4. Mu Be Ni Tokomelo Ha Mu Ca Lico Mwa Libaka Za Macelo

Muuna yo muñwi ya bizwa Jeff, wa lilimo ze 38 ya naa na ni buikangulo bo bunde, muta o muñwi naa ile ni lubasi lwa hae ku yo ca lico mwa sibaka se siñwi sa macelo mwa Pittsburgh, kwa Pennsylvania mwa naha ya U.S.A. Hamulaho wa kweli, bo Jeff ba bulaiwa ki butuku bwa kwa sibiti bo ne bu ba sweli ka sipundumukela. Ki nto mañi ye ne tahisize butuku bo? Nee li nyanisi ya matali ye ne ba cile kwa sibaka sa macelo, ili ye nee na ni maikolokuwawa a tahisa butuku bwa sibiti bo bu bizwa hepatitis A.

MWA naha ye ñwi ya kwa Wiko ibato ba licika la masheleñi e ba itusisanga batu ku leka lico, a itusiswanga kwa ku leka lico mwa libaka za macelo. Kono, mwa naha ye swana yeo, ibato ba licika la matuku a tahiswa ki lico, a tahiswanga ki lico ze ezelizwe mwa libaka za macelo.

Ki niti kuli, ha mu iketela ku cela mwa sibaka se si ñwi sa macelo, lico ze mu ca li lekiwa ni ku apehiwa ki batu ba sili mi ni sibaka mo li apehelwa si keniswa ki batu ba sili. Nihakulicwalo, mwa kona ku iketela sibaka ko mu bata ku yo cela, lico ze mu bata ku ca, ni mwa ku shimbela lico ze mu bata ku ya ni zona kwa ndu.

● Mu talimange muinelo wa sibaka sa licelo.

Bo Daiane, ba ba pila kwa Brazil, ba li: ‘Ha lu kena lwa pili mwa sibaka sa licelo, naa talimanga muinelo wa sibaka seo, ku bona haiba litafule, masila a fa litafule, liitusiso, ni litabisa kamba mashwana li kenile ni kuli ha li si ka beiwa ka busafa. Haiba ha li yo hande, lwa ishimbululanga ni ku ya kwa sibaka si sili sa licelo.’ Mwa linaha ze ñwi, kamita ba likolo la makete ba tatubanga libaka za macelo ku bona nji li kenile ni ku fa linepo ka ku ya ka bukeni bwa sibaka ni sibaka sa licelo se si tatubiwa, kihona ba ka fa liñolo la linepo le li ka pahekiwa mwa sibaka sa licelo kuli sicaba si zibe muinelo wa sibaka seo.

● Mu tokomelange ha mu shimba lico ze siyala hamulaho wa ku ca lico mwa sibaka sa licelo.

Ba U.S. Food and Drug Administration ba eleza kuli: ‘Haiba mu ka nga nako ye fitelela lihora ze peli kuli mu fite kwa ndu hamulaho wa ku ca lico mwa sibaka sa licelo [mi kwa cisa], mu si ke mwa shimba kwa ndu lico ze siyezi.’ Haiba ku na ni lico ze siyezi, ki hande ku ya ni zona kwa ndu hona fo feela ni ku yo li bulukela mwa sibatisezo.

Haiba mu latelela ka tokomelo mihato ye mi ne ye bulezwi mwa taba ye, mu ka kona ku bukelezanga lico za mina kwa maikolokuwawa a kona ku tahisa matuku.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 17]

MU LUTE BANA BA MINA: Bo Noemi, basali ba ba pila kwa Philippines, ba li: “Lu lutile bana ba luna ku tokolomohanga lico ze kona ku tahisa matuku ha li ciwa.”