Mo mu Kona ku Itusisezanga Hande Masheleñi

Kwandaa ku susuezwa hahulu ki bafundoti, litakazo za luna ni mikwa ya luna za kona ku tahisa kuli lu sinyange masheleñi a mañata. Ki ze liakalezo ze silezi ze kona ku mi tusa ku itusisanga hande masheleñi.

1. Mu Ambuke ku lekanga lika mu si ka lela. Kana mwa ikolanga ku leka lika ni ku fumana lika ze ñwi ze cipisizwe? Haiba ku cwalo, mu kana mu lekanga lika mu si ka lela. Kuli mu ambuke mukwa wo, mu si ke mwa matelanga ku leka lika kono mu nahanange pili ze ka zwa mwateñi hamulaho wa ku leka sika seo, ku ba ni sona, ni ku si babalela ha se mu si lekile. Mu lilimale pili ni ku nahana ka za lika ze ne mu lekile kwamulaho mu si ka lela ku eza cwalo, ili ze ne tahisize kuli mu inyaze hamulaho wa ku li leka. Mu nahanisisange pili mu si ka eza kale katulo ya ku leka sika.

2. Mu ambuke ku lekanga lika ka mulelo feela wa kuli mu ikutwe hande. Ku leka lika kwa kona ku tahisa kuli mu ikutwe hande ka nakonyana feela haiba ne mu ikutwa ku zwafa. Kono maikuto a ku zwafa ha ka mi kutela hape, mu ka ba ni takazo ye tuna hahulu ya ku bata ku ikutwa hande ka ku leka lika. Mwa sibaka sa ku lekanga lika kuli mu ikutwe hande, mu fumane balikani ba ba kona ku mi tusa kamba mu ezange lipapali ze tiisa mubili ze cwale ka ku ya kwa ku hata-hata.

 3. Mu si ke mwa lekanga lika ka mulelo wa ku itabisa. Lintolo ze tuna ze nde li lukisizwe ka mukwa o susueza batu ku leka lika ka mulelo wa ku itabisa. Nihaike kuli mwa kona ku potela lintolo ze tuna kamba ku alunguta fa Intaneti ka mulelo feela wa ku itabisa, buñata bwa lika ze mu ka bona li lukisizwe ka mulelo wa ku mi tahiseza ku ba ni takazo ya ku li leka. Mu yange kwa ku leka lika haiba ku na ni ze mu bata ku leka luli, mi mu lekange feela ze mu lelile ku leka.

4. Mu kete hande balikani ba mina. Mwa kona ku lakaza hahulu ku ba ni lika ze ñwi kabakala mupilelo ni ze ba ambolanga balikani ba mina. Haiba mu lekanga hahulu lika ka mulelo wa kuli mu swane ni balikani ba mina, fohe mu kete balikani ba ba sa isi hahulu pilu kwa masheleñi ni sifumu.

5. Mu itusise hande makadi a ku kolotisa lika. Ku bunolo ku leka lika ka makadi a ku kolotisa lika, mutu a sa isi pilu ku ze kona ku zwa mwateñi. Mu like ku lifanga likoloti kaufela za kadi ya mina ya ku kolotisa lika kweli ni kweli. Mu zibe masheleñi e mu ka lifiswanga ni ñambekelo ye mu ka tokwa ku lifanga kabakala ku itusisa kadi yeo ya ku kolotisa lika, mi mu bapanye likoloti ze mu kona ku fiwa ki ba ba fanga makadi a ku kolotisa lika ilikuli mu kone ku fumana kadi ya ku kolotisa lika ye cipile. Mu tokomele ku itusisa makadi a ku kolotisa lika a mi lumeleza ku kolota lika ze ñata hahulu ni a mi konisa ku fumana lika ze ñwi ze mu sa tokwi. Mwa sibaka sa ku lekanga fa sikoloti, mu bulukange masheleñi ha mu bata ku leka sika se situna mi mu si leke ka masheleñi.

6. Mu zibe masheleñi e mu na ni ona. Ku bunolo ku itusisa masheleñi a mañata haiba ha mu zibi hande masheleñi e mu na ni ona. Mu buluke litaba ze mi bonisa masheleñi e mu na ni ona, mi mu zibe kuli mu na ni masheleñi a kuma kai. Mu itomele masheleñi e mu kona ku itusisanga kweli ni kweli ka ku ya ka masheleñi e mu fumananga ni ka ku ya ka lisinyehelo ze se mu bile ni zona kwamulaho. Mu bone mo mu sweli ku itusiseza masheleñi, mi mu bapanye mo mu itusiseza ona ni mo ne mu lelezi ku itusiseza ona. Mu kupe mulikani ya sepahala ku mi tusa ku utwisisa litaba ze ama masheleñi ze mu sa utwisisi.

[Caption on page 11]

Mu Tuse Bana ba Mina ku sa Isa Hahulu Pilu Kwa ku Lekanga Feela Lika

Bafundoti ba susuezanga sihulu banana ku leka lika, mi ki nto ye utwisiseha ha ba ezanga cwalo. Ba banca se ba leka hahulu lika ni ku itusisa masheleñi a mañata ku fita mo ne ku inezi kwamulaho. Mwa naha ya United States, banana ba ba sa nonoboka ba itusisanga masheleñi a eza mabilioni a madola silimo ni silimo.

Nihakulicwalo, caziba wa libizo la Juliet Schor, u akaleza kuli banana ba ba isa hahulu pilu kwa ku lekanga feela lika hañata ba kenelwanga ki maikuto a ku zwafa ni lipilaelo, mi a ba utwanangi hande ni bashemi ba bona. Mu kona ku sileleza cwañi bana ba mina? Mu nyakisise linzila ze ñwi ze tusa, ze ba likile ku itusisa bashemi ba bañwi kuli ba sileleze bana ba bona.

MU LUTE BANA BA MINA: “Ha mu koni ku sileleza bana ba mina ka ku tala kwa lika ze fundotiwa kakuli li fumaneha kai ni kai. Hakulicwalo, lu talusezanga bana ba luna ba basizana kuli bafundoti ba fundotanga lika ka mulelo o muñwi ni kuli likampani ze ba fanga musebezi wo, li bata masheleñi. Ha ba na mulelo wa ku lu tusa.”—Bo James ni bo Jessica.

MU SI ZAMAISWI KI BANA BA MINA: “Banana ba tundamenanga kuli mu ba lekele nto ye ñwi ku fitela mu eza cwalo. Kono ki kwa butokwa ku sa eza cwalo. Kwa nalulelule ba ka ituta kuli ha ba na ku lekelwanga ze ba bata kaufela. Ha ne lu nze lu hulisa mwanaa luna wa musizana, hañata ne lu ikambotanga sina bashemi ka mwa ku boniseza buitikanelelo ku mwana luna ni ka za lika ze ne lu sa koni ku mu lekela.”—Bo Scott ni bo Kelli.

MU BONE TEÑI KULI BANA BA MINA HA BA BONI HAHULU LIKA ZE FUNDOTWA: “Lubasi lwa luna ha lu buhangi hahulu mazimumwangala. Haki nto ye wela kwa lika ze lu ezanga kamita sina lubasi. Lu itusisanga nako ye lu swanela ku buha mazimumwangala kwa ku eza lika li sili. Lwa apehanga ni ku ca hamoho, mi bana ba luna ba bashimani ki babali ba batuna.”—Bo John ni bo Jenniffer.