ŨGWATI ŨRĨA WARĨ HO: Atongoria aingĩ a gĩũteti o hamwe na a ndini maatuire itua rĩa gũtheremia ndũmĩrĩri yarĩ mũgarũ mũno na ya Bibilia. Kaingĩ nĩ maahũthagĩra ũnene wao kũgiria andũ gũkorũo na Bibilia, kũmĩcabithia, o na kana kũmĩtaũra. Ta wĩcirie ngerekano ici igĩrĩ:

• Kĩndũ mwaka-inĩ wa 167 mbere ya Kristo: Mũthamaki Antiochus Epiphanes ũrĩa wathing’agĩrĩria ndini ya Kĩngiriki kũrĩ Ayahudi, aathanire atĩ kobĩ ciothe cia Maandĩko ma Kĩhibirania iniinwo. Mwandĩki wa historĩ wĩtagwo Heinrich Graetz aandĩkire atĩ thigari cia mũthamaki ũcio “ciathũkangagia na igacina ikũnjo cia Watho harĩa hothe ciaciona, na ikooraga arĩa othe maathomaga na makarũmĩrĩra Watho ũcio.”

• Gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 500 na 1500 thutha wa Kristo: Atongoria amwe a Gatoreki matiakenagio nĩ arũmĩrĩri ao arĩa maahunjagia ũrĩa Bibilia ĩrutanaga handũ ha morutani ma Gatoreki, na moonaga arĩa othe maarĩ na mabuku mangĩ ma Bibilia tiga ibuku rĩa Thaburi rĩa Kĩlatini marĩ aregenyũki. Nĩ ũndũ ũcio, kĩama kĩmwe gĩa kanitha nĩ kĩaheire arũme a kanitha ũcio watho wa gwetha aregenyũki acio na kinyi mategũtigithĩria na njĩra ya kũhũũra birigiceni nyũmba ciothe na miungu ĩrĩa yekũagĩrũo. Nyũmba o yothe ĩngĩakorirũo ĩrĩ na mũregenyũki yagĩrĩirũo nĩ gũthũkangio.

Korũo thũ icio cia Bibilia nĩ ciahotire kũmĩniina, ndũmĩrĩri yayo o nayo nĩ ĩngĩathirire.

ŨRĨA BIBILIA YETIRIRIE: Mũthamaki Antiochus eehotorete kũniina Bibilia thĩinĩ wa Isiraeli, ĩndĩ nĩ kũrĩ Ayahudi maatũũraga mabũrũri-inĩ mangĩ maingĩ. Athomi megeragĩria atĩ gũkinyĩria karine ya mbere, Ayahudi makĩria ma gĩcunjĩ kĩa 60 harĩ igana matiaikaraga Isiraeli. Ayahudi maaigaga kobĩ cia Maandĩko thĩinĩ wa thunagogi, na Maandĩko macio nĩmo maacokire kũhũthĩrũo thutha-inĩ nĩ andũ othe, o hamwe na Akristiano.—Atũmwo 15:21.

Gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 500 na 1500, andũ arĩa meendete Ngai matiainainirio nĩ ũkararia ĩndĩ maathire na mbere gũtaũra na gũkobia Maandĩko. O na mbere ya macini cia gũcaba ithondeketwo gatagatĩ-inĩ ga karine ya 15, no kũhoteke icunjĩ cia Bibilia ciarĩ kuo na thiomi ta 33. Thutha ũcio Bibilia nĩ yataũrirũo na ĩgĩcabwo na gĩkĩro kĩnene mũno.

MOIMĨRĨRO: Bibilia nĩrĩo ibuku rĩrĩa rĩkinyĩire andũ aingĩ na rĩgataũrũo na thiomi nyingĩ mũno o na gũtuĩka nĩ rĩũkĩrĩirũo nĩ atongoria amwe a ndini na athamaki me hinya. Mũtũũrĩre wa andũ milioni nyingĩ, mawatho ma mabũrũri mamwe, o hamwe na thiomi ciamo, ciĩhocetie harĩ Bibilia.