جان دەگەن نە؟
كيەلى كىتاپتىڭ جاۋابى
كيەلى كىتاپتا ەۆرەيدىڭ «نەفەش»، ال گرەكتىڭ «پسيحە» دەگەن ٴسوزى «جان» دەپ اۋدارىلعان. «نەفەش» سوزبە-ٴسوز «تىنىس الاتىن تىرشىلىك» دەگەندى بىلدىرسە، «پسيحە» ٴسوزى «ٴتىرى بىرەۋ» دەگەندى بىلدىرەدى a. دەمەك، «جان» — ادام، جانۋار سياقتى تىرشىلىك يەسىنىڭ ٶزى. بۇل ولگەن سوڭ دەنەدەن ٴبولىنىپ شىعىپ، ودان ٵرى ٶمىر سۇرە بەرەتىن ىشتەگى ٴبىر نارسەنى بىلدىرمەيدى. قازىر ادامنىڭ جانى ونىڭ ٶزىن بىلدىرەتىنىن دالەلدەيتىن كيەلى كىتاپ تارماقتارىن كورەيىك.
ەحوبا قۇداي العاشقى ادامدى جاراتقاندا، كيەلى كىتاپتا ايتىلعانداي، ول «ٴتىرى جان بولىپ شىعا كەلدى» (مۇسانىڭ 1-جازباسى 2:7، «جاڭا ٶمىر» باسپاسى). قۇداي ادام اتانى جاراتقاندا، وعان جان بەرىلگەن جوق، ادامنىڭ ٶزى ٴتىرى جان بولىپ شىقتى.
كيەلى كىتاپتا جاننىڭ جۇمىس ىستەي الاتىنى، قارنى اشىپ، تاماق جەي الاتىنى ايتىلعان (مۇسانىڭ 3-جازباسى 7:20؛ 23:30؛ مۇسانىڭ 5-جازباسى 12:20). بۇلاردى ادامنىڭ ىشىندە ٶمىر سۇرەتىن قانداي دا ٴبىر نارسە ەمەس، ادامنىڭ ٶزى ىستەيدى.
جان ولمەيدى دەگەن ۇعىم دۇرىس پا؟
جوق، جان ولەدى. كيەلى كىتاپتا مۇنى راستايتىن جازبا ورىندارى كوپ. سولاردىڭ كەيبىرى مىنالار:
«كۇنا جاساعان جان ولەدى» (ەزەكيەل 18:4، 20).
ەجەلگى يسرايلدە اۋىر كۇنا جاساعان جاننىڭ «كوزى قۇرتىلۋعا» ٴتيىس ەدى (مۇسانىڭ 2-جازباسى 12:15، 19؛ مۇسانىڭ 3-جازباسى 7:20، 21، 27؛ 19:8). ونداي ادام، باسقاشا ايتقاندا، «ولتىرىلۋگە ٴتيىس» بولعان (مۇسانىڭ 2-جازباسى 31:14).
كەلەسى جازبا ورىندارىندا كيەلى كىتاپتىڭ كوپتەگەن اۋدارمالارىندا «ولگەن ادامنىڭ ٴمايىتى»، «ولىك»، «مۇردە» دەگەن سوزدەر قولدانىلعان. ٴبىراق ول تارماقتاردا ەۆرەي تىلىندەگى ٴتۇپنۇسقادا «نەفەش«، ياعني «جان» ٴسوزى تۇر (مۇسانىڭ 3-جازباسى 21:11؛ مۇسانىڭ 4-جازباسى 6:6).
«جان» دەگەن «ٶمىردى» دە بىلدىرەدى
كيەلى كىتاپتا «جان» ٴسوزى «ٶمىر» ٴسوزىنىڭ ٴسينونيمى رەتىندە دە قولدانىلادى. مىسالى، ٵيۇپ 33:22 دە ەۆرەيدىڭ «جان» («نەفەش») ٴسوزى «ٶمىر» ماعىناسىندا قولدانىلعان. سونداي-اق كيەلى كىتاپتا ادامنىڭ جانىنا، ياعني ومىرىنە، قاتەر ٴتونۋى نە ودان ايىرىلۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلعان (مۇسانىڭ 2-جازباسى 4:19؛ جاقىپ 5:20).
«جان» دەگەن ٴسوزدىڭ «ٶمىر» ماعىناسىندا قولدانىلعانى بىزگە كيەلى كىتاپتا «جان تاپسىردى» نە «جانى شىعىپ بارا جاتىر» دەگەن سوزدەردى دۇرىس تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى (مۇسانىڭ 1-جازباسى 35:18 «جاڭا دۇنيە اۋدارماسى»، «تاۋرات» اۋدارماسى). بۇل بەينەلى ماعىناداعى تىركەستەر ادامنىڭ ٶمىرى ۇزىلگەنىن، ياعني قايتىس بولعانىن بىلدىرەدى. كەيبىر اۋدارمالاردا مۇسانىڭ 1-جازباسى 35:18 دەگى ٴسوز تىركەسى «سوڭعى دەمىن شىعاردى» دەپ تارجىمەلەنگەن («جاڭا ٶمىر» باسپاسى).
جان ولمەيدى دەگەن ٸلىم قايدان پايدا بولعان؟
حريستيان اعىمدارى بۇل ٸلىمدى كيەلى كىتاپتان ەمەس، ەجەلگى گرەك فيلوسوفياسىنان العان. «بريتان ەنسيكلوپەدياسىندا» بىلاي دەلىنگەن: «كيەلى كىتاپتاعى جان تۋرالى ايتىلعاندار ونى تىنىس الۋ پروسەسىمەن بايلانىستىرادى، ٵرى كوزگە كورىنبەيتىن جان مەن ەت پەن سۇيەكتەن تۇراتىن دەنە ەكى بولەك دەپ اجىراتپايدى. جان مەن دەنە ەكى بولەك دەيتىن حريستيان ٸلىمى ەجەلگى گرەكتەردەن كەلىپ شىققان».
قۇداي تاعالا ٶز ىلىمدەرىن ادامداردىڭ پالساپاسىمەن (مىسالى، جان ولمەيدى دەگەن ٸلىم) ارالاستىرعاندى مۇلدەم قۇپ كورمەيدى. سوندىقتان كيەلى كىتاپ: «بايقاڭدار، بىرەۋ سەندەردى ادامداردىڭ داستۇرىنە نەگىزدەلگەن پالساپاسىمەن ٵرى بوس، الدامشى ويلارىمەن... تورعا ٴتۇسىرىپ الماسىن»،— دەگەن ەسكەرتۋ جازىلعان (قولوستىقتارعا 2:8).