Kwĩ hĩndĩ indo iria ithikũragio cionanagia na njĩra ya ĩmwe kwa ĩmwe kana ĩtarĩ ya ĩmwe kwa ĩmwe atĩ andũ arĩa magwetetwo nĩ Bibilia maarĩ kuo. Kwa ngerekano-rĩ, mwaka wa 2011 harĩ athomi Aisiraeli maandĩkithirie ũhoro wa kĩndũ kĩonanirie ũguo. Nĩ ithandũkũ igemie rĩathondeketwo na ihiga rĩarĩ na mĩaka 2,000 rĩa kũigwo mahĩndĩ ma mũndũ akua thutha wa mwĩrĩ kũbutha.

Ithandũkũ rĩu rĩandĩkĩtwo ũũ: “Miriamu mwarĩ wa Yeshua mũrũ wa Kaiafa, mũthĩnjĩri-Ngai wa Maazia wa Beth ′Imri.” Kaiafa nĩwe mũthĩnjĩri-Ngai mũnene Mũyahudi ũrĩa warĩ na itemi harĩ gũcirithio na kũũragwo kwa Jesu. (Joh. 11:48-50) Mwandĩki wa historĩ Flavius Josephus amwĩtĩte “Jusufu, ũrĩa wetagwo Kaiafa.” Ithandũkũ rĩu hatarĩ nganja rĩarĩ rĩa mũndũ wa ndĩra ciao. Tondũ ciugo iria ciandĩkĩtwo ithandũkũ-inĩ rĩonetwo hau kabere rĩrĩa rĩĩciragĩrio rĩarĩ rĩa mũthĩnjĩri-Ngai ũcio mũnene imwĩtĩte Yehosef bar Caiapha, kana Jusufu mũrũ wa Kaiafa, * No kũhoteke Miriamu nĩ metainwo na Kaiafa.

Kũringana na ũhoro ũrĩa ũheanĩtwo nĩ Israel Antiquities Authority (IAA), ithandũkũ rĩu rĩa Miriamu rĩatunyirũo aici maaiyĩte mbĩrĩra ĩmwe ya tene. Ũthuthuria wĩgiĩ ithandũkũ rĩu na ciugo iria ciandĩkĩtwo igũrũ rĩarĩo nĩ cionanagia atĩ ũhoro ũcio nĩ wa ma.

Ithandũkũ rĩu ningĩ nĩ rĩtũmenyithagia ũndũ mwerũ. Rĩgwetete ituanĩra rĩa “Maazia,” rĩrĩa rĩarĩ rĩa mũthia harĩ matuanĩra 24 ma athĩnjĩri-Ngai marĩa maatungataga magĩcenjanagia hekarũ-inĩ ya Jerusalemu. (1 Maũ. 24:18) IAA yugaga atĩ “Ciugo iria ciandĩkĩtwo ithandũkũ-inĩ rĩu cionanagia atĩ “‘famĩlĩ ya Kaiafa nĩ yatarainie na ituanĩra rĩa Maazia.’”

Ciugo icio ningĩ nĩ igwetete Beth ′Imri. Ciugo icio no itaarĩrio na njĩra igĩrĩ. IAA yugĩte atĩ “Ũhotekeku ũmwe nĩ atĩ Beth ′Imri nĩ rĩĩtwa rĩa famĩlĩ ya athĩnjĩri-Ngai—ariũ a Imeri (Ezar. 2:36, 37; Neh. 7:39-42) ũrĩa njiarũa imwe ciake ciarĩ cia ituanĩra rĩa Maazia.” “Ningĩ no kũhoteke [atĩ Beth ′Imri nĩkuo] Miriamu kana famĩlĩ yao ĩrĩ yothe yoimĩte.” O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, ithandũkũ rĩu rĩa Miriamu nĩ ũira atĩ Bibilia yaragia ũhoro wa andũ maarĩ kuo kũna na a famĩlĩ ciarĩ kuo.