KETI YO KUDIBASIKILAKA?
Masa ya Mabele ya Mama
Mukanda mosi ya ke tubilaka mambu ya minganga yina ke butisaka bankento ke tuba nde: “Miliki yina bo ke sadilaka babebe ta bikala ve ata fioti kuvanda bonso miliki yina ke katukaka na mabele ya bamama.” Mosi na kati ya bikuma yina ke salaka nde miliki ya mabele ya mama kuvanda miliki ya me fwana sambu na bebe na yandi kele nde, nitu ya mama ke sobaka mpi yo ke salaka nde miliki ya mabele na yandi kuwakana kibeni ti bampusa ya mwana na yandi.
Tadila diambu yai: Miliki ya mabele ya mama ke sobaka konso mbala yina mwana ke nwaka. Ntangu mwana ke yantikaka kunwa mabele, miliki na yo ke vandaka ti bavitamine mingi, bima ya nkaka ya mfunu (minéraux) mpi masa. Kansi miliki yina ke basikaka na nima ke vandaka ti mafuta mingi mpi yo ke salaka nde mwana kufuluka. Nkutu miliki yina ke sobaka mpi na kutadila mvula ya mwana mpi nsungi.
Miliki ya mabele ya mama ke vandaka ti mwa baormone mu mbandu melatonine. Melatonine kele kima mosi ya ke vandaka na nitu mpi yo ke salaka nde beto wa mpongi. Melatonine ke kumaka mingi na nitu na mpimpa. Kansi baormone ya nkaka ke kumaka mingi na nitu na ntangu. Na kutadila ngunga mosi buna na ntangu, baormone yai ke sobaka mpi yo ke salaka nde bebe kulala to yandi vanda yandi ke tala. Mutindu baormone yango ke sobaka, yo ke sadisaka mwana na kukuma kulala mpi kuvanda ke tala na ntangu ya me fwana.
Bilumbu fioti na nima ya kubuta, mabele ya mama ke basisaka miliki mosi ya mwa jaune ya bo ke bingaka colostrum. Mwana ke nwaka miliki yai kukonda mpasi mpi yo ke vandaka ti bavitamine mingi. Nkutu ata miliki yai me kota fioti mpamba na ntima ya bebe, yo lenda sadisa yandi na kuvanda ti sante ya mbote. Miliki yai ke vandaka ti binwaninu mingi ya nitu (anticorps) sambu na kutanina bebe ya me butuka sambu yandi baka ve maladi. Katula yo, yo ke sadisaka bebe ya me butuka na kunena mpi yo ke yobisaka bitini ya kati ya nitu na yandi ya ke kumisaka madia bavitamine mpi ke basisaka bima ya kukonda mfunu na wese (système digestif).
Bamama ke kudiyangisaka ve sambu na kuzaba kana mabele na bo ta vanda ti kiteso ya miliki ya kufwana ata bo me buta mapasa, sambu miliki yina ke basikaka na kuwakana ti mpusa ya ke monana.
Inki nge ke yindula? Keti masa ya mabele ya mama ti bima yonso ya ke vandaka na kati kudibasilaka to bo salaka yo?