1. Oshike sha li sha ningifa Kain aha ninge etokolo li li mondjila, noshidjemo osha li shike?

KAIN okwa li e na okuhoolola pokati kokweefa omaliudo aye e mu pangele ile a pangele omaliudo aye noku katuke pandunge. Etokolo keshe a li ta ka ninga ola li tali ka kala li na oidjemo oyo tai ka kuma onghalamwenyo yaye aishe. Mupya munene, ka li a ninga etokolo li li mondjila. Etokolo olo a ninga ola ka etifa efyo lomumwaina omudiinini Abel, nola li yo la kuma ekwatafano laye nOmushiti. — Gen. 4:3-16.

2. Ongahelipi okudula kwetu okuninga omatokolo e li mondjila kwa fimana?

² Nafye otu na omahoololo nomatokolo oo tu na okuninga. Omatokolo oo hatu ningi haalushe a kwatela mo oinima tai pula omwenyo ile efyo. Ashike, omatokolo mahapu oo hatu ningi otaa dulu oku tu etela oidjemo iwa ile oilanduliko ya kwata moiti. Onghee hano, otwa pumbwa okulihonga okuninga omatokolo e li mondjila opo tu kale tu na onghalamwenyo i li xwepo notu na ombili, ponhele yokukala tu na onghalamwenyo i na omaupyakadi mahapu, eenhamanana nokukala twa nyemata. — Omayel. 14:8.

3. (a) Opo tu ninge omatokolo e li mondjila, otwa pumbwa okukala tu na eitavelo mushike? (b) Omapulo elipi hatu ka kundafana?

 ³ Oshike tashi ke tu kwafela tu ninge omatokolo e li mondjila? Otwa pumbwa okukala tu na eitavelo muKalunga, ndele katu na okukala twa limbililwa ngeenge ota dulu ngoo oku tu kwafela tu kale ovanaendunge. Otwa pumbwa yo okukala tu na eitavelo mEendjovo daJehova nomonghedi omo ha ningi oinima nokukala twe lineekela omayele aye a nwefwa mo. (Lesha Jakob 1:5-8.) Eshi hatu ehene popepi elela naye nokukala tu hole Eendjovo daye, ohatu ka kala twe lineekela momatokolo aye. Mokweendela ko kwefimbo, ohatu ka kala tu na onghedindjikilile yokutala kutya Eendjovo daKalunga otadi ti ngahelipi fimbo inatu ninga omatokolo. Mbela ongahelipi hatu dulu okuxwepopaleka ounghulungu wetu wokuninga omatokolo? Mbela okuninga omatokolo osha hala okutya ohatu ka kala twa kanyatela kehoololo olo twa ninga kashi na nee mbudi kutya otashi pula shike?

4. Adam okwa li e na ehoololo lokuninga shike, noshidjemo osha li shike?

⁴ Okudja pehovelo, ovanhu ova li ve na okuninga omatokolo a fimana. Adam okwa li e na ehoololo lokupwilikina kOmushiti waye ile kuEva. Mbela okwa li a ninga etokolo lilipi? Omukulukadi waye oo a li a pukifwa, okwa li e mu ningifa a ninge etokolo lihe li mondjila olo la li le mu kanififa okukala nomwenyo moParadisa fiyo alushe. Naasho osha li ashike ehovelo loilanduliko aishe. Natango ohatu mono oixuna omolwoilanduliko yetokolo laAdam lihe li pandunge.

5. Otu na okukala twa tala ko ngahelipi okuninga omatokolo?

⁵ Vamwe otashi dulika va diladile kutya ngeno otwa li ihatu ningi omatokolo ngeno onghalamwenyo oiwa. Mbela naave osho u udite ngaho? Dimbuluka kutya, Jehova ina shita ovanhu va fa omalobota oo ihaa diladila noihaa ningi omatokolo. Ombiibeli ohai tu hongo nghee tu na okuninga omatokolo e li mondjila. Ofimbo Jehova a hala tu kale hatu ningi omatokolo oo tae ke tu etela ouwa. Natu ka taleni koihopaenenwa imwe.

6, 7. Ovaisrael ova li ve na ehoololo lashike, nomolwashike sha li shidjuu kuvo okuninga etokolo lomondjila? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

⁶ Ovaisrael eshi va li va fika mEdu lEudaneko ova li ve na okuninga etokolo la fimana lokulongela Jehova ile oikalunga. (Lesha Josua 24:15.) Etokolo olo ola li tali monika la fa la li lanafangwa. Ashike ehoololo olo va li tava ka ninga ola li tali ka tya omwenyo ile efyo. Nokuli nopefimbo lOvatokolipangeli, Ovaisrael ova kala hava ningi omatokolo ehe li mondjila. Ova li va pilamena Jehova nokulongela oikalunga. (Ovatok. 2:3, 11-23) Diladila yo oshiningwanima shimwe vali shi na sha nondjokonona yoshiwana shaKalunga shonale eshi sha li sha pewa ehoololo lokuninga omatokolo. Omuprofeti Elia okwa li a tofa mo omahoololo oo kwa li ve na okuninga; Va longele Jehova ile va longele oshikalunga Baal. (1 Eeh. 18:21) Elia okwa li a hanyena ovanhu eshi va kala nokutengauka. Otashi dulika u diladile kutya etokolo olo ola li lanafangwa molwaashi alushe oshi li pandunge noshi na ouwa okulongela Jehova. Oshoshili kutya kape na omunhu a li ta dulu okunanenwa kuBaal ile a kale e na ekwatafano naye. Ashike natango, Ovaisrael ova li tava “tengaukile kombinga nombinga.” Elia okwa li e va ladipika va hoolole onghedi yelongelokalunga ya denga mbada okulongela Jehova.

⁷ Omolwashike tashi dulika sha li shidjuu kOvaisrael va ninge etokolo li li mondjila? Shotete, ova li va kanifa eitavelo muJehova nova li va anya okupwilikina kondaka yaye. Kava li ve na ekanghameno la kola leshiivo lashili ile ounongo wopakalunga noka va li ve lineekela muJehova.  Okukatuka metwokumwe neshiivo lashili okwa li taku dulu oku va kwafela va ninge omatokolo e li mondjila. (Eps. 25:12) Shimwe vali, ova li va efa va nwefwe mo kuvamwe ile nokuli ve va tokolele ko. Ovanhu ovo va li ihava longele Jehova ova li va nwefa mo omadiladilo Ovaisreal noku va ningifa va shikule eemhunga dovapaani. Jehova okwa li nale e va londwela kutya oshinima osho otashi dulu okuningwa. — Ex. 23:2.

8. Oshilihongomwa sha fimana shilipi hatu lihongo kondjokonona yOvaisrael ngeenge tashi uya pokuninga omatokolo?

⁸ Oihopaenenwa oyo ya tumbulwa metetekelo oi na oilihongomwa ya fimanenena kufye. Oshe likolelela kufye vene okuninga omatokolo e li mondjila noku li metwokumwe nOmishangwa. Ovagalati 6:5 otave tu dimbulukifa kutya: “Keshe tuu oku nokuhumbata omutengi waye mwene.” Katu na okupa vamwe oshinakuwanifwa ve tu ningile ko omatokolo. Ponhele yaasho, otu na okulihonga osho sha yuka momesho aKalunga nokuhoolola okudulika kusho.

9. Omolwashike okweefa vamwe ve tu tokolele ko taku dulu okukala kwa nyika oshiponga?

⁹ Ongahelipi hatu dulu okulitula moshiponga ngeenge otwa efa vamwe vetu tokolele ko? Omafininiko oomakula otaa dulu oku tu ningifa tu ninge omatokolo ehe li mondjila. (Omayel. 1:10, 15) Kashi na nee mbudi kutya vamwe otave tu fininike, oshi li oshinakuwanifwa shetu vene tu kale hatu dulika keliudo letu la deulwa kOmbiibeli. Meenghalo dihapu, ngeenge otwa efa vamwe ve tu tokolele ko, kungaho otwa tokola ‘okweenda mondjila yavo.’ Natango oshi li ehoololo lomunhu ye mwene, ashike ola kwata moiti neenghono.

10. Paulus okwa li e na okulondwela Ovagalati kombinga yashike?

¹⁰ Omuyapostoli Paulus okwa londwela Ovagalati shi na sha noshiponga shokweefa vamwe ve va ningile ko omatokolo. (Lesha Ovagalati 4:17.) Vamwe meongalo ova li va hala okuningila ko vamwe omatokolo opaumwene opo ve va amune ko kovayapostoli. Omolwashike mbela? Ovo va li ve lihole vovene ova li tava kongo efimano nokava li va fimaneka oufemba wOvakriste vakwao wokuninga omatokolo kuvo vene.

11. Ongahelipi hatu dulu okukwafela vamwe ngeenge tava ningi omatokolo opaumwene?

 ¹¹ Paulus okwa li e va tulila po oshihopaenenwa shiwa shokukala va fimaneka emanguluko lavamwe lokuninga omatokolo. (Lesha 2 Ovakorinto 1:24.) Kunena, ngeenge ovakulunhuongalo tava yandje omayele a pamba oinima yopaumwene ove na okulandula oshihopaenenwa osho. Ohava kala va hafa okulombwela vamwe omayele a kanghamena kOmbiibeli. Ashike nande ongaho, ohava kala va lungama nohava efa ovamwatate novamwameme va ninge omatokolo kuvo vene, molwaashi ovo tava ka ungaunga noilanduliko yomatokolo avo. Oshilihongomwa sha fimana osheshi kutya: Ohatu dulu okukwafela vamwe noku va pa omafinamhango ile omayele opaMbiibeli. Ashike nande ongaho, ove na oufemba noshinakuwanifwa shokuninga omatokolo avo vene. Ngeenge ova ningi omatokolo opandunge, ohava mono oidjemo iwa. Otu na okuhenuka filufilu eamo keshe lokudiladila kutya otwa pewa epitikilo lokuningila ko ovamwatate novamwameme omatokolo.

12, 13. Omolwashike sha nyika oshiponga okushikula omitima detu ngeenge twa handuka ile twa teka omukumo?

¹² Ope na outumbulilo oo wa shiivika nawa apeshe tau ti: Shikula omutima woye. Ashike okuninga ngaho okwa nyika oshiponga nokashi li pamishangwa. Ombiibeli oye tu londwela tuha efe omitima detu ile omaliudo etu e tu pangele ngeenge hatu ningi omatokolo. (Omayel. 28:26) Oihopaenenwa yopaMbiibeli oya ulika kutya ovanhu ova li va mona oilanduliko inyikifa oluhodi eshi va shikula omitima davo. Oupyakadi oo u li movanhu inava wanenena oyoo kutya “omutima woovene ou nomakoto u dule ashishe nowa nyonauka.” (Jer. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Eeh. 11:9) Oshike tashi dulu oku tu ningilwa ngeenge otwa shikula omitima detu?

¹³ Omutima wOmukriste oshinima sha fimana neenghono, nomolwaasho twa ladipikwa tu kale tu hole Jehova nomutima wetu aushe nokukala tu hole vakwetu ngaashi tu lihole fye vene. (Mat. 22:37-39) Ashike omushangwa oo wa tofwa mokatendo ka tetekela owa divilika oshiponga shokweefa omaliudo e tu a pangele omadiladilo etu neenghatu detu. Pashihopaenenwa, oshike tashi dulu okuningwa po ngeenge otwa ningi omatokolo twa handuka? Otashi dulika tu shii nale enyamukulo ngeenge otwe shi ningile monakudiwa. (Omayel. 14:17; 29:22) Mbela otashi shiiva ngoo tu ninge omatokolo opandunge ngeenge otwa teka omukumo? (Num. 32:6-12; Omayel. 24:10) Kaleka momadiladilo kutya Eendjovo daKalunga otadi holola ounongo wokukala ‘ovapika vomhango yaKalunga.’ (Rom. 7:25) Oshoshili kutya, omaliudo etu otaa dulu oku tu pukifa ngeenge otwa efa e tu pangele eshi hatu ningi omatokolo a fimana.

14. Otu shi shii ngahelipi kutya okulundulula omatokolo otaku dulu okukala ku li mondjila?

¹⁴ Otwa pumbwa okuninga omatokolo e li mondjila. Ashike osho inashi hala kutya katu na okulundulula etokolo olo twa hangika twa ninga nale. Omafimbo amwe ohashi kala shi li pandunge okutalulula etokolo olo twa ninga nongeenge otashi shiiva ohatu dulu oku li lundulula. Dimbuluka oshihopaenenwa shaJehova shi na sha nOvaninive vopefimbo laJona. “Ndele Kalunga okwa mona oilonga yavo, nokutya vo ova aluka kondjila yavo ii. Opo nee Kalunga e lialuluka komupya ou Ye e u tile e u va ningile, ndele Ye ine shi ninga.” (Jona 3:10) Konima eshi Jehova a mona kutya Ovaninive ove livela ombedi nova lundulula oikala yavo, okwa li a lundulula etokolo laye. Kungaho, okwa li a ulika kutya oku na ondjele, elininipiko nolune. Natango, Kalunga iha ningi omatokolo ngeenge a handuka  ile she likolelela komaliudo ngaashi oo ovanhu vahapu hava kale ve na.

15. Oshike tashi dulu oku tu ningifa tu lundulule etokolo letu?

¹⁵ Omafimbo amwe ngeenge eenghalo oda lunduluka otashi dulika shi kale shi li pandunge okutalulula omahoololo ile omatokolo oo twa ninga. Pomhito imwe, Jehova naye okwa li a lundulula etokolo laye eshi eenghalo da li da lunduluka. (1 Eeh. 21:20, 21, 27-29; 2 Eeh. 20:1-5) Ile otashi dulika tu mone ouyelele mupe oo tau tu ningifa tu lundulule etokolo letu. Ohamba David oya li ya lombwelwa ouyelele wa puka kombinga yomutekulu waSaul, Mefiboset. Lwanima eshi David a mona ouyelele u li paushili, okwa li a lundulula etokolo laye. (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29) Omafimbo amwe, otashi ka kala shi li pandunge nafye tu ninge sha faafana.

16. (a) Oshike tashi ke tu kwafela tu ninge omatokolo e li mondjila? (b) Omolwashike nongahelipi tu na okutala ko omatokolo oo twa ninga nale?

¹⁶ Ombiibeli otai tu londwele tuha endelele ngeenge hatu ningi omatokolo a fimana. (Omayel. 21:5) Ngeenge otwa kufa efimbo opo tu talulule oiteelelwa aishe ile ouyelele aushe oo wa pamba etokolo olo hatu ningi, ohatu ka pondola noupu. (1 Tes. 5:21) Fimbo inatu katuka onghatu, omutwe woukwaneumbo ou na okuninga omapekapeko mOmishangwa nomoishangomwa yopaKriste, nokukundafana omataleko ile omaetepo oilyo youkwaneumbo. Jehova okwa li a ladipika Abraham a pwilikine komukulukadi waye. (Gen. 21:9-12) Ovakulunhuongalo navo ove na okukala hava kufa efimbo va ninge omapekapeko. Ngeenge ove na ondjele novadiinini itava ka kala va tila okulundulula etokolo olo va ninga nale ngeenge opa holoka ouyelele wa fimana oo tau va ningifa va talulule etokolo lavo. Ove na okukala ve lilongekida okulundulula omadiladilo nomatokolo avo ngeenge sha pumbiwa. Atusheni otu na okushikula oshihopaenenwa shavo, naasho otashi ka xumifa komesho ombili nelandulafano meongalo. — Oil. 6:1-4.

17. Ongahelipi hatu dulu okupondola ngeenge hatu ningi omatokolo?

¹⁷ Omatokolo amwe okwa kwata moiti nohaa pula omadiladilo omoule nomailikano, oo tashi dulika a kwate efimbo. Ovakriste vamwe ohava kala va taalela omatokolo ngeenge nava hombole nonokutya otava hombola nalyelye. Etokolo limwe vali la kwata moiti olo hali etele vahapu omanangeko noupuna olo lo kutya ongahelipi nonaini ve na okuya moilonga yefimbo liyadi. Peemhito odo, osha fimana okukala twe lineekela muJehova filufilu kutya ota dulu oku tu wilika. (Omayel. 1:5) Nomolwaasho, osha fimana okukala twe liameka kOmbiibeli i li odjo yomayele nokukonga ekwafo kuJehova okupitila meilikano. Natu kaleke yo momadiladilo kutya Jehova ota dulu oku tu pa omaukwatya oo twa pumbwa opo tu dule okuninga omatokolo oo e li metwokumwe nehalo laye. Ngeenge to ningi omatokolo a fimana, lipula kutya: ‘Mbela etokolo e li otali ka ulika ngoo kutya ondi hole Jehova? Mbela otali ka etela ngoo oukwaneumbo wange ehafo nombili? Mbela otali ka ulika ngoo kutya ondi li omulididimiki nomunanghenda?’

18. Omolwashike Jehova a teelela tu kale hatu ningi omatokolo etu vene?

¹⁸ Jehova ihe tu fininike tu kale tu mu hole ile tu mu longele, osho oshi li ehoololo letu vene. Metwokumwe nemanguluko lokuninga omatokolo olo e tu pa, okwa fimaneka oufemba wetu ‘wokuhoolola kufye vene’ ngeenge ohatu ke mu longela. (Jos. 24:15; Omuud. 5:4) Ashike okwa teelela tu kale metwokumwe nomatokolo oo twa ninga a kanghamena kewiliko laye. Ngeenge otu na eitavelo monghedi oyo Jehova ha ningi oinima nomomafinamhango oo e tu longekidila, ohatu dulu okuninga omatokolo e li mondjila nohatu ka ulika kutya ihatu tengauka meendjila detu adishe. — Jak. 1:5-8; 4:8.