BANTU mingi ke tubaka nde dilongi ya Butatu Busantu kele “dilongi ya kuluta mfunu na dibundu ya Bakristu.” Dilongi yai ke monisaka nde Tata, Mwana mpi mpeve santu ke salaka Nzambi mosi (Nzambi mosi na bapersona tatu). Ata mpidina episikopo John O’Connor tubaka nde: “Dilongi yai ke vandaka mpasi mingi mpenza na kutendula mpi tii pana beto me bakisaka yo ntete ve.” Sambu na nki dilongi ya Butatu Busantu ke vandaka kibeni mpasi na kubakisa?

Mukanda mosi (The Illustrated Bible Dictionary) ke tubila kikuma mosi. Yo ke tuba mambu yai sambu na dilongi ya Butatu Busantu: “Yo kele ve dilongi ya Biblia mpi kele ve ata ti verse mosi na Biblia yina ke tubilaka yo.” Dilongi ya Butatu Busantu kele “ve na Biblia,” yo yina bantu ya ke kwikilaka na yo ke mekaka kusosa-sosa na mutindu ya mbi baverse na Biblia to nkutu ke sobaka yo kaka sambu na kundimisa bantu dilongi yai.

Bantu ke sadilaka mbala mingi verse ya Yoane 1:1 na mutindu ya mbi sambu na kulonga dilongi yai. Bible en Kituba ke balula verse yai mutindu yai: “Ntangu Nzambi vandaka me sala ntete ve bima yonso, Ndinga vandaka. Ndinga vandaka ti Nzambi [na Kigreki, ton théon], Ndinga vandaka Nzambi [théos].” Ngogo ya Kigreki théos (nzambi) na verse yai kele ya mitindu zole. Ya ntete kele ti ngogo ton (article défini) ya Kigreki na ntwala na yo. Awa ngogo théon ke tadila Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Kansi na yina ya zole, ngogo théos kele ve ti ngogo ton (article défini) na ntwala na yo. Keti yo kele kifu?

Bo sonikaka evanzile ya Yoane na ndinga Koine to Kigreki ya bantu yonso. Ndinga yai ke vandaka ti bansiku na yo mosi na yina me tala kusadila article défini. Archibald Robertson, muntu mosi ya ke longukaka mambu ya Biblia, tubaka nde kana bangogo yai yonso zole sujet ti attribut vandaka ti ba article, “yo yonso zole zolaka kuvanda mutindu mosi mpi kutendula kaka kima mosi.” Robertson pesaka mbandu ya Matayo 13:38, yina ke tuba nde: “Kilanga [na Kigreki, ho agros] kele nsi-ntoto [na Kigreki, ho kosmos].” Gramere ke sadisa beto na kubakisa nde nsi-ntoto kele mpi kilanga.

Ebuna kana ngogo ya ntete (sujet) kele ti article défini kansi ngogo ya zole (attribut) kele ve ti yo bonso na Yoane 1:1? James Allen Hewett, muntu mosi ya mayele, ke sadila mbandu ya verse yango mpi ke tuba nde: “Kana yo kele mutindu yai, pana ngogo ya ntete (sujet) ta vanda ve mutindu mosi ti ngogo ya zole (attribut) mpi yo zole ta tendula ve ata fioti kima mosi.”

Mu mbandu, Hewett ke tubila 1 Yoane 1:5, yina ke tuba nde: “Nzambi kele nsemo.” Na Kigreki, bo ke sonikaka ngogo “Nzambi” nde ho theos. Ngogo ho yina kele na ntwala na yo kele article défini. Kansi ngogo phos yina bo me balula nde “nsemo” kele ve ata ti article mosi na ntwala na yo. Hewett ke sukisa nde: “Beto lenda tuba ntangu yonso nde . . . Nzambi kele nsemo. Kansi beto lenda tuba ve ntangu yonso nde nsemo kele Nzambi.” Bambandu ya nkaka ya mutindu mosi kele na Yoane 4:24, “Nzambi kele Mpeve” mpi na 1 Yoane 4:16, “Nzambi kele zola.” Na Kigreki awa na baverse yai zole, ngogo Nzambi (sujet) kele ti article défini na ntwala kansi bangogo ya nsuka (attributs) “Mpeve” mpi “zola” kele ve ti yo. Yo yina beto lenda tuba ve nde yo yonso ke tendula kaka kima mosi. Baverse yango ke tendula ve nde “Mpeve kele Nzambi” to nde “zola kele Nzambi.”

Bagreki mingi ya mayele mpi bantu mingi ya ke balulaka Biblia, ke tubaka nde Yoane 1:1 ke tubaka ve kana “Ndinga” kele na nani kansi yo ke tubilaka mutindu yandi kele. William Barclay, muntu mosi ya ke balulaka Biblia, ke tuba nde: “Mutindu [ntumwa Yoane] tulaka ve article défini na ntwala ya theos, yo ke monisa nde yandi vandaka ve kutubila kana Ndinga kele nani . . . Yoane monisaka ve nde Ndinga ti Nzambi kele muntu mosi. Na bunkufi, yandi tubaka ve nde Yezu kele Nzambi.” Mutindu mosi mpi Jason David BeDuhn, muntu mosi ya mayele, ke tuba nde: “Na Kigreki, kana nge katula article na ntwala ya ngogo theos bonso na yina kele na Yoane 1:1c, pana bantu ya ke tanga ta bakisa nde nge ke zola kutubila ‘nzambi’ ya bo me sonika ti kisono n ya fioti . . . Mutindu ngogo theos kele ve ti article, yo ke sala nde yo swaswana kibeni ti bangogo ho theos, kaka mutindu ‘nzambi’ ya kele ti kisono n ya fioti me swaswana ti ‘Nzambi’ ya kele ti kisono N ya mbuta na Kikongo.” BeDuhn ke tuba diaka nde: “Ndinga yina Yoane 1:1 ke tubila, kele ve Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso kansi yandi kele nzambi to mpeve ya kele bonso Nzambi.” Diaka Joseph Henry Thayer, muntu mosi ya mayele ya pesaka maboko na kubalula Biblia mosi (American Standard Version) ke monisa nde: “Logos [to Ndinga] vandaka nzambi to mpeve ya kele bonso Nzambi kansi ve Nzambi yandi mosi.”

Bantu ya nkaka ke tubaka nde yo ke “vandaka mpasi mingi mpenza na kutendula” kana nani mpenza kele Nzambi ya kieleka. Kansi yo vandaka ve mpasi sambu na Yezu. Na kisambu mosi yina yandi salaka na Tata na yandi, Yezu monisaka pwelele nde yandi kele ve ata fioti kiteso mosi ti Tata na yandi. Yandi tubaka nde: “Luzingu ya mvula na mvula ke tendula nde, bo zaba nge, Nzambi mosi kaka ya kieleka, mpi muntu yina nge tindaka, Yezu Kristu.” (Yoane 17:3) Kana beto ke kwikila na Yezu mpi ke bakisa mbote-mbote malongi ya kieleka ya Biblia, beto ta kuma kutadila yandi bonso Mwana ya Nzambi mpi beto ta kuma kusambila kaka Yehowa, “Nzambi mosi kaka ya kieleka.”