NĨ ŨNDŨ ũrĩkũ ũkaga meciria-inĩ maku rĩrĩa waigua kiugo kĩara-inĩ? No gũkorũo hihi wĩciragia ũhoro wa gĩko na mũnungo mũru ũrĩa umaga ho. Nĩ ũndũ ũcio, ndũngĩhiũha gwĩciria atĩ no hoime kĩndũ kĩa goro, kana kĩndũ o gĩothe kĩa bata.

O na kũrĩ ũguo, mĩaka igana rĩmwe mĩhĩtũku nĩ kuonekire kĩndũ kĩa goro handũ ta hau. Kĩndũ kĩu ti ihiga rĩa goro, no kĩarĩ kĩndũ kĩngĩ kĩa bata mũno. Hihi nĩ kĩĩ kĩu kĩonetwo? Kuoneka gwa kĩo nĩ kwa bata nĩkĩ harĩ ithuĩ?

Kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya 20, athomi a Yunivasĩtĩ ya Oxford metagwo Bernard P. Grenfell na Arthur S. Hunt, nĩ maaceerire Misiri. Marĩ kũu, nĩ moonire tũcunjĩ twa mabuku marĩa maathondekagwo na mathanjĩ tũrĩ kĩara-inĩ kĩmwe kĩarĩ hakuhĩ na Mũkuru wa Nile. Thutha ũcio, mwaka-inĩ wa 1920 hĩndĩ ĩrĩa athuri acio erĩ maaharagĩria rekondi ya indo iria maarogotete, Grenfell nĩ aaneirũo tũcunjĩ tũngĩ makĩria twathikũrĩtio Misiri. Aaneirũo tũcunjĩ tũu handũ-inĩ ha The John Rylands Library ĩrĩa ĩkoragwo Manchester bũrũri-inĩ wa Ngeretha. O na kũrĩ ũguo, athuri acio erĩ maakuire rekondi ĩyo ĩtarĩkĩte kũhaarĩrio.

Wĩra ũcio warĩkirio nĩ mũthomi ũngĩ wa Yunivasĩtĩ ya Oxford wetagwo Colin H. Roberts. Rĩrĩa aathuranagia tũcunjĩ tũu, nĩ onire gacunjĩ kamwe kanini kaarĩ na mũigana wa inji 3.5 kwa 2.4. Ũndũ ũrĩa wamũgegirie nĩ atĩ, gacunjĩ kau kaandĩkĩtwo na guoko na mwandĩko wa Kĩngiriki, kaarĩ na ciugo oĩ wega. Mwena ũmwe warĩ na ciugo ciarutĩtwo thĩinĩ wa Johana 18:​31-33. Naguo mwena ũcio ũngĩ warĩ na icunjĩ cia mũhari wa 37 na wa 38. Roberts akĩmenya atĩ nĩ ona kĩndũ kĩa bata na kĩa goro mũno.

Roberts nĩ eecirĩirie atĩ gacunjĩ kau no nginya gakorũo nĩ gakũrũ mũno. No hihi kaarĩ ka mĩaka ĩigana? Nĩguo amenye nĩ ka rĩ, aaringithanirie mwandĩko ũrĩa warĩ thĩinĩ wako na wa mabuku mangĩ ma tene marĩa moĩkaine rĩrĩa maandĩkirũo​​—gwĩka ũguo gwĩtagwo paleography. * Akĩhũthĩra njĩra ĩyo, nĩ aahotire gũkahe mwaka ũrĩa kangĩkorũo kaandĩkirũo. Ĩndĩ nĩ eendaga gũkorũo arĩ na ma. Nĩ ũndũ ũcio akĩhũũra tũcunjĩ tũu mbica, na agĩtũma kobĩ kũrĩ athuthuria atatũ a maũndũ megiĩ mabuku ma tene marĩa maathondekagwo na mathanjĩ, akĩmeera mamwĩre rĩrĩa kaandĩkirũo. Athomi acio moigire atĩa hihi?

Thutha wa gũthuthuria mwandĩkĩre ũrĩa warĩ gacunjĩ-inĩ kau, athuthuria othe atatũ nĩ moonire atĩ kaandĩkĩtwo hakuhĩ gatagatĩ-inĩ ga karine ya kerĩ thutha wa Kristo​​—mĩaka mĩrongo ĩigana ũna thutha wa gĩkuũ kĩa mũtũmwo Johana! O na kũrĩ ũguo, kũhũthĩra paleography kũmenya rĩrĩa ibuku rĩandĩkirũo ti kuuga atĩ mũndũ ndangĩhĩtia, o na mũthomi ũmwe etĩkĩtie atĩ gacunjĩ kau no gakorũo kaandĩkirũo hĩndĩ o yothe karine-inĩ ya kerĩ. Ĩndĩ gacunjĩ kau kanini nĩko gakũrũ mũno harĩ mabuku ma tene marĩa mothe maanoneka ma Maandĩko ma Kĩngiriki ma Gĩkristiano.

Gacunjĩ gaka ka Injiri ya Johana nĩ ka bata mũno nĩkĩ harĩ andũ arĩa mendete Bibilia? Nĩ ũndũ wa itũmi itanyihĩire igĩrĩ. Kĩa mbere, ũrĩa gacunjĩ kau kandĩkĩtwo  nĩ gũtũteithagia kuona ũrĩa Akristiano a tene moonaga Maandĩko marĩ ma bata.

Karine-inĩ ya kerĩ thutha wa Kristo, gwakoragwo na mĩthemba ĩĩrĩ ya mabuku​​—ikũnjo na codex. Ikũnjo ciarĩ tũcunjĩ tũnini twathondekagwo na mathanjĩ tũkanyitithanio hamwe, kana tũgatumanĩrĩrio tũgathondeka iratathi iraihu. Iratathi rĩrĩ nĩ rĩngĩakũnjirũo na rĩcoke rĩkũnjũrũo rĩrĩa rĩothe kũngĩabataranirie. Mahinda maingĩ, mwena ũmwe tu wa gĩkũnjo noguo waandĩkagwo.

No gacunjĩ karĩa Roberts oonire, kaarĩ na maandĩko mĩena yerĩ. Ũguo nĩ kuonania atĩ no gakorũo koimĩte harĩ codex no ti harĩ gĩkũnjo. Codex nayo yathondekagwo na tũcunjĩ twa mathanjĩ tũtumanĩrĩirio hamwe tũkahana ta ibuku.

Codex yakoragwo ĩrĩ njega gũkĩra gĩkũnjo na njĩra irĩkũ? Akristiano a tene maarĩ ahunjia. (Mathayo 24:14; 28:​19, 20) Maahunjagia ũhoro wa Bibilia kũrĩa guothe maacemanagia na andũ, mĩciĩ-inĩ, thoko-inĩ, na mabarabara-inĩ. (Atũmwo 5:42; 17:17; 20:20) Nĩ ũndũ ũcio, nĩ maateithĩkaga mũno nĩ ũndũ wa gũkorũo na Maandĩko mothe marĩ hamwe.

Codex ningĩ nĩ yahotithagia ciũngano o hamwe na mũndũ ũmwe ũmwe gwĩthondekera kobĩ yake ya Maandĩko. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ kwagĩire na kobĩ nyingĩ cia mabuku ma injiri, na hatarĩ nganja ũndũ ũcio nĩ wateithĩrĩirie Ũkristiano gũtherema.

Gĩtũmi gĩa kerĩ nĩ atĩ, gacunjĩ kau ka Rylands nĩ ka bata tondũ nĩ konanagia atĩ ũhoro wa Bibilia nĩ ũkoretwo ũgĩkinyanĩrio na njĩra ya kwĩhokeka. O na gũtuĩka gacunjĩ kau karĩ na mĩhari mĩnini tu ya Injiri ya Johana, ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wako nĩ ũkuhanĩrĩirie mũno na ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia iria twĩ nacio. Nĩ ũndũ ũcio, gacunjĩ kau ka Rylands nĩ konanagia atĩ ndũmĩrĩri ya Bibilia ndĩthũkĩtio o na thutha wa gũkobio maita maingĩ.

Ma nĩ atĩ, gacunjĩ kau ka Rylands ka Injiri ya Johana no kamwe tu harĩ tũcunjĩ na mabuku ngiri nyingĩ ma tene, marĩa monanagia atĩ Bibilia nĩ ĩkinyanĩirio na njĩra ya kwĩhokeka. Mũthuri ũmwe wĩtagwo Werner Keller akĩandĩka ibuku rĩake rĩĩtagwo The Bible as History, oigire ũũ: “[Mabuku] maya ma tene nĩ ũira mũrũmu wa kũniina nganja ciothe irĩa ingiumĩra ciĩgiĩ kana ũhoro ũrĩa tũrĩ naguo Bibilia-inĩ nĩ mũrũngĩrĩru na wa kwĩhokeka.”

Ũhoro wa ma nĩ atĩ, wĩtĩkio wa Akristiano ndwĩhocetie harĩ indo cia tene iria ithikũrĩtio. Metĩkĩtie atĩ “ũhoro o wothe wandĩkĩtwo Maandĩko-inĩ nĩwekĩrirũo nĩ Ngai ngoro-inĩ ya mũwandĩki.” (2 Timotheo 3:16) O na kũrĩ ũguo, indo icio cia bata ithikũrĩtio nĩ itũteithagia kuona ũũma wa ciugo ici cia Bibilia: “Kiugo kĩa Mwathani nĩ gĩtũũraga tene na tene.”​—1 Petero 1:25.