Nga nsema ke una ye lubantiku ko?

Tuku 1:1 ivovanga vo: “Kuna lubantiku, Nzambi wasema e zulu yo ntoto.”

Tuka kolo yavana kati kwa tandu kia 20, akwa ngangu ayingi ana batoma zayakana bakwikilanga vo o nsema ke una ye lubantiku ko. Kansi, landila mambu mayingi besololanga mu mvu miami, akwa ngangu ayingi bekwikilanga vo o nsema eto, una ye lubantiku.

O ntoto aweyi wakala kuna lubantiku?

Tuku 1:2, 9 isonganga vo kuna lubantiku, o ntoto “wankatu wakala, ke wakala ye lekwa ko,” wazala yo maza.

E ngindu zazi betela zina ye mambu basolwele akwa ngangu za nza ke kolo ko. Patrick Shih ona olongokanga e má yamioyo ova ntoto wavova vo e nza eyi tuzingilanga kuna lubantiku ke yakala “ye ngambwila ko, yakondwa mupepe, yakala nze fulu kiambote kibanzikilwanga kwa akwa ngangu za nza.” E Zulunalu ivovelanga oma ma ntetembwa yavova vo: “Asatuludi bevovanga vo e Ntoto kuna  lubantiku, nz’a maza yakala, ke vakala ye ntoto a yuma ko.”

E ngambwil’eto aweyi yasobela?

Tuku 1:3-5 kisonganga vo kuna lubantiku tombe kiampwena kiakala muna ngambwila, o ntemo ke walendanga lwaka ova ntoto ko. Kansi, kuna kwalanda e ntangwa ye ngonde yayantika lwakisa o ntemo ova ntoto.—Tuku 1:14-18.

Afimpi a kalu kia wantu kuna Smithsonian bavova vo kuna lubantiku o ntemo waviokanga mu ngambwila eto yo lwaka ova ntoto, ke watoma kiá ko. Bavova mpe vo: “Kuna lubantiku, e mbungezi yanokanga, yazalanga ova ntoto.” Kuna kwalanda, “e mbungezi yafokoka, e zulu diakiá.”

Mu nkia ndandani e vangwa ya mioyo yamonekena ova ntoto?

Tuku 1:20-27 kivovanga vo entete mbizi za maza zavangwa, nuni, bulu ya ntoto yo wantu. Akwa ngangu bekwikilanga vo entete mbizi za maza zamoneka, i bosi vioka kolo kiayingi, e bulu yo wantu bamoneka.

Wantu akaka bevovanga vo e Bibila ke kina ngwizani ko ye mambu mampa besololanga akwa ngangu za nza. Wantu ana bevovanga diambu diadi, ezak’e ntangwa ke bebakulanga ko mana Bibila kivovanga.

Bibila ke kivovanga ko vo o nsema yovo ntoto 6.000 ma mvu kaka una. Kansi, e Bibila kivovanga kaka vo “kuna lubantiku” zulu ye ntoto wasemwa. (Tuku 1:1) E Bibila ke kivovanga ko o lutangu lwa mvu wina o ntoto.

E Bibila ke kivovanga ko vo e vangwa yawonso yamoyo ova ntoto mu lumbu sambanu ya ola 24 yavangwa. E mvovo “lumbu” usadilwanga mu yika kolo kiandá. Muna bonga e nona, vava Bibila kivovanga vo “muna lumbu kina Yave a wa Nzambi kavanga o ntoto ye zulu,” ediadi disongele vo i kolo kiawonso kia “lumbu” sambanu yavangwa o nsema kiyikwanga muna Tuku kapu kia 1. (Tuku 2:4) Konso lumbu muna lumbu sambanu ina Yave kavanga o nsema ye vangwa yawonso yamoyo ina mo, kolo kiandá kisunzulanga.

Bibila ke kivovanga ko vo e vangwa ya mioyo ke ilendi soba ko vioka kolo kiayingi. Nkand’a Tuku uvovanga vo e bulu yavangwa” mun’owu wa makanda mau.” (Tuku 1:24, 25) O mvovo “makanda” muna Bibila usonganga e mpila zaswaswana za vangwa yamoyo. E vangwa ya mioyo muna “kanda” dimosi, ilenda kala ye mpila zaswaswana. Vioka kolo kiayingi, e nswaswani zazi zilenda fila e vangwa ya “kanda” dimosi yasoba e mpila vana fulu izingilanga.

 Adieyi obenze?

Nze una tumwene ova ntandu, e Bibila kisadilanga e mvovo mia kiá ye mia ziku muna songa lubantiku lwa nsema, ntoto ye vangwa ya mioyo. Nga e Bibila kiaziku mpe vava kivovelanga Ndiona wavanga e lekwa yayi? O nkanda Encyclopædia Britannica uvovanga vo e ngindu za sia o moyo mu nkuma ulembi monekanga watuka, ngwizani zina ye ngindu za akwa ngangu za nza a lumbu yeto.” b