Ũndũ wa kĩeha: Gũkorũo na thoni no gũtũme wage kũgĩa na arata ega kana gũkenera mahinda ma gũcanjamũra.

 Ũndũ mwega: Ti hĩndĩ ciothe gũkorũo na thoni gũkoragwo kũrĩ ũndũ mũũru. No gũgũteithie gwĩciragia ũtanaria, kũroraga maũndũ wega, na gũthikagĩrĩria wega.

 Ũndũ mwega makĩria: Gũkorũo atĩ wĩna thoni ti kuuga ũgũtũũra ũguo. Harĩ maũndũ ũngĩka ndũgatoorio mũno nĩ thoni. Gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ gĩgũgũteithia kũmenya maũndũ macio.

•  Geria kũmenya nĩ maũndũ marĩkũ wĩtigagĩra

•  Ũrĩa ũngĩka

•  Ũrĩa andũ a riika rĩaku marauga

 Kũigua thoni no gũtũme wĩtigĩre kwaranĩria na andũ ũthiũ kwa ũthiũ. Nĩ ũndũ ũcio no ũigue ũraihanĩrĩirie na arĩa angĩ ta ũrĩ wiki rumu-inĩ ĩrĩ na nduma. O na gũtuĩka no ũigue guoya, ũngĩgeria kũmenya maũndũ marĩa matũmaga wĩtigĩre, no wone atĩ hatirĩ bata wa gwĩtigĩra. Ta wĩcirie maũndũ maya matatũ mangĩtũma ũigue ũgĩtigĩra.

•   Ũndũ wa mbere: “Ndiũĩ ũrĩa nguuga.”

   Ũrĩa kũrĩ: Andũ maririkanaga makĩria ũrĩa watũma maigue gũkĩra ũndũ ũrĩa wauga. No ũtoorie guoya ũcio na njĩra ya gũtuĩka mũthikĩrĩria mwega makĩria, ũkonia andũ arĩa angĩ atĩ nĩ ũrenda gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa marauga.

   Ũndũ wa gwĩciria: Hihi wee ũkenagio nĩ mũrata waragia hingo ciothe kana mũndũ ũthikagĩrĩria na kinyi?

•   Ũndũ wa kerĩ: “Andũ mahota kũigua ngĩmamboa.”

   Ũrĩa kũrĩ: Harĩ o ũndũ andũ mariuga ũkwĩgiĩ, akorũo nĩ ũrĩ thoni kana ndũrĩ. No ũtoorie guoya ũcio na njĩra ya kũreka andũ meyonere ũrĩa ũhaana kũna nĩguo makorũo na mawoni mega gũkwerekera.

   Ũndũ wa gwĩciria: Ũngĩona ta andũ othe mararia maũndũ moru makwĩgiĩ, no kũhoteke wee nĩwe ũramatuĩra ũrĩa gũtarĩ ũgeciria matirakenio nĩwe.

•   Ũndũ wa gatatũ: “Ingiuga ũndũ ũtarĩ mwega nĩ ngũigua ndaconoka.”

   Ũrĩa kũrĩ: Rĩmwe nĩ gũthiaga ũguo harĩ mũndũ wothe. No ũtoorie guoya ũcio na njĩra ya kuona mahĩtia marĩ mweke wa kuonania atĩ nĩ ũraririkana ndũrĩ mũkinyanĩru.

   Ũndũ wa gwĩciria: Githĩ ndũkenaga gũkorũo hamwe na andũ metĩkĩraga atĩ ti akinyanĩru?

 Hihi Ũrĩ Wamenya? Andũ amwe meciragia atĩ o matirĩ thoni tondũ nĩ mahotaga kwaria na andũ mũno kũgerera ndũmĩrĩri cia thimũ. No nĩ ũndũ mũhũthũ makĩria kũgĩa na arata a ma rĩrĩa waranĩria na andũ mũkĩonanaga ũthiũ kwa ũthiũ. Mũtaaramu ũmwe wa maũndũ ma meciria na tekinolonjĩ wĩtagwo Sherry Turkle aaugire ũũ: “Rĩrĩa tuonana na andũ ũthiũ kwa ũthiũ na tũkaigua mĩgambo yao nĩrĩo tũiguaga tũgĩkuhanĩrĩria nao.” a

•   Wĩtheme kwĩringithania. To mũhaka ũkorũo ũrĩ mũndũ mwaria mũno. Handũ ha ũguo, wĩrutanĩrie kũnyihanyihia thoni nĩgetha ũhote kũgĩa na arata ega na gũkenera mahinda ma gũcanjamũra hamwe na arĩa angĩ.

   “To mũhaka ndeereti ikorũo irĩ ndaihu, na to mũhaka akorũo atĩ wee nĩwe ũraria mũno. O na no wĩmenyithanie harĩ mũndũ mũtoyaine kana ũmũũrie ciũria nini.”—Alicia.

   Ũtaaro wa Bibilia: “O mũndũ nĩ athuthurie ciĩko ciake mwene, na hĩndĩ ĩyo nĩ ekũgĩa na gĩtũmi gĩa gũkena nĩ ũndũ wake mwene, no ti kwĩringithania na mũndũ ũrĩa ũngĩ.”—Agalatia 6:4.

•   Korũo ũrĩ maitho. Wĩrorere andũ arĩa mahotaga kũingĩrana na andũ wone ũrĩa matwarithagia ndeereti. Nĩ atĩa mahotaga? Nĩ atĩa matahotaga? Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũragũkenia ũmegiĩ ũngĩenda kwĩgerekania nao?

   “Wĩrorere andũ arĩa mahotaga kũgĩa na arata na ihenya na wĩrute kuumana nao. Rora ũrĩa mekaga na ũrĩa maugaga rĩrĩa macemania na mũndũ riita rĩa mbere.”—Aaron.

   Ũtaaro wa Bibilia: “O ta ũrĩa kĩgera kĩnooraga kĩgera, no taguo mũndũ anooraga mũratawe.”—Thimo 27:17.

•   Ũria ciũria. Andũ nĩ mendete kũheana mawoni mao megiĩ maũndũ matiganĩte, kwoguo kũũria ciũria nĩ njĩra njega ya kwambĩrĩria ndeereti nao. Ningĩ ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga andũ mage kwerekeria meciria mũno harĩ we.

   “Kwĩhaarĩria kabere no gũtũme wage kũmaka mũno. Ũtanathiĩ handũ hegũkorũo na andũ aingĩ, o na no wĩcirie kabere maũndũ maigana ũna mũngĩarĩrĩria kana ciũria iria ũngĩũria andũ ũtoyaine nao arĩa ũgũcemania nao.”—Alana.

   Ũtaaro wa Bibilia: “Mũtekũrũmbũiya o maũndũ manyu moiki, no mũkarũmbũyagia nginya maũndũ ma arĩa angĩ.”—Afilipi 2:4.