Biblia kele mukanda yina mesangisa mikanda ya nlongo 66. Yalombaka bamvula kana 1 600 samu na kumanisa kusonika yau. Biblia kele na nsangu yina mekatuka na Nzambi—‘Mpova ya Nzambi.’—1 Batesalonika 2:13.

Na disolo yayi

•  Mambu yina metadila Biblia

•  Yinki mambu Biblia metubila?

•  Biblia mesobaka?

•  Samu na yinki yakele na bambangulu mingi ya Biblia?

•  Nani bakaka nzengolo ti diambu playi to playi vuanda na Biblia?

•  Biblia mekondua mikanda yankaka?

•  Mutindu ya kusosa baverse na Biblia

•  Liste ya mikanda ya Biblia

•   Nani sonikaka Biblia? Biblia kele mukanda ya Nzambi, kasi yandi sadilaka babakala kana 40 samu basonika yau. Ndambu ya bantu yango vuandaka: Mose, Ntinu Davidi, Matayo, Marko, Luka, mpe Yoane. a Nzambi pesaka bansoniki yango makanisi na yandi samu basonika nsangu na yandi.—2 Timoteo 3:16.

   Beto tadila kifuani yayi: Kana mfumu mosi ya kisalu melomba sekretere na yandi sonikina yandi letre mosi, mbala yankaka yandi ketubila yandi kaka mua mambu ya mfunu, beto ketuba letre yango kele ya mfumu yango, kasi ya sekretere ve. Mutindu mosi mpe, atako Nzambi sadilaka bantu samu basonika nsangu na yandi, yandi nde kele Mfumu ya Biblia.

•   Mpova “Biblia” zola monisa yinki? Mpova “Biblia” mekatuka na mpova ya Greki biblia, yina zola monisa “mikanda ya fiotifioti.” Na manima ya bamvula, bakumaka kusadila mpova biblia samu na kutubila mikanda nionso ya fiotifioti yina bamesangisa kisika mosi samu yakuma Bibila.

•   Yinki ntangu basonikaka Biblia? Babandaka kusonika Biblia na mvula 1513 T.N.B. mpe yazingilaka bamvula kana 1 600 samu bamanisa kusonika yau, kana na mvula 98 T.B.

•   Yinki kisika Biblia yina basonikaka na ebandeli kele? Bubu yayi beto kele ata na kopi mosi ve ya Biblia yina basonikaka na ebandeli. Yakele samu bansoniki ya Biblia sadilaka bima yina kebebaka nsualu, na kifuani, papirisi mpe bankanda ya bibulu. Kasi, bansoniki yina mezaba kisalu, vuandaka sala bakopi mbala na mbala na basiekle mingi, bataninaka mambu yina kele na kati samu na bantangi ya bilumbu kena kuiza.

•   Yinki kele “Testama ya Ntama” mpe “Testama ya Yimpa”? Kitini yina mbala mingi bakebokidilaka Testama ya Ntama kele kitini ya Biblia yina bamesonikaka mingimingi na ndinga ya Ebreo, b yamezabana mpe na nkumbu ya Masonukua ya Ebreo. Kitini yina mbala mingi bakebokidilaka Testama ya Yimpa kele kitini ya Biblia yina bamesonikaka na ndinga ya Greki, yamezabana mpe na nkumbu ya Masonukua ya Greki ya Buklisto. Bitini yango nionso zole nde mesala mukanda mosi, yina bakebokidilaka Masonukua ya nlongo. c

•   Yinki mambu kele na kati ya Biblia? Bitini mutindu na mutindu ya Biblia kele na ba istuare, bansiku, bambikudulu, bapoeme, bingana, miyimbu, mpe baletre.—Tala “ Liste ya mikanda ya Biblia.”

 Biblia metubila na nkufi mutindu Nzambi Nkua-Ngolo-Nionso salaka dizulu mpe ntoto. Na nzila ya Biblia, Nzambi kukimonisaka na nkumbu na yandi, Yehova, mpe yandi melomba na bantu bazaba yandi.—Nkunga 83:18.

 Biblia mesasila mutindu babebisaka lokumu ya Nzambi, mpe yametubila mutindu yandi kekumisa diaka nkumbu na yandi nlongo.

 Biblia ketubilaka lukanu ya Nzambi samu na bantu mpe ntoto. Yakemonisaka mutindu Nzambi kemanisa na bilumbu kena kuiza mambu yina kebimisinaka bantu bampasi.

 Biblia kepesaka malongi ya mfunu samu na luzingu ya konso kilumbu. Na kifuani:

•   Kutanina nguizani ya mbote na bantu yankaka. ‘Yau yina, mambu nionso yina beno kezolaka bantu sadila beno, beno diaka beno fueti sadila bau yau.’—Matayo 7:12.

   Nsasulu: Beto fueti sadila bantu yankaka mambu mutindu beto kezolaka basadila beto mambu.

•   Kununga mitungisi. ‘Beno kukitungisa ve samu na kilumbu yina kelanda, samu kilumbu yina kelanda kevuanda na mitungisi na yau.’—Matayo 6:34.

   Nsasulu: Na kisika beto kukitungisa kuluta ndilu samu na mambu yina kekumina beto na bilumbu kena kuiza, yakevuanda mbote beto tula makanisi na mambu yina beto kele na yau bubu yayi.

•   Kuvuanda na dikuela ya kiese. ‘Konso muntu na kati na beno fueti zola nketo na yandi mutindu yandi kekukizolaka; na ndambu ya nkaka, nketo fueti vuanda na luzitu ya mpinda samu na bakala na yandi.’—Baefezo 5:33.

   Nsasulu: Nzola mpe luzitu kele na mfunu mingi samu dikuela nunga.

 Ve. Bantu ya mayele yina kesasilaka Biblia fuanikisaka na dikebi nionso bamaniskri ya ntama ya Biblia mpe Biblia yina beto kele na yau bubu yayi, mpe bamonaka ti nsangu yina vuandaka na Biblia na ebandeli soba ve. Yakele diambu ya kukamua ve—samu na kutuba kedika, kana Nzambi zola ti nsangu na yandi tangama mpe bantu bakusa yau, yakevuanda diambu ya nduenga yandi landela mambu nionso samu nsangu yango bika soba, mutindu yina ve? d—Yezaya 40:8.

 Bantu mingi bubu yayi ketangaka Biblia balenda bakusa ve bandinga ya ebandeli yina basonikinaka Biblia. Kutu Biblia kele na “nsangu ya mbote” samu na ‘makanda nionso, na mabuta nionso, mpe bandinga nionso.’ (Kusonga 14:6, noti na yinsi ya paje) Samu na mfunu yango, bantu kele na nsatu ya mbangudulu ya Biblia na ndinga yina bakebakusa samu bavuanda na dikoki ya kutanga mpe kubakusa mbotembote nsangu ya Nzambi.

 Bambangudulu ya Biblia kelombaka yalanda mitindu tatu yayi ya mfunu:

•   Mbangudulu ya mpova na mpova kana dikoki ya kusala yau kele.

•   Mbangudulu ya dikanisi na dikanisi kesadilaka bampova yina kena kubimisa mpenza dikanisi yina vuandaka na ndinga ya ebandeli.

•   Mbangudulu yina bakebokidilaka paraphrase Bantu yina kesalaka bambangudulu yango, bakesobaka nsangu ya Biblia na mutindu yina bamebakusa yau mpe na mutindu yina bamemona ti yakesepedisa bantu yina kena kutanga. Kasi, mbangudulu ya mutindu yina lenda bebisa nsangu yina kele na kati samu na kusepedisa bantu, na bantangu yankaka yalenda zimbisa dibanza ya kedika ya verse.

 Mbangudulu ya mbote ya Biblia kesadilaka na bukatikati mbangudulu ya mpova na mpova samu na kupesa bantu nsagu ya Nzambi na kukuikama nionso mpe samu na kusadisa bau babakusa yau. e

 Lokola yandi kele Mfumu ya Biblia, Nzambi nde bakaka nzengolo ya mambu yina fueti sonama na Biblia. Yandi ponaka ntetentete dikanda ya Yisaele samu na ‘kupesa bau mambu ya nlongo ya Nzambi,’ na kusalaka ti batanina Masonukua ya Ebreo.—Baroma 3:2.

 Ve. Biblia kele na mvimba na yau; ata mukanda mosi ve “mekondua.” Bantu yankaka lenda tuba ti mikanda yankaka ya ntama yina bakatulaka vuandaka na kati ya mikanda ya Biblia. f Kasi, mambu yina kele na kati ya Bibila memonisa ti Biblia kele kedika. (2 Timoteo 1:13) Yau memonisa ti mikanda nionso ya Biblia yina sonamaka na lutuadusu ya mpeve ya Nzambi kele na nguizani. Beto lenda tuba mutindu yina ve samu na bamasonukua nionso ya ntama yina bantu yankaka kekanisaka ti yafeuti vuanda na kati ya Biblia. g