Mwanaa mina wa musizana u bulela kuli ku na ni ze mu bilaeza. Mwa komoka ni ku ipuza kuli: ‘Mwanana wa lilimo ze 13 a kale ku ba ni lipilaelo? U sa li mwanana hahulu!’ Mu si ka mu taluseza kale taba ye, ha mu nyakisise mabaka a mañwi a kona ku tahisa kuli mwana musizana ya sa nonoboka a ikutwe ku eshulwa ki bupilo.

Licinceho za mubili. Ku hula ko ku banga teñi ku musizana ha sa ba mwalyanjo ku kona ku mu bilaeza hahulu sihulu haiba ha huli kapili kamba haiba u hula kapili ku fita litaka za hae. Bo Anna, * ba se ba na ni lilimo ze 20, ba bulela kuli: “Ne ni li yo muñwi wa pili kwa basizana ku tina blazeya, mi ne ni ikutwanga maswabi. Ha ne ni ibapanyanga ni litaka za ka, ne ni ikutwanga kuli ni shutana hahulu ni bona, ni kuli mwendi ku na ni ze fosahalile ku na!”

Ku cinca-cinca kwa maikuto. Musizana ya bizwa Karen ya sa na ni lilimo ze 17, ha iheta u bulela kuli: “Ne ku ni zwafisanga hahulu ku sa ziba libaka ha ne ni ikutwanga tabo ka nako ya musihali kono ka nako ya busihu ne ni lilanga hahulu. Ne ni sa zibi ze ne fosahalile ku na. Ne ku bonahala kuli ne ni si na maata fahalimu a maikuto a ka.”

Makalelo a ku yanga kwa kweli. Kalibe ya bizwa Kathleen, u bulela kuli: “Nihaike kuli bo ma ne ba ni taluselize ze ne ka ezahala, ha ne ni ile kwa kweli lwa pili ne ni si ka iteekela hande. Ne ni tapanga hañata-ñata ka zazi kakuli ne ni ikutwanga masila ka nako kaufela.”

Sineneketo ye zwelela ku ba bañwi. Kalibe ya bizwa Marie, ya sa na ni lilimo ze 18, ha iheta u bulela kuli: “Ha ne ni li wa lilimo ze mwahalaa 12 ni 14, sineneketo ya litaka za ka ne li ye tuna hahulu. Banana ba fa sikolo sa luna ne ba katazanga hahulu banana ba ne ba shutana ni bona.” Musizana ya bizwa Anita, wa lilimo ze 14, u bulela kuli: “Fo se ni kuma, ku ikutwa kuli na tabelwa ki balikani ki kwa butokwa hahulu mi ku silokiwa ki bona kwa zwafisa luli.”

Mu susueze mwanaa mina wa musizana ku talusa ze mu bilaeza. Kwa makalelo u kona ku ikutwa ku sa lukuluha ku talusa ze mu bilaeza. Kono mu be ni pilu-telele mi mu latelele kelezo ya Bibele ye li: ‘Mu lukela ku ba ba ba teeleza kapili, ba ba sa akufi ku bulela.’—Jakobo 1:19.

Mu nge lipilaelo za mwanaa mina ku ba za butokwa. Mu hupule kuli mwanaa mina ha na yeloseli ye mu na ni yona mwa bupilo, mi kacwalo, ha si ka ituta kale mwa ku talimanela ni lipilaelo.—Sikuka sa Bibele: Maroma 15:1.

Mu si ke mwa imeza mwanaa mina ka misebezi ye miñata. Ka ku ya ka buka ye bizwa Teach Your Children Well, mikulwani ba ba na ni ze ñata za ku eza “hañata ba bonisanga lisupo za mukatalo, sihulu ze cwale ka ku opa toho ni ku nyapa mwa mba.”—Sikuka sa Bibele: Mafilipi 1:9, 10.

Mu bone teñi kuli mwanaa mina wa ba ni nako ye ñata ya ku pumula hande. Hañata ku lobala ki nto ye keshebiswanga hahulu ki mikulwani. Haiba mwanaa mina wa musizana ha pumuli hande, ha na ku ba ni buikoneli bwa ku nahana hande ni bwa ku tiyela lipilaelo.—Sikuka sa Bibele: Muekelesia 4:6.

Mu tuse mwanaa mina ku fumana linzila ze nde ze kona ku mu tusa ku fukuza kwa lipilaelo. Ku eza lipapali ze tiisa mubili kwa tusanga basizana ba bañwi ku fukuza kwa lipilaelo. Bibele i bulela kuli, ‘ku itwaeza kwa kwa mubili kwa tusa.’ (1 Timotea 4:8) Basizana ba bañwi ba fumani kuli ku ñolanga lika ze ba bilaeza kwa ba tusanga ku tiyela lipilaelo. Bo Brittany, ba ba na ni lilimo ze 22, ha ba iheta, ba bulela kuli: “Ha ne ni sa li mwanana ne ni ñolanga matata kaufela e ne ni palelwanga ku tatulula. Ku eza cwalo ne ku ni tusanga ku utwisisa luli mo ne ni ikutwela ka za butata bo buñwi, mi ne ku ni belanga bunolo ku bu tatulula kamba ku libala feela kwateñi.”

Mu tome mutala. Mu tiyelanga cwañi lipilaelo? Kana mu ikubukanyezanga misebezi ye miñata ye mu sa koni ku peta, mi kihona mu ka mata-mata kuli mu feze ku eza misebezi yeo? Kana mu sebezanga hahulu ka taata, kuli mane ha mu fumanangi nako ya ku peta lika za butokwa hahulu mwa bupilo? Liñolo la Mafilipi 4:5, li bulela kuli: “Kutwisiso ya mina i zibahale.” Mu hupule kuli mwanaa mina wa bona ze mu eza, mi wa ituta kwa mutala wa mina ibe kuli ki o munde kamba ki o maswe.