TABA YA FA LIKEPE LA FAHALIMU: KANA LU LEKA LIKA ZE ÑATA HAHULU?

Ki Kabakalañi ha lu Lekanga Lika?

Mwa patisiso ye ne ezizwe mwa lifasi kaufela mwa silimo sa 2012, ne ku fumanwi kuli licika la batu ba ne ba buzizwe ne ba itumelezi kuli ba lekanga lika ze ba sa tokwi luli. Buñata bwa bona ne ba bilaezwa ki taba ya kuli batu ba leka hahulu lika ze ñata. Lipilaelo ze cwalo za utwahala. Buñata bwa baleki se ba palelwa ku lifa likoloti za bona ze sweli ku ekezeha. Licaziba ba bulela kuli mwa sibaka sa ku tahisa tabo, ku leka lika ze ñata ku kona ku tahisa lipilaelo ni kutokwa tabo! Hakulicwalohe, ki kabakalañi ha lu lekanga lika ze ñata?

KA KU ba baleki, nako ni nako lu susuezwanga ku leka lika ki bafundoti. Ki ufi mulelo wa bafundoti? Ki wa ku tahiseza batu ku nga lika ze ba bata sina lika ze ba tokwa luli. Bafundoti ba ziba kuli baleki hañata ba susuezwanga hahulu ki maikuto a bona. Kamukwaocwalo, lika li fundotwa ni ku lekiswa ka mukwa o tahiseza tabo muleki.

Buka ye bizwa Why People Buy Things They Don’t Need, i bulela kuli: ‘Muleki ha lela ku leka sika, hañata u iponanga inzaa kena mwa sintolo ku bata-bata sika seo, ni ku si leka kuli si be sa hae luli.’ Licaziba ba bañwi ba akaleza kuli baleki ba banga ni tabo ye tuna hahulu ha ba nze ba leka lika. Caziba wa litaba za bufundoti, Jim Pooler, u talusa kuli: ‘Haiba mulekisi a lemuha kuli muleki u na ni tabo ye tuna, wa kona ku itusisa muinelo wo ku kukueza muleki kuli a leke nto ye ñwi.’

Mu kona ku isileleza cwañi kwa kukuezo ya bafundoti ba ba talifile? Mu si ke mwa ya ka maikuto a mina, kono mu nyakisise buniti bwa lika ze ba mi sepisa bafundoti.

 ZE BA SEPISA BAFUNDOTI: “Mu ka Cimbula Bupilo Bwa Mina”

Mañi ni mañi wa tabela ku ba ni bupilo bo bunde. Bafundoti nako ni nako ba lu bulelelanga kuli litakazo za luna kaufela ze cwale ka ku ba ni mubili o iketile, ku silelezwa, ku sa ba ni lipilaelo, ni ku ba ni silikani se sinde ni ba bañwi, za kona ku fumanwa ka ku leka lika ze swanela.

NITI YA TABA: Maluwo a luna ha nza ekezeha, tabo ya luna ya kona ku kutela mwatasi. Lika ze ñata li tokwa nako ye ñata ni masheleñi a mañata kuli li babalelwe. Lipilaelo li ka ekezeha bakeñisa likoloti, mi mutu ha na ku ba ni nako ye ñata ya ku tanda ni lubasi kamba balikani ba hae.

Sikuka: “Mutu niha ka ba ni ze ñata, za luwile ha li koni ku mu fa bupilo.”—Luka 12:15.

ZE BA SEPISA BAFUNDOTI: “Mu ka Tompeha ni ku Kutekiwa”

Ki batu ba sikai feela ba ba kona ku itumelela kuli ba lekanga lika ka mulelo wa ku iponahalisa ku ba bañwi. Nihakulicwalo, bo Jim Pooler, ba lemuhile kuli: “Batu ha ba lekanga lika nto ya butokwa hahulu ye banga mwa munahano wa bona ki ku kangisana ni balikani ba bona, ba ba pila mabapa ni bona, ba ba beleka ni bona, ni bana bahabo bona.” Kabakaleo, hañata lika ze fundotwa li boniswanga inze li ikoliwa ki batu ba ba fumile, ili ba ba kondisize mwa bupilo. Ze taluswanga fo kikuli: ‘Ni mina mwa kona ku fuma ni ku kondisa mwa bupilo!’

NITI YA TABA: Ku ikunga kuli lu ba butokwa ka ku ibapanya ni ba bañwi ku tahisa kuli kamita lu si ke lwa kolwa ka ze lu na ni zona. Ha lu fumana nto ye ñwi ye ne lu bata, hape lu ka bata ku fumana ye ñwi.

Sikuka: “Ya lata silivera ha na ku kuliswa ki silivera.”—Muekelesia 5:10.

ZE BA SEPISA BAFUNDOTI: “Mu ka Bonisa se mu li Sona ka Lika ze mu na ni Zona”

Buka ye bizwa Shiny Objects i talusa kuli: “Nzila ye bunolo ya ku taluseza ba bañwi se lu li sona (kamba se lu bata ku ba sona) ki ka ku itusisa ni ku bonisa sifumu se lu na ni sona.” Bafundoti ba ziba taba yeo mi ba likanga ku bonisa lika ze ñwi ze lekiswa—sihulu ze tula—kuli li zamaelela ni bupilo bo buñwi kamba mubonelo wa batu ba bañwi.

Mu ikunga cwañi, mi mu bata kuli batu ba mi nge cwañi? Sina mutu ya apala ka bukwala? Sina mutu ya tiile? Ku sina taba ni kuli mu bata ku ba mutu ya cwañi, bafundoti ba sepisanga kuli haiba mu leka nto ye ñwi, mwa kona ku ba mutu ye mu tabela ku ba.

NITI YA TABA: Ha ku na sika se mu kona ku leka se si kona ku mi cinca luli, kamba ku mi tahiseza ku ba ni tulemeno to tunde to tu cwale ka busepahali.

Sikuka: “Ku kaba kwa mina ku si ke kwa ba kwa . . . ku apala likabiso za gauda kamba liapalo—kono ku be kwa mutu wa mwahali, wa mwa pilu.”—1 Pitrosi 3:3, 4.

[Manzwi a fa likepe 9]

Maluwo a luna ha nzaa ekezeha, tabo ya luna ya kona ku kutela mwatasi

[Mbokisi fa likepe 9]

Mo lu Swanela ku Ngela Maluwo

Ze ba sepisanga bafundoti hañata ha li zamaelelangi ni ze ezahalanga luli. Nihakulicwalo, ku na ni ketelelo ye itingwa ya mwa ku pilela ka ku itikanelela, ili ka tabo. Likuka kaufela ze bulezwi mwa taba ye za fumaneha mwa Bibele, lona Linzwi la Mulimu. Bibele ha i hanisi ku ba ni maluwo, kono i luta kuli tabo ye tuna i fumanwa ka ku pila bupilo bwa ku ‘tokwa lilato la masheleñi.’—Maheberu 13:5.

 [Mbokisi fa likepe 10]

Linzila ze ba Itusisa Bafundoti Mwa Miteñi Ye

Kwandaa ku itusisa mazimumwangala, lihatiso, ni ku fundota lika fa Intaneti, bafundoti mazazi a, ba itusisanga linzila ze ipitezi.

KU BONISA LIKA ZE LEKISWA: Lika ze lekiswa ni mabizo a zona za boniswanga ka sitalifi fa liprogilamu za fa mazimumwangala, mwa mafilimu, ni mwa lipapali za mavidio.

KU FUNDOTA KA SITALIFI: Batu ba ba lifiwanga masheleñi kuli ba fundote lika, ba itusisanga lika ze ba fundota ni ku bulelela ba bañwi ka mafulofulo ka za lika zeo ze lekiswa ha ba li ni ba bañwi, ba sa bonisi kuli ba lifilwe kuli ba eze cwalo.

KU FUNDOTA KA LIPULELO: Batu ba ba lifiwa kuli ba fundote lika ba susuezwanga ku bulela ka za lika zeo ze lekiswa kwa balikani kamba ka ku itusisa Intaneti. Bafundoti bao, ba kana ba fiwa ze ñwi kwa lika ze lekiswa zeo, kuli ba bonise batu kamba ku ba fa mipuzo ye miñwi cwalo ka mulelo wa ku ba susueza.