Bibele Buka Ya Bupolofita Bo Bu Nepahalile Kalulo

Taba ye Nde Kwa Batu Kamukana

Litaba ze 8 ze tatamana za mwa “Mu Zuhe!” ze, li nyakisisa taba ya butokwa ya mwa Bibele, ili bupolofita bwa yona. Litaba zeo li ka mi tusa ku fumana likalabo kwa lipuzo ze: Kana bupolofita bwa mwa Bibele ki litaba feela ze nee ñozwi ki batu ba ba butali? Kana bupolofita bo, bu ñozwi ka susumezo ya moya wa Mulimu? Lu mi mema ku tatuba litaba ze ñozwi mwa Bibele.

LUSHANGO lwa Mulimu kwa batu, lona lwa taba ye nde, lu fumaneha mwa Bibele. Kamukwaocwalo, Jesu Kreste naa itusisize nako ni maata hae ku shaela “taba ye nde ya Mubuso.” (Luka 4:43) Bibele i bonisa kuli Mubuso wo, ki mulonga wa Mulimu o ka felisa lipuso za batu za buhateleli, ku tahisa kozo, ni ku felisa lika kaufela ze tahisa manyando a batu. (Daniele 2:44; Mateu 6:9, 10) Kaniti, yeo ki taba ye nde!

Ku si na ku kakanya, taba ye nde ye cwalo i swanela ku kutazwa kwa batu ba bañata ka mo ku konahalela kaufela. Niteñi, Jesu ha naa bulailwe, naa siile kashawanyana feela ka balateleli ba hae. Kana lushango lwa hae, ne lu ka fela ha sa shwile? Bibele ne i polofitile kuli lushango lwa hae ne lu ka zwelapili. Ne i polofitile kuli: (1) Taba ye nde ne i ka kutazwa mwa lifasi kaufela. (2) Taba ye nde ne i ka zwelapili ku si na taba ni twaniso ye tuna. (3) Bakreste ba buhata ne ba ka bateñi mi ne ba ka to puma batu ba bañata. Ha lu nyakisiseñi bupolofita bo.

Taba ye Nde ne I ka Shaelwa Kwa Macaba Kaufela

Bupolofita: “Taba ye nde i na ni ku kutazwa pili kwa macaba kaufela.” (Mareka 13:10) “Mu ka ba lipaki za ka mwa Jerusalema, mwa Judea kaufela ni mwa Samaria, ni ku yo fita kwa mafelelezo a lifasi.”—Likezo 1:8.

Talelezo ya bupolofita bo: Ka silimo sa 33 C.E. hamulahonyana wa lifu la Jesu, balutiwa ba hae ne ba talize Jerusalema ka lushango lwa Mubuso. Balutiwa ba Jesu ne ba hasanezi mwa Judea kaufela ni libaka ze ne li bukaufi ni Samaria, mi mwahalaa lilimo ze 15, Bakreste ba ne ba li balumiwa ne se ba fitile mwa likalulo ze ñwi za Mubuso wa Roma. Ka silimo sa 61 C.E., ne ku konwa ku bulelwa kuli taba ye nde ne se i kutalizwe mwa libaka ze ñata za lifasi.

 Litaba za kwaikale li patululañi?

● Litaba ze si za mwa Bibele ze ne ñozwi mwa lilimo za ma 100 C.E. li paka kuli Bukreste bwa kwa makalelo ne bu hulile hahulu kapili-pili. Suetonius caziba wa litaba za kwaikale za Maroma naa akalelize kuli Bakreste ne ba kalile ku ba teñi mwa Roma ka silimo sa 49 C.E. Liñolo le ne li ñolezwi Mubusi Trajan ibato ba ka 112 C.E. ki Pliny yo Munyinyani, mubusisi wa Bitinia (yona naha ya Turkey kacenu), li ama kwa Bukreste kuli ne bu swana sina ‘nto ye yambukela’ ye ne i “hasanezi isi feela mwa litolopo, kono ni mwa minzi ni mwa mafamu.” Caziba yo muñwi wa litaba za kwaikale ha naa nyakisisa bupaki bwa mo ne bu hasanezi Bukreste naa bulezi kuli: “Mwahalaa lilimo ze bato ba 100 hamulaho wa linako za baapositola, libaka za Bakreste za ku lapelela teñi ne li fumaneha mwa litolopo ze tuna za Mubuso.”

● Mwa buka ya The Early Church, caziba Henry Chadwick u bulela kuli: ‘Ku bonahala kuli ku hula kwa keleke ne ku ba teñi kabakala likezahalo ze ne sa libelelwi kuli za kona ku ezahala. Kakuli ne ku bonahala kuli Bukreste ne bu si ke bwa kona ku zwelapili mi ha ku na ya naa libelela kuli ne bu ka tiya ni ku yanduluka ka nzila ye ne bu yandulukile ka yona.’

Ku Lwaniswa Kwa Taba ye Nde

Bupolofita: “Batu ba ka mi isa kwa likuta, mi mu ka natakiwa mwa masinagoge ni ku yemiswa fapilaa babusisi ni malena kabakala ka kuli i be bupaki ku bona.”—Mareka 13:9.

Talelezo ya bupolofita bo: Bakreste ne ba nyandisizwe ki Majuda ni Maroma. Ne ba tamiwanga, ku lengiwa mwa litolongo, ku natakiwa, ni ku bulaiwa.

Litaba za kwaikale li patululañi?

● Flavius Josephus caziba wa litaba za kwaikale za Majuda wa mwa lilimo za mwanda wa pili C.E., naa ñozi ka za ku bulaiwa kwa Jakobo, munyanaa Jesu, ki baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda. Bibele i bonisa kuli Gamaliele, muuna ya naa kutekiwa mwa kuta ye tuna ya Majuda, naa elelize kuta kuli i tokomele ka se ne i lela ku eza kwa balutiwa ba Jesu ka nako ye ne ba zekiswa. (Likezo 5:34-39) Licaziba li paka kuli Gamaliele naa li teñi ni kuli naa li muuna ya naa lukuluhile ku amuhela mihupulo ya ba bañwi.

● Licaziba za litaba za kwaikale li bulela kuli, ku kala ka Nero mubusi wa Roma, ili ka silimo sa 64 C.E., babusi ba Roma ne ba nyandisize hahulu Bakreste. Mwa mañolo a ne ba ñolelananga bo Pliny yo Munyinyani ni mubusi Trajan, ne ba ikambotanga ka za likoto za ku ota Bakreste ba ne ba hananga ku latula tumelo ya bona.

● Caziba Chadwick, ya bulezwi fahalimu, naa ize: “Mwa sibaka sa ku tahisa kuli Bakreste ba lapelange ka ku ipata-pata, nyandiso ne i tahisize kuli ba lapelange patalaza.” Bakreste ha ne ba nze ba baleha, ne ba konile ku isa lushango lwa bona mwa libaka ze nca. (Likezo 8:1) Ne ba tiyezi twaniso, mi hañata ne ba shengokiwa ki mabasi ni balikani ba bona. Taba yeo, ya komokisa kakuli balutiwa ba Jesu nee li “batu-tu feela ba ba si ka ituta,” mi ne ba si na maata mwa litaba za bupolitiki. (Likezo 4:13) Licaziba ba litaba za kwaikale ba lumelelana mwa taba ya kuli: ‘Evangeli nee yandulukile kapili-pili kwa balekisi ba mwa lintolo ze nyinyani ni kwa batu ba lipisinisi ze nyinyani.’

Licaziba ha ne ba nyakisisa litaba za kwaikale za Bakreste, ne ba komokisizwe hahulu ki taba ya kuli kashawanyana ka batu-tu feela ne ka kona ku hasanya Bukreste kapili-pili mwahalaa twaniso ye tuna hahulu cwalo. Niteñi, Jesu naa bulelezi cimo kuli likezahalo ze makaza zeo ne li ka ezahala. Mañolo hape naa polofitile kuli musebezi wa ku kutaza ne u ka lilimaniswa ka nakonyana.

Ku Taha Kwa Bakreste ba Buhata

Bupolofita: “Maakanyani aa buhali a ka kena mwahalaa mina mi ha na ku eza mutapi ka musa, mi  mwahalaa mina luli ku ka zwa baana ba ba ka bulela litaba ze kopami kuli ba yembulule balutiwa, ba ba latelele.” (Likezo 20:29, 30) “Hape mo ku ka bela ni baluti ba buhata mwahalaa mina. Bao ba ka tahisa ka butali tukwata-kwata to tu sinya . . . , mi kabakala bona, nzila ya niti i ka nyefulwa.”—2 Pitrosi 2:1, 2.

Talelezo ya bupolofita bo: Puteho ya Sikreste ne i sinyizwe ki batu ba ne ba na ni buhali, ba ne ba sa sepahali, ili ba ne ba lata hahulu litulo.

Litaba za kwaikale li patululañi?

● Sihulu hamulaho wa miteñi ya balateleli ba Jesu ba makalelo, Bukreste bwa niti ne bu kalile ku kukuezwa hanyinyani-hanyinyani ki baana ba ne ba tumile hahulu ba ne ba zwa mwahalaa puteho ya Sikreste ili ba ne ba kalile ku zwakanya lituto za Sikreste ni lituto za Sigerike ze tomile fa butali bwa batu. Ki fona fo ne li kalezi ku bateñi litopa za ba bahulu ba bulapeli mi litopa zeo, za kala ku fumana maata ni sifumu inge baeteleli ba lipolitiki. Licaziba za litaba za kwaikale li bulela kuli, ha ku to fitwanga ka nako yeo Mubuso wa Maroma no u amuhezi Bukreste sina bulapeli bwa Naha, ne ku si na nihaiba nto iliñwi ya lika ze ne ezahalanga mwa puteho ka linako za baapositola ye ne siyezi mwa bulapeli bwa Sikreste.

● Ka lilimo ze ñata-ñata bulapeli bwa Sikreste bo ne bu silafalizwe bo, ne bu i kenyize hahulu mwa mifilifili ni likezo za mukwañuli. Mwa sibaka sa ku bonisa kuli ne li balateleli ba Jesu, ba bahulu ba bulapeli, nee ba nyandisize batu ba ne ba likanyisa mukutalezo wa Jesu ni batu ba ne ba lika ku hatisa Bibele mwa puo ye ba utwa batu ba bañata.

Ka nako kaufela yeo Bukreste bwa buhata ne bu bile ni maata hahulu, ne ku bonahala inge kuli ha ku na mutu ya naa kutaza taba ye nde. Nihakulicwalo, Jesu naa bonisize kuli taba ye nde ne i ka kalisa ku kutazwa hape mwa mazazi a maungulelo. Naa swaniselize nako yeo kwa nako ya kutulo ili fo naa bapanyize Bakreste ba buhata kwa mufuka, kuli ne ba ka kauhanywa kwa Bakreste ba niti ba ba swaniseza buloto. (Mateu 13:24-30, 36-43) Ka nako yeo, bupolofita bo bu bulela ka za ku kutazwa kwa taba ye nde, ne bu ka ba ni talelezo ye tuna hahulu. (Mateu 24:14) Lu ka nyakisisa bupolofita bo bu tabisa bo, mwa kalulo 6.

[Siswaniso/Mapa se si fa likepe 31]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Ibato ba ka silimo sa 61 C.E., lushango lwa Mubuso ne lu zibahala kwa batu bañata

Mubuso wa Roma

SPAIN

ITALY

Roma

Melita

MASEDONIA

GREECE

Kreta

ASIA MINOR

Sipera

MESOPOTAMIA

SAMARIA

JUDEA

Jerusalema

EGEPITA

LIBIA

LIWATE LA MEDITERANEA

Libaka ko ne i fitile taba ye nde mwa linako za baapositola

JUDEA

Jerusalema

ASIA MINOR

Sipera

MASEDONIA

GREECE

Kreta

ITALY

Roma

Melita

SAMARIA

MESOPOTAMIA

ELAMI

MEDIA

PARTA

ARABIA

EGEPITA

ETOPIA

 [Siswaniso se si fa likepe 31]

Nero mubusi wa Roma (kwa bulyo), Domitian, Marcus Aurelius, ni Diocletian ne ba nyandisize hahulu Bakreste ba kwa makalelo

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Photograph taken by courtesy of the British Museum