ndimaka ve nde bo fwete monisa lukwikilu na Yezu mutindu yandi longaka bo. Yo yina, bo yulaka yandi nde: “Inki kidimbu nge ke sala, sambu beto mona yo mpi beto kwikila nge?” (Yoa. 6:30) Bo tubaka mpi nde na bilumbu ya Moize, ba-nkaka na bo vandaka kulokuta mana yina beto lenda fwanisa ti mampa. (Neh. 9:15; tanga Nkunga 78:24, 25.) Yo kele pwelele nde bo vandaka kaka ti mfunu ya mampa sambu na kulungisa banzala na bo ya kinsuni. Nkutu ntangu Yezu tubilaka “dimpa ya kieleka yina ke katuka na zulu,” dimpa yina ke pesaka luzingu ya mvula na mvula mpi yina me swaswana ti mana, bo yulaka yandi ve ntendula na yo. (Yoa. 6:32) Bo vandaka kaka na mfunu ya kulungisa bampusa na bo ya kinsuni, yo yina bo tulaka ve dikebi na mambu yina Yezu vandaka kulonga bo na kusala sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula. Disolo yai ke longa beto nki?

MAMBU YA KULUTA MFUNU SAMBU NA BETO

12. Yezu monisaka nde nki kele mambu ya kuluta mfunu sambu na beto?

¹² Yoane kapu 6 kele ti dilongi ya mfunu mingi sambu na beto. Kulemfukila Nzambi mpi kuvanda ti kinduku ya mbote ti yandi fwete vanda mambu ya kuluta mfunu sambu na beto. Nkutu Yezu monisaka yo pwelele ntangu Satana mekaka yandi. (Mat. 4:3, 4) Mpi na Disolo na yandi na Zulu ya Ngumba, yandi tubilaka mingi mfunu ya kuvanda ti kinduku ya mbote ti Nzambi. (Mat. 5:3) Yo yina, kudiyula nde: ‘Keti mono ke monisaka na luzingu na mono nde mono ke kudiyangisaka ntete-ntete sambu na kinduku na mono ti Yehowa kuluta kulungisa banzala na mono ya kinsuni?’

13. (a) Sambu na nki yo kele mbi ve na kusepela ti madia? (b) Beto fwete tula dikebi na nki lukebisu? (1 Bakorinto 10:6, 7, 11)

¹³ Yo kele mbi ve na kusamba sambu na bima ya kinsuni yina beto kele ti yo mfunu mpi na kusepela ti bima yango. (Luka 11:3) Kisalu ya ngolo yina ke sadisaka beto na kuzwa kima ya ‘kudia mpi ya kunwa’ ke pesaka beto kiese mpi yo “ke katukaka na diboko ya Nzambi ya kieleka.” (Lon. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Kansi, beto fwete keba sambu bima ya kinsuni kubaka ve kisika ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Ntumwa Polo tubilaka yo pwelele ntangu yandi sonikilaka Bakristu yina vandaka kuzinga pene-pene ya bilumbu ya nsuka ya Bayuda. Yandi tubilaka mbandu ya mbi ya bantu ya Izraele na ntoto ya zelo na zelo mpi mambu ya mbi yina bo salaka pene-pene ya Ngumba ya Sinai. Yandi kebisaka Bakristu na “[kuvanda] ve na nzala ya bima ya mbi, mutindu [bantu ya Izraele] vandaka na nzala na yo.” (Tanga 1 Bakorinto 10:6, 7, 11.) Madia yina Yehowa vandaka kupesa bantu ya Izraele na mutindu ya kuyituka kumaka “bima ya mbi” sambu na bo sambu bo bikaka nde banzala na bo ya mbi sambu na madia kukuma ngolo kibeni. (Kut. 11:4-6, 31-34) Mpi ntangu bantu ya Izraele sambilaka mwana-ngombe ya bakala ya wolo, bo monisaka nde kudia, kunwa mpi kulutisa ntangu ya mbote vandaka mfunu mingi sambu na bo kuluta kulemfukila Yehowa. (Kub. 32:4-6) Polo vutukilaka disolo yai sambu na kukebisa Bakristu yina vandaka kuzinga pene-pene ya ntangu yina Yeruzalemi ti tempelo na yo zolaka kufwa na mvula 70 ya ntangu na beto. Bubu yai mpi, beto ke zinga mpenza na bilumbu ya nsuka ya nsi-ntoto yai, yo yina beto fwete tula dikebi na lukebisu yina Polo pesaka Bakristu yina.

14. Biblia ke tuba nde madia ta vanda nki mutindu na nsi-ntoto ya mpa?

¹⁴ Ntangu Yezu lombaka beto na kusamba sambu na “madia na beto sambu na kilumbu yai,” yandi longaka beto mpi na kusamba sambu luzolo ya Nzambi kusalama “na ntoto, bonso na zulu.” (Mat. 6:9-11) Nge ke yindula nde ntoto ta vanda  nki mutindu na ntangu yina? Biblia ke monisa nde ntangu luzolo ya Nzambi ta salama awa na ntoto, beto ta vanda mpi ti madia mingi ya mbote. Yezaya 25:6-8 ke monisa nde na Kimfumu ya Yehowa, madia ya mbote ta vanda mingi. Nkunga 72:16 ke tuba nde: “Mbuma ta vanda mingi kibeni na ntoto; yo ta fuluka na nsongi ya bangumba.” Keti nge ke vingila ti nzala ya ngolo ntangu yina nge ta sadilaka bambuma yango sambu na kulamba madia yina nge ke zolaka mingi to sambu na kulamba madia yina nge me diaka ntete ve? Katula yina, mbala ya nkaka nge ke vingila mpi ntangu yina nge ta kunaka banti ya vinu mpi ta diaka bambuma na yo. (Yez. 65:21, 22) Mpi bantu yonso na ntoto ya mvimba, ta sepelaka mpenza ti bima yango ya kitoko.

15. Inki mambu bantu yina ta futumuka ta longuka? (Yoane 6:35)

¹⁵ Tanga Yoane 6:35. Inki ta kumina bantu yina Yezu disaka mampa mpi bambisi ya masa? Ntangu bantu ta futumuka na bilumbu ke kwisa, nge lenda kutana ti bantu ya nkaka na kati na bo. Bo lenda futumuku ata bo monisaka ve lukwikilu na Yezu. (Yoa. 5:28, 29) Kansi bo ta vanda ti dibaku ya kulonguka ntendula ya mambu yai Yezu tubaka: “Mono kele dimpa ya luzingu. Muntu yina ke kwisa na mono ta wa ve nzala ata fioti.” Diaka, yo ta lomba nde bo monisa lukwikilu ya mingi na kimenga ya Yezu, disongidila kundima nde yandi pesaka luzingu na yandi sambu na bo. Na ntangu yina, yo ta vanda ti manaka mosi ya mbote sambu na kulonga mambu ya Nzambi na bantu yina ta futumuka mpi na bana yina ta butuka na nsi-ntoto ya mpa. Beto ta vanda mpenza na kiese ya kulonga bo mambu ya Nzambi na ntangu yina! Kusala mambu yai ta pesaka beto kiese mingi kuluta kudia madia ya kitoko yina beto ta diaka na nsi-ntoto ya mpa. Ya kieleka, kusala mambu ya kimpeve ta vanda mambu ya kuluta mfunu na nsi-ntoto ya mpa.

16. Inki beto ta longuka na disolo ya ke landa?

¹⁶ Beto me longuka kaka mambu fioti na disolo ya kele na Yoane kapu 6, kansi Yezu vandaka ti mambu mingi ya kulonga sambu na “luzingu ya mvula na mvula.” Yo lombaka nde Bayuda yina kutudila yo dikebi mpi yo ke lomba nde beto tudila yo mpi dikebi bubu yai. Na disolo ya ke landa, beto ta longuka mambu ya nkaka ya kele na Yoane kapu 6.