1-3. (a) Akweyi zitukanga e ndongesela zambi zilenda fwasa e nzo? (b) Nkia tezo bafwete sadila amase muna tanina e nzo zau?

 E NTANGWA ifwene in’o mwan’aku kafwete kwenda ku sikola, kansi mu noka se kuna. Adieyi ovanga e? Nga okunyambula kenda ye mvul’andi lembi kumvwika o nzaka a mvula? Yovo okumvwika ulolo wa nzaka una vo kalenda nkutu nikuka ko? Kieleka, kuvanga kana dimosi muna mama ko. Kansi okumvwika una ufwene mu lembi yondalala.

² Diau adimosi, amase bafwete vava una balenda tanina esi nzo muna diambu dia ndongesela za mfwasi zitukanga muna nto zayingi—e yintwadi ya nsaka, nsangu za lumbu ke lumbu, akundi a sikola, ezak’e ntangwa mpe kuna kati kwa sikola. Vena yo mase ke betoma mo tokanenanga kwau ko ngatu vanga konso diambu muna tanina esi nzo. Muna badikanga vo e ndongesela zawonso za kumbazi zambi, akaka belutisang’e tezo kia nkendelo besianga zina vo o wana bekuyimwenanga nze yau bafinangeso. Nga dilenda vangilwa muna tezo?

³ Elo, dilendakana. O sakisa e nkendelo ke diambote ko ye dilenda twasa sumbula. (Kimpovi 7:16, 17) Kansi, amase m’Akristu aweyi balenda tanina esi nzo muna tezo kiafwana? Fimp’o mambu mama matatu: elongi, kikundi, ye vundu.

4. Mase ma Akristu aweyi bafwete badikila o longoka?

⁴ Amase m’Akristu betoma zitisang’o longoka. Bazeye wo vo e sikola zisadisang’o wana muna longok’o tanga,  yo soneka, yo zay’o mokena, yo lenda mpe singik’o mambu. Zifwete kubalonga mpe o longoka. E ngangu zina betambulang’o wana kuna sikola zilenda kubasadisa muna sunda e mpasi

za nza ya tandu kiaki. Vana tandu, elongi diambote dilenda kubasadisa muna vanga e salu yamfunu. —Ngana 22:29.

5, 6. O wana aweyi balenda landil’o malongi mabendomoka mu diambu dia kiyakala ye kikento kuna sikola?

⁵ Kansi kadi, kuna sikola kukalanga yo wana a mpila mu mpila—engi muna yau akwa ngindu zatekama. Kasikil’owu, badika e ngindu zau mu diambu dia kiyakala ye kikento ye diambu dia fu yambote. Muna sikola mosi ya segundo grau, kuna Nigéria, ndumba mosi wa nkwa ngyambila walonganga akundi andi a sikola oma ma kiyakala ye kikento. Oyau banwunikinanga kuna kiese kiawonso, kana una vo o malongi mandi ma uzowa mana kalongokanga muna nkanda misasilang’o tá e zumba. E ndumba zakaka batez’o sadila o malongi mandi. E mfoko, mosi muna ndumba zazina wayimita lembi sompa, i bosi wafwa wau kavava katula e vumu.

 ⁶ Diankenda kikilu vo, kuna sikola omaka malongi matekama muna diambu dia kiyakala ye kikento kwa alongi a sikola metukanga, ke kwa wan’a sikola ko. Mase mayingi bekendalalanga vav’e sikola kelonganga alongoki o malongi ma kiyakala ye kikento ke mukubalonga malongi ma fu yambote ko, ye mbebe bafwete vwa. O ngudi a mwana dumbelele kimosi una ye mvu 12 wavova vo: “Vava zunga kiaki tuzingilanga vazala ye minkwikizi y’alundi a nsiku, kansi, kufwil’owu ko, kuna sikola eto kibeni ya segundo grau bekayilanga aleke e kakilwa kisadilwanga mu lembi yimitis’o nkento!” Oyandi yo yakala diandi batelek’o moyo vava bazaya vo o mwan’au ankento nkanda mia kimakangu bansonekenanga kwa wan’amatoko antel’andi. Amase aweyi balenda tanin’o wana muna mambu mama mambi?

7. Nkia mpil’ambote olenda fwasil’o malongi ma luvunu mu diambu dia kiyakala ye kikento?

⁷ Nga diambote dia tanin’o wana balembi wa konso diambu dia kiyakala ye kikento? Ve. Diambote vo ngeye kibeni walongang’o wan’aku oma ma kiyakala ye kikento. (Ngana 5:1) Dialudi vo e nsi zakaka za Mputu y’ezi za Amerika do Norte mase mayingi ke bezolanga vova mambu mama ko. E nsi zakaka mpe za Afrika, amase ke bemokenanga mambu ma kiyakala ye kikento ko yo wan’au. “E fu kiaki ke kia lusansu lwa Afrika ko,” i kavova ese dimosi wa mwisi Serra Leoa. O mase makaka bebanzanga vo o long’o mambu ma kiyakala ye kikento kuna kwa wana i kubavana e nzila muna vang’o mambu mambi. Azeyi e ngindu za Nzambi muna diambu diadi?

8, 9. Nki’elongi diamfunu dina muna Nkand’a Nzambi mu diambu dia kiyakala ye kikento?

⁸ O Nkand’a Nzambi utoma dio kiesesanga vo ke diambu  diansoni ko muna vova oma ma kiyakala ye kikento muna mpila yambote. Kuna Isaele, o nkangu a Nzambi wavewa o nswa walungananga kumosi ye “yingyanangyana,” mu wa o Nsiku a Mose. (Nsiku 31:10-12; Yosua 8:35) O Nsiku wasasilang’o mambu mawonso muna mpila zayingi za kiyakala ye kikento, nze i lumbu ya ngonde ya nkento, mpaikwa mbongo a yakala, ngyambila, zumba, yakal’oleka yo yakala, leka ye yitu yo leka ye bulu. (Fuka 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Nsiku 22:22) Kunanima vava kiamanang’o tangwa omama mawonso, amase salu kiayingi bakalanga kiau mu sasila e yuvu bayuvulang’o wana.

⁹ Vena ye tini muna kapu ki’etanu, ye ki’esambanu ye kia nsambwadi kia Ngana yivananga malongi mambote kwa mase mu diambu dia vonza kia zumba. E tini yayi yisonganga vo e zumba kilenda vukumuna. (Ngana 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) Kansi kadi, yilonganga vo diambi dia vanga wo ye ndandu zambi ditwasanga, yivananga mpe malongi muna sadis’o wan’amatoko ye ndumba mu venga evangu diadi diambi. (Ngana 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Vana ntandu, e zumba ke kiafwanana ko yo nkembo utwasanga e mvukan’a nsongi ya yakala yo nkento muna longo. (Ngana 5:15-20) Nkia mpila longi diambote kuna kwa mase!

10. Ekuma kinina vo omokenanga yo wana o mambu ma kiyakala ye kikento mun’owu wa zayi wa vumi wa Nzambi ke dikubafila mu vanga fu yansoni ko?

¹⁰ Nga elongi dia mpila yayi dilenda fil’o wana mu tà e zumba? Ve, o Nkand’a Nzambi nkutu ulonganga vo: “Muna zayi muvuluzilw’akwa nsongi.” (Ngana 11:9) Nga kuzolele ‘vuluza’ wan’aku mu ndongesela za nza ko? Ese dimosi wavova vo: “Tuka o wan’eto bakala akete, twatoma kubazayisang’o mambu ma kiyakala ye kikento. Ozevo, vava bewang’o mambu ma kiyakala ye kikento muna nua mia aleke akaka, ke bevavanga mo wa ko. Ke bemonanga dio dia nzenza ko.”

11. Nki’elongi difwete longwa kwa wana mu kuma kia yikwa ya to?

 ¹¹ Nze una disongelo kala muna kapu ivitidi, elongi dia kiyakala ye kikento difwete yantika tuka muna kileke. Vava olongang’o wan’aku e nkumbu za yikwa ya to, kusisi ko eyakaka, nze vika sia vo diambu diansoni. Ubalonga e nkumbu zakieleka za konso yikwa. Oku kukwiziwa, ubalonga vo e yikwa yayi ya yandi kaka ye kafwete yo zayila e nkendelo. Disundidi o wete kw’ese yo ngudi balongang’o wan’au vo e yikwa yayi ya to mfunu kikilu ina, i kuma vo ke ifwete nkutu simbwa kwa wantu akaka ko ngatu vo yasongwanga, ye mpe ke yifwete mokenenwanga mu mpila ambi ko. Vava bekituka s’ambuta, o wana bafwete longwa una o yakala yo nkento bevukanenanga mu wuta o mwana. Vava e to yau ilwaka muna tezo kia kitoko ye kindumba bafwete kuyizayila kala e nswaswani zikubalwakila. Nze una uyikang’e kapu kia 5, elongi diadi dilenda sadisa muna tanin’o mwana muna vonza kia tà e zumba yo wan’akete.—Ngana 2:10-14.

12. Nkia ngindu zatekama zitoma longwanga kuna sikola?

¹² Amase bafwete toma vema muna tanin’o wana mu kuma kia miaka ngindu mia vilwa milenda longwa kuna sikola—ndongota z’akwa nza, nze i longi dia lunungunuku, luzolo lwa nsi yovo ngindu za sia vo ke vena ludi kiasikila ko. (1 Korinto 3:19; tala Etuku 1:27; Fuka 26:1; Yoane 4:24; 17:17.) Mfumu zayingi za sikola akwa ziku beluta sanisinang’o undongota yo mfunu w’elongi dia undongota. Kana una vo oland’e elongi dia undongota i luzolo lwa muntu yandi kibeni, alongi ayingi bekwikanisanga vo yoyo kaka i nzila muna vwa e zingu kiambote. a—Nkunga 146:3-6.

13. O wana bekwendanga kuna sikola aweyi balenda taninwa muna nyindu wambi?

 ¹³ Muna lenda vengomon’o malongi ma luvunu yovo mabendomoka, amase bafwete zayang’e mpila malongi melongwang’o wan’au. Ozevo, oyeno amase mpe nuvwidi ‘elongi dia nzo’! Nuvwang’o malongi ma wan’eno o mfunu. Numokenanga yau vava betukanga kuna sikola. Nuyuvulanga kana nkia mambu belongokanga, ameyi beluta zolanga, ameyi men’e mpasi kwa yau. Nufimpang’e salu bevewanga kia sadila oku nzo, oma besonekang’alongi mu kuma kiau ye tezo bebakanga muna ntangwa za lufimpu. Nuvavang’o zaya alongi. Nuvwang’e salu kiau o mfunu yo vava sadisa muna mana olenda.

14. O wana ana bevuminanga Nzambi nkia kuma bafwete solela akundi ambote?

¹⁴ “Akweyi olongokele e diambu diadi?” Ekwa dia mase bayuvwidi kala e kiuvu kiaki, kuna kinsalukisa vo mwana ovangidi yovo vova e diambu ke difwene ko? Nkumbu nkwa dizayakene vo kwa nkundi ampa kuna sikola yovo wa mwisi belo kalongokele wo? Elo, akundi ayingi bekutufilakesanga, kana tu aleke yovo tu ambuta. O Paulu wa ntumwa walukisa vo: “Ke nuvukikwa ko: E yikundi yambi ifwasa fu yambote.” (1 Korinto 15:33; Ngana 13:20) Ke musungula aleke i beluta filakeswanga kw’akundi a sikola. Bekuyimwenanga nze ke bafwana ko, ezak’e ntangwa betondanga muna songa vo bafwana muna yangidika akundi au. I kuma, diamfunu vo basolang’akundi ambote!

15. Amase aweyi balenda ludikil’o wan’au muna nsola z’akundi?

¹⁵ Wauna bazeye o mase mawonso vo, o wana ke ntangwa zawonso ko besolanga e nsol’ambote; tuludiku bavwidi o mfunu. Ke sia ko vo ofwete kubasolela akundi. Kansi ekolo besansukanga, ubalong’o umbakuzi  yo kubasadisa mu zaya kana nkia fu bafwete vava mun’akundi. E fu kiantete bafwete vava i zola kuna kwa Yave yo luzolo lwa vanga edi diansongi vana meso mandi. (Maku 12:28-30) Ubalonga bazolanga yo zitis’o wantu aziku, ambote, akwa ntim’amvevo ye akwa sungididi. Muna ndongoka yamu nzo, sadis’o wana basolola e fu yayi muna wantu beyikwanga muna Nkand’a Nzambi, i bosi, bavav’o wantu besonganga e fu yoyo kuna nkutakani. Nusong’e mbandu yayi muna sola akundi a yeno kibeni.

16. Amase aweyi balenda fidila e nsola z’akundi a wan’au?

¹⁶ Ng’ozeye akundi a wan’aku? Ekuma olembi vovela vo banata akundi au kuna nzo kinumana vo wabazaya? Yuvula mpe kwa wana bavavang’o zaya aleke akaka kana aweyi bebadikanga mu kuma kia akundi awaya. Nga bazayakene vo akwa fu yambote ovo akwa vilu-vilu? Avo i wau, sadis’o mwana kabakula ekuma e kikundi kiaki kilenda kumfidila muna mbi. (Nkunga 26:4, 5, 9-12) Ovo omwene e nswaswani yayiva kwa mwan’aku muna fu, muna mpila vwata, muna nkal’andi yovo muna mpova, diamfunu mu vav’o zaya kana aki nani i akundi andi. Dilenda kala vo nkundi ambi kekalanga yandi vamosi mu kolo kiayingi.—Tala Etuku 34:1, 2.

17, 18. Vana ntandu a lulukisu lwa akundi ambi, nkia lusadisu lwakaka balenda vana amase?

¹⁷ Kansi, o long’o wana mu veng’akundi ambi ke diau kaka ko difwene. Ubasadisa mu solola e yikundi yambote. Ese dimosi wavova vo: “Tuvavang’o vingisa e diambu diakaka vana fulu. Vava balomb’o mwan’eto kuna sikola mu kuyisia mu buka kia tà esomba, omono yo nkaz’ame twasasila kwa mwana ekuma ediadi ke dinina diambote ko kwa yandi—mu kuma kia akundi ampa kadi vwa. Kansi, twakutakesa e buka kiakaka ki’aleke a nkutakani mu kwenda tà yau esomba kuna mpatu. Diasadisa kikilu.”

 ¹⁸ O mase mangangu besadisang’o wana mu solola akundi ambote yo kalanga yau entwadi muna ntangwa za vundu. Kansi kwa mase mayingi e ntangwa za vundu diambu diampasi kikilu.

19. Nkia mbandu ya Nkand’a Nzambi isonganga vo o sakana k’esumu ko kuna kwa esi nzo?

¹⁹ O Nkand’a Nzambi nga nsaka umenganga? Ke wau  ko! Uvovanga vo vena ye “ntangw’a seva . . . ye ntangw’a kina.” b (Kimpovi 3:4) O nkangu a Nzambi muna Isaele yankulu bazolanga e nkunga, yo kina, ye nsaka, ye ngwala. O Yesu Kristu wayenda kuna nkinzi ampwena a longo ye wayenda mpe kuna “elambu dianene” kalambisilwa kwa Matai Levi. (Luka 5:29; Yoane 2:1, 2) Elo, o Yesu kasianga nkembo kitantu ko. I kuma vo muna nzo aku o seva yo sakana kubadikilanga dio ko vo esumu!

20. Amase adieyi bafwete sungamenanga vava bekubikang’e ntangwa za vundu kia esi nzo?

²⁰ O Yave i ‘Nzambi ankembo.’ (1 Timoteo 1:11) Ozevo, e nsambil’andi ifwete kala diambu diakiese, ke zingu kia nkenda ko. (Tala Nsiku 16:15.) O wana yau bena ye nzunzu ye ngolo zilenda sadilwa mu sakana yo vunda. E vundu kiambote kilutidi nkutu e nsaka. I mpila yin’o mwana kalenda longokela yo zikuka. O ntu muna nzo yandi ovwidi e mbebe ya lungisa e nsatu zawonso za esi nzo, ye za vundu mpe. Kansi mafwete vangilwa muna tezo.

21. Nkia ntambu mina muna vundu ya tandu kiaki?

²¹ Omu tandu kiaki kiampasi kia “lumbu yambaninu” e yintwadi ya wantu yazala ye “azodi ekembo ke mu Nzambi ko,” nze i una diateka yikwa muna Nkand’a Nzambi. (2 Timoteo 3:1-5) Kuna kwa ndonga, o nkembo i diambu disundidi o mfunu muna zingu. O luvukulwisu muna mpila za nsaka zisundidi o wokela muna tezo kilenda vilakes’o mambu masundidi o mfunu. E nsaka zisundidi omu lumbu yayi za fil’o wantu mu tá e zumba, umpumbulu, ndua za dikaya yo mambu makaka ma nsoki kikilu. (Ngana 3:31) Adieyi difwete vangwa mu tanina aleke muna nsaka zambi?

22. Amase aweyi balenda longel’o wana muna bakang’e nzengo za ngangu mu diambu dia vundu?

 ²² Amase bafwete siang’e nkendelo yo nsiku. Edi disundidi o mfunu, ofwete long’o wan’aku bazayanga e mpila nsaka zambi yo zayanga mpe kele vo e nsaka zambi mu vioka zin’e tezo. Elongi diadi ntangwa ye ngolo divavanga. Tala nona kimosi. Ese dimosi wakala yo wana wole amakala wamona vo ona wambuta wazolanga wá emissora yampa ya rádio. I bosi, lumbu kimosi una kayendanga ku salu, mun’ekalu waziula e emissora yayina. Oyandi waningamanga ntangwa ke ntangwa mu soneka e mvovo mia nkunga. I bosi, wamokena yo wana mana kawa. Walomba vo basong’e ngindu zau  muna diambu diadi, wabayuvula yandi vo “adieyi nuna diau?” I bosi kawunikina e mvutu zau kuna lembama kwawonso. Vava kamana fimpa yau e diambu kumosi yo Nkand’a Nzambi, aleke bayisil’e nzengo za lembi wa diaka emissora yayina.

23. Amase aweyi balenda tanin’o wana muna nsaka zambi?

²³ Amase m’Akristu aya bena ye ngangu befimpanga e nkunga yovo siku ye nkubika za mana mesongwanga muna TV, ye vídep, ye nkanda mia tusansu, ye nsaka za eletrônicos ye filme zina bezolang’o wan’au. Befimpanga o ntu a diambu diasonama ova ntandu y’oma masonama ova ntandu a fukwa, betanganga e nkanda mia nsangu za lumbu ke lumbu (jornal) muna muyikilwanga e nsaka zozo bemonanga yovo tanga oma makubikilu mu kuma kiau. Engi besalukwanga muna mona ezaka mpila za “nsaka” zisongwanga kwa wana. Awana bazolele tanina wan’au muna mambu mambi belungananga muna nzo yo mokena e vonza, mu sadila o Nkand’a Nzambi ye nkanda miakaka milenda sadisa, nze i nkanda Os Jovens Perguntam—Respostas Práticas ye maka mambu mena muna A Sentinela ye Despertai! c Amase ana besianga e nsilu miasikididi, akwa volo muna nkal’au a nsongi, betambulanga e ndandu zambote.—Matai 5:37; Filipi 4:5.

24, 25. Nkia mpila vundu zakaka zambote zina balenda kadila vamosi esi nzo?

²⁴ Kansi kadi, olembi yambulwil’o wana e nsaka zambi i ndambu a vita kaka. Eki kiambi kifwete vingilwa kwa kina kiambote, ovo ke wau ko o wana, nanga balenda land’e nzila yambi. Nzo zayingi za Akristu, bavwidi luyinduilu lwambote yo luyangalalu lwa ntangwa zau za vundu—kwenda vundila mu nzanza yo vanga finkembo,  kwenda kangalela mu malu, kwenda vundila mu saba, nsaka za tá esomba, yovo kwenda kingula ayitu yovo akundi. Akaka basolola vo o tang’e nkanda muna ndinga ngolo ekolo nukalanga vamosi, ditwasanga e kiese ye fiauzi. Akaka besakananga muna mokenang’o mambu ma tusevo yovo mpe mamfunu. Vena mpe y’akaka besadilanga e ntangwa yayi mu sala e salu kia val’e nti yovo umbangu wakaka, sika masikilu, bandula yovo longoka e lekwa in’omu nsema a Nzambi. Aleke ana beyangalelanga e nsaka za mpila yayi betaninwanga muna nsaka zayingi zasafu, yo zaya vo e vundu ke vwanda kaka ko. Osal’entwadi kusundidi o wete ke mu tala kaka ko ekolo akaka besalanga.

²⁵ E yinkembo-nkembo ilenda mpe kala mpila yakaka ya yangidika e vundu. Ovo itomene sikidiswa, yo lembi viokes’e tezo ngatu fwas’e ntangwa yayingi, ke ikala kaka se nsaka ko kuna kwa wana. Ilenda sadisa mpe muna siamisa e kangwa kia nzola muna nkutakani.—Tala Luka 14:13, 14; Yuda 12.

26. Muna tanina esi nzo muna mambu mambi, nkia fu kiakaka kisundidi o mfunu?

²⁶ Ka lukatikisu ko, otanina esi nzo mu ndongesela za mfwasi za nza yayi i salu kiampasi kikilu. Kansi vena ye diambu diakaka disundidi o sadisa muna vwa e ndandu zambote. I zola! E kintwadi kiasikila ye nzola kuna kwa esi nzo kikitula e nzo aku s’etininu yo kala ye mbokena zina vo i nwaninwa kiampwena muna mambu mambi. Vana ntandu, vav’e mpila yakaka ya nzola isundidi o mfunu—Zola Yave. E nzola yayi avo ina muna nzo, o wana balenda sansuka ye ngindu za lembi kendeleka Nzambi muna landang’e ndongesela za Nza. Amase aya bezolanga Yave muna ntima betezanga tanginina o uwuntu wandi wa zola, yo unsongi wandi  yo vangila mambu muna tezo kifwene. (Efeso 5:1; Yakobo 3:17) Ovo nuvangidi wo ke vekala ye kuma ko kwa wana mu badika vo o sambila Yave i landa ulolo wa nsiku miasonekwa muna nkanda yovo badikilanga kio nze mpil’a zingu kiakondwa nsaka ngatu kiese, yo vava kuyivaula kele vo balenda. Kansi, bezaya vo o sambila Nzambi i mpil’a zingu kisundidi e kiese kiamfunu kikilu.

27. Esi nzo aweyi balenda sundila e nza?

²⁷ E nzo zina zikalang’entwadi muna salu kia kiese kia Nzambi muna tezo kiafwana ye ntima wawonso mu nkala ‘yakondw’ekeya yo lusembo’ muna mambu mambi ma nza, beyangidikanga Yave. (2 Petelo 3:14; Ngana 27:11) E nzo zazi ntambi za Yesu Kristu belandanga, una vo wasunda o mambu mawonso ma nza ya Satana lembi funzuka. Vava kiafokokanga e zingu kiandi kia kimuntu o Yesu wavova vo: “Mono nsundidi nza.” (Yoane 16:33) E nzo aku mpe yambula yasunda e nza yo zinga yakwele mvu!