BIBILIA TI IBUKU RĨA SAYANSI NO NĨ ĨKORAGWO NA MAŨNDŨ YOIGĨTE MBERE YA MAMENYEKETE. REKE TUONE NGEREKANO IMWE.

Hihi igũrũ na thĩ nĩ irĩ kĩambĩrĩria?

Athuthuria a sayansi arĩa moĩkaine mũno moonaga thĩ na igũrũ ta itarĩ kĩambĩrĩria. No rĩu, nĩ metĩkĩraga nĩ irĩ kĩambĩrĩria. Bibilia yoigĩte ũguo kuuma o tene.—Kĩambĩrĩria 1:1.

Thĩ ĩhaana atĩa?

Matukũ-inĩ ma tene andũ aingĩ meeciragia atĩ thĩ ĩkoragwo ĩrĩ njaraganu. Karine-inĩ ya gatano mbere ya Kristo, athuthuria a sayansi kuuma Ngiriki, moigire atĩ thĩ nĩ gĩthiũrũrĩ. No mbere ĩyo kĩndũ ta karine ya kanana mbere ya Kristo, mwandĩki wa Bibilia wĩtagwo Isaia nĩ oigire atĩ thĩ nĩ “gĩthiũrũri.”—Isaia 40:22.

Hihi thĩ na igũrũ no cianangĩke thutha wa ihinda?

Aristotle, ũrĩa warĩ mũthomi wa sayansi kuuma Ngiriki na watũũraga karine-inĩ ya kana mbere ya Kristo, aarutanire atĩ indo iria ibuthaga no iria ikoragwo irĩ gũkũ thĩ, nacio njata gũtirĩ hĩndĩ igacenjia kana ibuthe. Kwa ihinda iraihu andũ maatũire moĩ ũguo. No karine-inĩ ya 19 athuthuria a sayansi nĩ maamenyire atĩ indo iria irĩ igũrũ na irĩ gũkũ thĩ nĩ ibuthaga. Mũthomi ũmwe wa maũndũ ma sayansi wetagwo Lord Kelvin ũrĩa woigire maũndũ mangĩ megiĩ ũndũ ũcio, nĩ aamenyire atĩ nĩ harĩ ũndũ Bibilia yugĩte igũrũ rĩgiĩ thĩ na igũrũ atĩ “icio ciothe nĩ gũkũra igakũra itambuthĩke [ithire] o ta nguo.” (Thaburi 102:25, 26) Kelvin eetĩkĩtie o ta ũrĩa Bibilia ĩrutanaga, atĩ Ngai no athuure kũgitĩra indo iria ombĩte itigathũkio.—Kohelethu 1:4.

Nĩ kĩĩ gĩkoragwo kĩnyitĩrĩire thĩ?

Aristotle aarutanire atĩ thĩ ciothe ikoragwo iharũkanĩtio na no ũhote kuona mũico ũrĩa ũngĩ na atĩ thĩ ĩrĩa tũikaraga nĩyo ĩkoragwo ĩrĩ gatagatĩ. Gũkinyĩria karine-inĩ ya 18 thutha wa Kristo, athuthuria a sayansi nĩ meetĩkagia ũhoro wa atĩ no kũhoteke njata na thĩ ciothe ikorũo icunjurĩte. No thĩinĩ wa ibuku rĩa Ayubu rĩrĩa rĩandĩkĩtwo karine-inĩ ya 15 mbere ya Kristo, tũthomaga atĩ Ngai ‘ndarĩ kĩndũ acunjurĩtie thĩ nakĩo.’—Ayubu 26:7.

O NA GŨTUĨKA BIBILIA TI IBUKU RĨA SAYANSI, NĨ ĨKORAGWO NA MOTAARO MONANAGIA ATĨ NĨ ĨRĨ NA ŨŨGĨ WĨGIĨ ŨGIMA WA MWĨRĨ.

Kweheria andũ arũaru harĩ arĩa matarĩ arũaru.

Watho wa Musa nĩ wataarĩirie atĩ andũ arĩa maarĩ na mangũ maabatiĩ kweherio harĩ arĩa angĩ. Gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 500 na 1500 nĩrĩo mandagĩtarĩ maamenyire kũhũthĩra ũtaaro ũcio na no ũhũthĩkaga nginya rĩu.—Maũndũ ma Alawii 13 na 14.

Gwĩthamba thutha wa kũhutia mũndũ mũkuũ.

Mbere ya mũico wa karine ya 19, mandagĩtarĩ nĩ maahutagia andũ akuũ na magacoka makahutia arwaru matambĩte gwĩthamba moko. Ũndũ ũcio nĩ watũmaga andũ aingĩ makue. O na kũrĩ ũguo, Watho wa Musa nĩ wagwetete atĩ mũndũ angĩahutirie mũndũ mũkuũ aakoragwo atarĩ mũtheru kwa ihinda. O na nĩ woigĩte atĩ maĩ mahũthĩrũo gwĩthamba hĩndĩ ta ĩyo. Maũndũ macio ma kĩndini nĩ maateithagia andũ makorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ.—Ndari 19:11, 19.

Gũthika gĩko.

O mwaka ciana makĩria ma nuthu milioni nĩ ikuaga nĩ ũndũ wa kũharũo, na gĩtũmi kĩmwe nĩ tondũ wa kũhutia gĩko kĩa andũ kĩrĩa gĩtatetwo na njĩra njega. Watho wa Musa woigĩte atĩ gĩko kĩa andũ kĩagĩrĩirũo gũthikwo handũ haraihu na harĩa andũ maraikara.—Gũcokerithia Maathani 23:13.

Ihinda rĩa kũrua.

Watho wa Ngai woigĩte atĩ mwana wa kahĩĩ aagĩrĩirũo kũruithio mũthenya wa kanana kuuma aciarũo. (Maũndũ ma Alawii 12:3) Harĩ ciana ngenge, ũhoti wa thakame kwaga kuura ũkoragwo igũrũ thutha wa kiumia kĩa mbere kuuma mwana aciarũo. Mahinda-inĩ ma Bibilia rĩrĩa gũtaarĩ na ũthii wa na mbere harĩ njĩra cia ũrigitani, gweterera ihinda rĩa makĩria ma kiumia kĩmwe mwana ataruithĩtio warĩ ũgitĩri.

Ũrĩa mũndũ aiguaga ngoro-inĩ nĩ ũhutanĩtie na ũgima wake wa mwĩrĩ.

Athuthuria a ũrigitani na a sayansi moigaga atĩ maũndũ ta gĩkeno, kĩĩrĩgĩrĩro, gũcokia ngatho, na kuohanĩra mũndũ eyendeire, nĩ gũkoragwo na ũguni harĩ ũgima wa mwĩrĩ. Bibilia yugaga ũũ: “Ngoro ĩrĩa ngenu nĩ mũthaiga mwega [ndawa njega], no roho mũthuthĩku ũtũmaga mahĩndĩ ma mũndũ mang’are.”—Thimo 17:22.