1, 2. Mũrerere na maũndũ marĩa matũthiũrũrũkĩirie mangĩtũhutia atĩa?

ITHUOTHE nĩ tũhutagio mũno nĩ ũrĩa tũreretwo na maũndũ marĩa matũthiũrũrũkĩirie, ũguo nĩ kuuga arata aitũ, ũndũire witũ, na andũ arĩa tũikaranagia nao. Nĩkĩo tũkoragwo twendete irio mũthemba mũna na tũgakorũo na mwĩhumbĩre na mĩtugo ĩtiganĩte.

² O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ maũndũ mangĩ ma bata makĩria gũkĩra irio na mĩĩhumbĩre itũ. Kwa ngerekano, kũrĩ maũndũ tũreretwo tũkĩrutagwo atĩ matiagĩrĩire na mangĩ nĩ magĩrĩire. Maingĩ ma maũndũ macio nĩ marĩa mũndũ abataraga gwĩtuĩra we mwene kana nĩ mega kana nĩ moru. Matua maitũ no monanie ũrĩa thamiri itũ ĩtariĩ. Bibilia yonanagia atĩ kaingĩ ‘andũ a ndũrĩrĩ, o na matarĩ na watho, mekaga maũndũ marĩa watho uugĩte nĩ ũndũ wa ũhoro wao ene wa mũciarĩre.’ (Rom. 2:14) No hihi ũguo nĩ kuuga atĩ ũndũ-inĩ mũna hangĩkorũo hatirĩ na watho wa ĩmwe kwa ĩmwe kuuma kũrĩ Ngai, no tũrũmĩrĩre tu maũndũ marĩa twarutirũo tũkĩrerwo, kana marĩa andũ aingĩ mamenyerete kũrĩa tũikaraga?

3. Nĩ itũmi irĩkũ igĩrĩ itũmaga Akristiano mage kũrũmĩrĩra tu mĩthiĩre na njĩra cia andũ a gũkũ thĩ?

³ Kũrĩ na itũmi igĩrĩ cia bata iria iteithagia Akristiano matikarũmĩrĩre maũndũ macio. Kĩa mbere, Bibilia ĩtwĩraga atĩ, “kwĩ njĩra mũndũ onaga ta arĩ yo nũngarũ, no gĩturi kĩayo nĩ mĩirigo ya gũtonya gĩkuũ-inĩ.” (Thim. 16:25) Tondũ tũtirĩ akinyanĩru, tũtikoragwo na ũhoti wa kũrũngĩrĩria biũ mĩthiĩre itũ. (Thim. 28:26; Jer. 10:23) Kerĩ, Bibilia yonanagia atĩ mĩthiĩre na njĩra cia andũ a gũkũ thĩ itongoragio nĩ Shaitani ũrĩa arĩ we “ngai ĩrĩa ya gũkũ thĩ.” (2 Kor. 4:4; 1 Joh. 5:19) Nĩ ũndũ ũcio, angĩkorũo nĩ tũkwenda irathimo cia Jehova na gwĩtĩkĩrĩka nĩwe, nĩ tũkũbatara kũrũmĩrĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Aroma 12:2.—Thoma.

4. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ?

⁴ Nĩ tũkũbatara kũrora wega maũndũ maigana ũna  ma bata thĩinĩ wa Aroma 12:2. (1) Nĩkĩ nĩ tũrabatara ‘kũgarũrũka’? (2) Kũgarũrũka kũhutĩtie maũndũ marĩkũ? na (3) Tũngĩgarũrũka atĩa? Rekei twarĩrĩrie ciũria icio.

5. Nĩa Paulo aandĩkagĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Aroma 12:2?

⁵ Ciugo icio cia mũtũmwo Paulo thĩinĩ wa marũa make kũrĩ Aroma, ciandĩkagĩrũo Akristiano aitĩrĩrie maguta no ti andũ arĩa mataarĩ Akristiano. (Rom. 1:7) Aamahatĩrĩirie magarũrũke na metheme ‘kwĩhanania na ũhoro wa gũkũ thĩ.’ ‘Ũhoro wa gũkũ thĩ’ ũrĩa Akristiano arĩa maatũũraga Roma kĩndũ mwaka wa 56, maabataraga gwĩthema kwĩhanania naguo nĩ mĩthiĩre, ũndũire, mĩtugo, na mĩikarĩre ya andũ a mahinda macio. Paulo aamerire “mũtikahaananie ũhoro wanyu,” kuonania atĩ kwarĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe maathũkĩtio nĩ andũ a mũtabarĩre ũcio wa Roma. Nĩ maũndũ marĩkũ ma mũtabarĩre ũcio maathũkĩtie Akristiano hingo ĩyo?

6, 7. Nĩkĩ ndwarĩ ũndũ mũhũthũ mũndũ gũkorũo arĩ Mũkristiano thĩinĩ wa Roma matukũ-inĩ ma Paulo?

⁶ Ũmũthĩ andũ arĩa maceeraga Roma nĩ moonaga matigari ma hekarũ iria ciarĩ kuo, mbĩrĩra, itugĩ cia kĩririkano, ihaaro, na indo ingĩ. Imwe cia indo icio nĩ cia kuuma karine ya mbere. Maũndũ macio ma tene nĩ matũteithagia gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ megiĩ mĩikarĩre na ma ndini thĩinĩ wa Roma ya tene. Ningĩ nĩ tũthomaga mabuku-inĩ ma historĩ ũrĩa Roma kwarĩ na mĩthako ya ũhinya, mahenya ma ngaari cia mbarathi, mathako na nyĩmbo ciaragĩrĩria maũndũ matiganĩte na imwe ciarĩ cia waganu. Ningĩ Roma nĩ yagacĩrĩte mũno maũndũ-inĩ ma kĩĩbiacara, nĩ ũndũ ũcio kwarĩ na mĩeke mĩingĩ ya gũcaria ũtonga.—Rom. 6:21; 1 Pet. 4:3, 4.

⁷ O na gũtuĩka Aroma maarĩ na hekarũ nyingĩ ciarĩ na ngai nyingĩ-rĩ, matiarĩ na ũkuruhanu wa hakuhĩ na ngai icio. Harĩ Aroma, bata wa ndini warĩ o kũruta magongona ma gũciarũo, ũhiki, kana mathiko. No ũkĩone ũrĩa maũndũ macio mothe mangĩarehire moritũ harĩ Akristiano thĩinĩ wa Roma. Aingĩ ao mooimĩte mũtũũrĩre-inĩ ta ũcio, kwoguo hatarĩ nganja nĩ maabatarire kũgarũrũka nĩguo matuĩke Akristiano a ma, na o na thutha wa kũbatithio no mangĩabatarire gũthiĩ na mbere kũgarũrũka.

8. Nĩkĩ maũndũ marĩa marĩ thĩinĩ wa thĩ mahinda-inĩ maya nĩ ũgwati harĩ Akristiano?

⁸ O ta hĩndĩ ĩyo, maũndũ marĩa marĩ thĩinĩ wa thĩ mahinda-inĩ maya nĩ ũgwati harĩ Akristiano a ma. Nĩkĩ? Tondũ roho wa gũkũ thĩ ũiyũrĩte kũndũ guothe. (Thoma Aefeso 2:2, 3; 1 Johana 2:16.) Nĩ ũndũ wa gũkorũo tũthiũrũrũkĩirio hingo ciothe nĩ andũ marĩ na merirĩria, mwĩcirĩrie, mĩthiĩre na mĩtugo ya gũkũ thĩ, tũkoragwo ũgwati-inĩ wa gũthũkio nĩ thĩ. Nĩ ũndũ ũcio, tũrĩ na gĩtũmi kĩega gĩa gwathĩkĩra ũtaaro ũyũ wa Kiugo kĩa Ngai: “Mũtikahaananie ũhoro wanyu na wa andũ a  gũkũ thĩ,” ĩndĩ ‘garũrũkai.’ Twagĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa nĩguo tũgarũrũke?

9. Nĩ mogarũrũku marĩkũ andũ aingĩ mekaga mbere ya kũbatithio?

⁹ O ũrĩa mũndũ areruta Bibilia na akahũthĩra maũndũ marĩa areruta, noguo athiaga akĩgĩaga na ũkuruhanu wa hakuhĩ na Jehova. Athiaga agĩkaga ũgarũrũku kũringana na maũndũ marĩa areruta. Agatigana na mawatĩkio ma ndini cia maheeni na akeyaũra ũmũndũ ũrĩa wa tene akehumba ũmũndũ mwerũ. (Ef. 4:22-24) Nĩ tũkenaga kuona andũ ngiri nyingĩ magĩka mogarũrũku ta macio o mwaka na makaagĩrĩra kũbatithio makonania wĩyamũrĩri wao harĩ Jehova Ngai. Hatarĩ nganja, ũndũ ũcio nĩ ũkenagia ngoro ya Jehova mũno. (Thim. 27:11) O na kũrĩ ũguo, nĩ wega kwĩyũria ũũ: Hihi macio nomo tu mogarũrũku marĩa mabataranagia?

10. Nĩkĩ kũgarũrũka nĩ makĩria ma kwagĩria mĩtugo itũ?

¹⁰ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, kũgarũrũka to kwagĩria tu mĩtugo itũ. Kwa ngerekano-rĩ, kĩndũ nduka-inĩ no gĩkorũo kĩandĩkĩtwo atĩ nĩ “kĩagĩrĩtio,” ĩndĩ ma nĩ atĩ kĩndũ kĩu no kĩrĩa. No kũhoteke no kĩndũ kĩmwe kĩongereirũo thĩinĩ wakĩo na iratathi rĩrĩa kĩohetwo narĩo rĩgathakario. Ibuku rĩmwe rĩa gũthathaũra ciugo cia Bibilia riugaga atĩ, kiugo “mũgarũrũke” thĩinĩ wa Aroma 12:2 nĩ kuuga kwerũhia kana gũcenjia mwĩcirĩrie witũ tũgĩteithĩrĩrio nĩ roho mũtheru. Kwoguo, ũgarũrũku ũrĩa Mũkristiano abataraga gwĩka to gũtiga tu mĩthiĩre mĩũru, mĩario mĩthũku, na mĩtugo ya waganu. O na andũ amwe matarĩ na ũmenyo wa Bibilia nĩ merutanagĩria gwĩthema maũndũ ta macio. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩ ũgarũrũku ũrĩkũ Akristiano a ma mabataraga gwĩka?

11. Paulo oigire nĩ ũndũ ũrĩkũ wabataranagia nĩguo mũndũ agarũrũke?

¹¹ Paulo aandĩkire ũũ: “Mũgarũrũke ũndũ ũngĩ nĩ ũndũ wa ngoro cianyu gũthondekwo meciria ma cio makerũhio.” Kiugo “meciria” kĩonanagia ũhoti witũ wa gwĩciria. Ningĩ thĩinĩ wa Bibilia, nĩ kĩhũthĩrĩtwo kuonania maũndũ marĩa twendaga gwĩcũrania o hamwe na mĩerekera itũ na ũhoti witũ wa gũthathaũrania maũndũ. Mbere ĩyo Paulo akĩandĩkĩra Aroma nĩ aarĩtie ũhoro wa andũ maarũmagĩrĩra “meciria ma ũgenyũ.” Andũ acio ‘maaiyũirũo nĩ maũndũ matarĩ ma ũthingu, waganu, ũhahami, gwĩkana ũũru, rũitho, ũũragani, mbaara, ũhinga,’ na maũndũ mangĩ moru. (Rom. 1:28-31) No ũkĩone kĩrĩa gĩatũmaga Paulo ahatĩrĩrie arĩa maarereirũo kũndũ ta kũu magĩcoka magĩtuĩka Akristiano ‘magarũrũke na merũhio meciria mao.’

12. Andũ aingĩ makoragwo na mwĩcirĩrie ũrĩkũ, na mwerekera ũcio ũngĩkorũo ũrĩ ũgwati harĩ Akristiano na njĩra ĩrĩkũ?

¹² Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, tũratũũra thĩinĩ wa thĩ ĩiyũire andũ matariĩ ta acio  magwetetwo nĩ Paulo. Andũ matonaga bata wa kũrũmĩrĩra mawatho. Arutani na aciari aingĩ marekagĩrĩria ciana ciĩke o ũrĩa ikwenda. O na nĩ macirutaga atĩ o mũndũ arĩ na kĩhooto gĩa kwĩyamũrĩra wega na ũũru. O na aingĩ arĩa moigaga nĩ arũmĩrĩri a kanitha, monaga marĩ na kĩhooto gĩa gwĩka ũrĩa mareciria nĩ kwagĩrĩire o na angĩkorũo nĩ ũndũ ũtaringaine na wendi wa Ngai na maathani make. (Thab. 14:1) Mwerekera ũcio nĩ ũgwati mũnene harĩ Akristiano a ma. Arĩa maikaraga mateiguĩte kĩĩroho no makũrie mwerekera o ta ũcio maũndũ-inĩ ma kĩĩroho. No marege kũrũmĩrĩra mĩbango ya kĩũngano na manugunĩkĩre ũndũ o wothe ũtaratwarana na wendi wao. Ningĩ no mahũthie ũtaaro wa Kĩĩmandĩko wĩgiĩ maũndũ ma gwĩkenia, ũhũthĩri wa Intaneti, na gũthingata gĩthomo kĩa igũrũ.

13. Twagĩrĩirũo gwĩthuthuria biũ nĩkĩ?

¹³ Nĩ ũndũ ũcio, nĩguo maũndũ maitũ matikahanane na ma andũ a gũkũ thĩ, nĩ tũkũbatara gũthuthuria biũ mĩerekera itũ ya ngoro thĩinĩ, mathugunda maitũ, mĩoroto itũ na maũndũ marĩa tuonaga marĩ ma bata. Andũ angĩ no maage kũmenya ũrĩa tũtariĩ. O na angĩ no matũgathĩrĩrie atĩ nĩ tũrathiĩ na mbere wega. Ĩndĩ, ithuĩ no ithuĩ tu tũngĩkorũo tũkĩmenya kana nĩ tũrekete maũndũ marĩa tũthomaga Bibilia-inĩ matũgarũre na thĩinĩ na mathiĩ na mbere gũtũgarũra.—Thoma Jakubu 1:23-25.

14. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gwĩka ũgarũrũku ũrĩa ũrabatarania?

¹⁴ Kũgarũrũka kũhutĩtie ũrĩa tũtariĩ na thĩinĩ, nĩ ũndũ ũcio, nĩguo tũgarũrũke tũkũbatara kĩndũ gĩgũkinyĩra mũndũ wa ngoro thĩinĩ. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gwĩka ũguo? Rĩrĩa tũreruta wendi wa Jehova kũringana na muoroto wake ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia, ũrĩa twamũkagĩra kĩrĩa tũrathoma nĩ wonanagia ũrĩa ngoro citũ citariĩ. Ningĩ nĩ tuonaga mogarũrũku marĩa tũrabatara gwĩka nĩguo twĩkage “maũndũ marĩa Ngai endaga mekwo . . . o marĩa makinyanĩru kũna.”—Rom. 12:2; Ahib. 4:12.

15. Nĩ ũgarũrũku ũrĩkũ tũngĩgĩa naguo twareka Jehova atũkũmbanie?

¹⁵ Thoma Isaia 64:8. Kiugo kĩa ngerekano kĩrĩa mũnabii Isaia aahũthĩrire nĩ gĩtũteithagia kuona ũndũ wa bata mũno tũngĩciria ũhoro waguo. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Mũmbi witũ Jehova atũkũmbanagia ta ũrĩa mũmbi wa nyũngũ akũmbanagia ndoro? Ma nĩ atĩ, hĩndĩ ĩrĩa aratũkũmbania ndatũcenjagia ũrĩa tũtariĩ na igũrũ, ithenya rĩa ũguo, atũteithagia gũcenjia mũndũ witũ wa ngoro thĩinĩ. Tũngĩreka Jehova atũkũmbanie, ũgarũrũku ũrĩa tũgĩaga naguo nĩ wa na thĩinĩ kana wa kĩĩroho. Ũgarũrũku ũcio nĩguo tũbataraga nĩguo tũtoorie maũndũ ma gũkũ thĩ. Jehova atũkũmbanagia atĩa?

16, 17. (a) Taarĩria ũrĩa mũmbi wa indo cia rĩũmba ekaga tĩĩri ũrĩa ahũthagĩra kũmba indo thaka naguo. (b) Kiugo kĩa Ngai gĩtũteithagia atĩa kũgarũrũka tũgatuĩka a bata maitho-inĩ ma Jehova?

¹⁶ Nĩguo mũmbi wa indo cia rĩũmba athondeke indo njega, no mũhaka ahũthĩre tĩĩri ũrĩa mwega biũ. O na kũrĩ ũguo, kũrĩ maũndũ merĩ ekũbatara gwĩka. Wa mbere, nĩ ekũbatara gũtigĩrĩra atĩ nĩ athambia tĩĩri ũcio, eherie kĩndũ o gĩothe gĩtagĩrĩire thĩinĩ waguo. Acoke aũtukanie na gĩthimi kĩa maĩ kĩrĩa kĩagĩrĩire akĩũkiyanagia nĩguo wakũmbanio ũkorũo ũrĩ mwega.

¹⁷ Mũmbi ahũthagĩra maĩ kweheria indo iria itaagĩrĩire thĩinĩ wa tĩĩri ũcio na ningĩ akamahũthĩra kũũthondeka ũtuĩke ndoro nĩguo ahote kũmba o kĩrĩa gĩothe angĩenda. Kiugo kĩa Ngai no kĩrute mawĩra  o ta macio merĩ ũtũũro-inĩ witũ. No gĩtũteithie kweheria mwĩcirĩrie ũrĩa twarĩ naguo tũtaneruta ũhoro wa Ngai, na gĩtũteithie kũgarũrũka tũtuĩke andũ a bata maitho-inĩ make. (Ef. 5:26) Na githĩ tũtiĩkagĩrũo ngoro maita maingĩ tũthomage Bibilia o mũthenya na tũthiage mĩcemanio yothe ya Gĩkristiano kũrĩa Kiugo kĩa Ngai kĩaragĩrĩrio! Nĩ kĩĩ gĩtũmaga twĩkĩrũo ngoro twĩkage maũndũ macio? Gĩtũmi nĩ tondũ, rĩrĩa tũreka ũguo tũkoragwo tũkĩreka Jehova atũkũmbanie.—Thab. 1:2; Atũm. 17:11; Ahib. 10:24, 25.

18. (a) Gwĩcũrania nĩ kwa bata nĩkĩ angĩkorũo nĩ tũkwenda Kiugo kĩa Ngai gĩtũteithie na gĩtũgarũre? (b) Nĩ ciũria irĩkũ cingĩtũteithia?

¹⁸ Angĩkorũo Kiugo kĩa Ngai nĩ gĩgũtũgarũra, gũgĩthoma gwiki ti kũiganu. Andũ aingĩ nĩ mathomaga Bibilia na nĩ moĩ maũndũ maingĩ marĩa yugaga. No kũhoteke wanacemania na andũ ta acio ũkĩhunjia. Amwe ona nĩ mahotaga kũgweta maũndũ Bibilia yugĩte o na matarĩ nayo. * Ĩndĩ maũndũ macio matimateithagia kũgarũrĩra mwĩcirĩrie na mĩthiĩre yao. Nĩ kĩĩ kĩgiragia? Nĩguo Kiugo kĩa Ngai gĩteithie na kĩgarũre mũndũ, no mũhaka areke kĩhutie ngoro yake biũ. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ tũkũbatara kũhũthĩra mahinda gwĩcũrania maũndũ marĩa tũrathoma. Nĩ wega kwĩyũria ũũ: ‘Hihi ũyũ nĩ ũrutani wa ndini tu kana nĩ wa Bibilia? Ndĩ na ma biũ atĩ ũyũ nĩ ũhoro wa ma? Makĩria ma ũguo-rĩ, hihi nĩ kũrĩ ũndũ ingĩhũthĩra kĩrĩa ndĩreruta handũ ha kuona ta arĩ ũhoro wa kũruta andũ angĩ tu? Hihi nĩ njĩtĩkĩtie atĩ ũhoro ũyũ umĩte kũrĩ Jehova, na nĩ ũndũ ũcio nĩ ta arĩ we ũranjarĩria?’ Gwĩcũrania ciũria ta icio no gũtũteithie gũkuhĩrĩria Jehova. Wendo witũ harĩ we nĩ ũkuongerereka. Ngoro itũ yahutio nĩ ũhoro ũcio nĩ tũrĩhotaga gwĩka ũgarũrũku ũrĩa wagĩrĩire.—Thim. 4:23; Luk. 6:45.

19, 20. Tũrĩgunĩkaga atĩa twahũthĩra ũtaaro wa Bibilia?

¹⁹ Gũthoma Kiugo kĩa Ngai na gwĩcũrania ũhoro wakĩo tũtegũtĩĩrĩria nĩ kũrĩtũteithagia gũthiĩ na mbere ‘kwĩyaũra mũndũ ũrĩa wa tene, o na ciĩko ciake, na tũkehumba mũndũ ũngĩ mwerũ, ũrĩa werũhagio o nginya agĩe na ũmenyo.’ (Kol. 3:9, 10) Ma nĩ atĩ, tũrĩthiaga na mbere kũgaacĩra o ũrĩa tũrataũkĩrũo na tũkahutio nĩ hinya wa Kiugo kĩa Ngai. Moimĩrĩro nĩ ũmũndũ mwerũ ũrĩa ũrĩtũgitagĩra kuumana na mĩtego ya wara ya Shaitani.

²⁰ Mũtũmwo Petero oigire ũũ: ‘Tuĩkai ciana cia gwathĩka, na mũtikehaananie na mũhianĩre wa ũrĩa mwatariĩ mbere, ĩndĩ tuĩkai atheru mĩthiĩre-inĩ yanyu yothe.’ (1 Pet. 1:14, 15) Twerutanĩria o ũrĩa wothe tũngĩhota gũcenjia mwĩcirĩrie na mwerekera witũ wa tene na twĩtĩkĩre kũgarũrũka, nĩ tũrĩrathimagwo ta ũrĩa tũkoona thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.