Bana na nge kesepelaka kutanga na mukanda ya papie to na telefone?

 Bantuenia mingi keponaka kutanga na telefone to na tablete. Profesere mosi ya piskoloji na nkumbu ya Jean Twenge a, metuba ti “Samu na kilokola yayi bantu memesana kuniema lien to kuluta na nsualu na paje yankaka na manima ya basekonde fioti, yalenda vuanda mpasi batula dikebi na mikanda.”

 Ya kedika kutanga na telefone to na tablete kele na mambote na yau. John yina kele na bamvula 20 metuba: “Na ekole yina munu vuandaka tangila, beto vuandaka sadila mikanda yina baketangaka na baapareyi. Kana munu mesonika diambu mosi yina munu kena kusosa, munu vuandaka mona yau na nsualu.”

 Bantu yina ketangaka na nzila ya telefone, bakevuandaka na bima mingi yina lenda sadisa bau, kaka na misapi na bau. Na kifuani, na kuniemaka kaka na musapi, muntu yina kena kutanga lenda mona nsasulu ya mpova mosi, kuwa audio, kutala video ya diambu yango to kukuenda mbala mosi na disolo yankaka yina bametula vana samu na kumona mambu yankaka. Kasi, yazola tuba ti kana muntu kena kutanga mukanda ya papie yandi kebakila yau ve mambote mingi?

 Samu na kulonguka na mpinda, bantu yankaka kesepelaka kutanga mukanda ya papie. Samu na yinki?

•   Kutula dikebi na kisika mosi. Ntuenia mosi na nkumbu ya Nathan metuba: “Ntangu munu kena kutanga na telefone to na tablete, mbala mingi bapiblisite mpe bamesaje kekatulaka dikebi na munu na mambu yina munu kena kutanga.”

   Karen, yina kele na bamvula 20, kevuandaka mpe na mukakatano ya mutindu yina. Yandi metuba: “Ntangu munu kena kutanga na telefone to na tablete, yakevuandaka mpasi ve samu dikebi na munu kuenda na aplikasion yankaka to munu mona nsatu ya kubula nsaka mosi.”

   Nsikudukusu ya Biblia: “Beno sadila mpenza mbote ntangu na beno.”​—Bakolose 4:5, Phillips.

   Kanisa ntete: Muana na nge kele mpenza na kumipekisa yina lenda sala ti diambu mosi ve katula dikebi na yandi ntangu yandi kena kutanga to kulonguka na apareyi? Kana yandi kele na kumipekisa ve, yinki mutindu nge lenda sadisa muana na nge yandi longuka kutula dikebi na diambu mosi?

   Dilongi: Sadisa muana na nge samu yandi zaba ti mambu yina kebenda dikebi na telefone kesala ti yandi zingila mingi ntangu yandi kena kusala badevuare mpe yakebebisa ntangu yina yandi lenda sala mambu yankaka.

•   Mbakusulu. Mukanda mosi (Be the Parent, Please) metuba: “Baankenti mingi memonisa ti muntu yina kena kutanga na telefone to na tablete kevuandaka na mbakusulu mutindu mosi ve na muntu yina metanga na papie.”

   Ya kedika, mbala mingi muntu yina kena kutanga na telefone kelutaka mambu nsualunsualu na kisika ya kuyindula na mpinda na zulu na yau. Nsoniki mosi na nkumbu Nicholas Carr metuba: “Na internet, beto kezolaka kuzaba mambu mingi na nsualu na kutadila vitese yina meso mpe misapi na beto kena kukuendila.” b

   Na bantangu yankaka, yakevuandaka na mfunu kutadila ve na mpinda mambu yina beto ketangaka. Samu na Nicholas Carr, diambu ya mpasi kele ti, “kutanga konda kutula dikebi kena kukuma kikadulu na beto ntangu beto kena kutanga.” Diambu yango lenda sala ti muana kuma na kikadulu ya kutanga na nsualu kondua kutula dikebi na mambu yina yandi kena kutanga.

   Nsikudukusu ya Biblia: “Na nionso yina nge kena kubaka, baka mpe mayele.”​—Masese 4:7.

   Kanisa ntete: Yinki mutindu nge lenda sadisa muana na nge yandi zaba mutindu ya kutadila na mpinda mambu yina yandi kena kutanga, yavuanda na papie to na apareyi?

   Dilongi: Vuanda na bukatikati. Yalomba ve nge sadila kaka mukanda ya papie to ya apareyi. Nionso zole kele na mambote na yau. Kutu, baprograme yankaka yina kele na baapareyi kesadisaka samu na kukanga mfunu. Na yau, vuanda na bukatikati ntangu nge kena kutadila mambu ya yimbi to ya mbote ya kisadulu yina bana na nge lenda sadila samu na kutanga. Kuzimbakana ve ti muana na muana kele na mutindu na yandi.

•   Kukanga mambu. Na disolo yina bimaka na zulunalo (Scientific American) Ferris Jabr tubaka ti “na lusuasanu na kutanga na papie, kutanga na telefone to na tablete lenda lembisa mpenza ntofi. . . mpe yakevuandaka mua mpasi samu na kuzaba diaka mambu yina nge tangaka.”

   Na kifuani, kana muntu kena kutanga mukanda ya papie, yandi lenda mona na makanisi kisika yina yandi monaka diambu mosi ntangu yandi vuandaka tanga. Yakele lokola kidimbu mosi yina kesadisa nge na kumona diaka diambu yango na mukanda.

   Katula yau, bantu yina kesosasosaka memona ti mbala mingi bantu yina ketangaka mikanda ya papie kekangaka mambu mbote mpenza. Bakezimbakanaka mambu yango ve samu yamemonana ti balongukaka yau mbote.

   Nsikudukusu ya Biblia: “Tanina nduenga mpe dikoki ya kukanisa.”​—Masese 3:21.

   Kanisa ntete: Yakevuandaka mpasi muana na nge kanga mfunu to yandi zaba diaka mambu yina yandi tangaka to yandi longukaka? Kana yakele mutindu yina, yinki mutindu nge lenda sadisa yandi yandi bongisa mimeseno na yandi ya kulonguka? Kusadila mukanda ya papie nde lenda sadisa?

   Dilongi: Tadila mayele ya muana na nge, kasi ve yina yandi zola. Bantu kesosaka kumonisa ti baketangaka mbote yavuanda na papie, na telefone, to na tablete.