KANA mu kile mwa ikutwa cwalo? Mi ha ne mu kwanisize sikonkwani sa mina kamba ha ne mu fumani nto ye ne mu bata hahulu, kana tabo ya mina ne ingile nako ye telele? Kamba kana ne i kalile ku fela hanyinyani-hanyinyani? Ku bulela feela niti, ku kwanisa sikonkwani kamba ku fumana nto ye ñwi ye ne lu bata hahulu, kwa kona ku lu tahiseza tabo, kono tabo ye cwalo i kona ku ba feela ya nakonyana. Tabo ye inelela ha i si ka itinga feela fa lika ze lu kwanisa ku peta mwa bupilo kamba ze lu fumana. Kono sina ku ba ni mubili o iketile hande ha ku itingile fa lika ze ñata, ni tabo sakata i cwalo.

Batu ba shutana. Ze mi tahiseza tabo mwendi ha li koni ku tahiseza mutu yo muñwi tabo. Ku zwa fo, lwa cincanga ha lu nze lu hula. Niteñi, bupaki bu bonisa kuli lika ze ñwi za kona ku tahisa tabo ku mañi ni mañi. Ka mutala, ku kolwa ka lika ze lu na ni zona, ku ambuka muna, ku ba ni lilato kwa batu ba bañwi, ni ku ba ni buikoneli bwa ku tiyela lika ze ama munahano ni maikuto, ku tahisa tabo sakata. Ha lu boneñi libaka ha ku li cwalo.

Muituti yo muñwi ya butali wa litaba ze ama mo ba inezi batu, naa lemuhile kuli: “Mutu wa silelezwa . . . mwa mukunda wa mali.” Kono hape naa ñozi kuli: “Ya lata silivera ha na ku kuliswa ki silivera, ku cwalo ni ku ya lata bufumu, ha koliswi ki sa fumana. Zeo kaufela ki za mbango feela.” (Muekelesia 5:10; 7:12) Naa talusañi? Nihaike kuli lu kana lwa tokwa masheleñi kuli lu ipilise, lu swanela ku ambuka mukwañuli, kakuli takazo ye tahiswa ki mukwañuli ha i kuliswi! Muñoli wa litaba zeo, yena Mulena Salumoni wa mwa Isilaele wa kwaikale, mane naa likile ku bona haiba sifumu ni bupilo bwa simbombo za tahisa tabo sakata. Naa ñozi kuli: “Kamukana ze ne lakazwa ki meeto a ka, ha ni si ka itima zona, ha ni si ka hanisa pilu ya ka ku tabela nto ifi ni ifi.”—Muekelesia 1:13; 2:10.

Kabakala ku ikubukanyeza sifumu se si tuna, Salumoni naa yahile mandu a mande, naa ezize libaka ze nde za ku ishumuseza teñi ni masa a mande, mi a ipumanela batanga ba bañata. Naa fumani za naa bata kaufela. Naa itutileñi? Ku lika kwa hae ne ku mu konisize ku ba ni tabo ye likani, kono tabo yeo ne i si ka nga nako ye telele. Naa bulezi kuli: “Na bona kuli kamukana ne li za mbango, . . . mi ha ku na sika se si ni tusize se siñwi.” Mane a fita fa ku toya bupilo! (Muekelesia 2:11, 17, 18) Kaniti, Salumoni naa i tutile kuli bupilo bwa ku lata hahulu minyaka kwa mafelelezo bu kona ku tahisa kuli mutu a ikutwe ku tokwa tabo. *

Kana lituto za cwale za lumelelana ni litaba ze butali zeo za kwaikale? Taba ye ñwi ye ne hatisizwe mwa magazini ye bizwa Journal of Happiness Studies, ne i bonisize kuli: “Mutu ha saa fumani lika za tokwa mwa bupilo, masheleñi a fahalimu a fumana ha koni ku mu tusa hahulu ku ba ni tabo mwa bupilo.” Mane, lipatisiso li bonisa kuli mutu ha ikubukanyeza bufumu, sihulu inze a sa isi pilu kwa ku ba ni muzamao o munde ni ku ba ni silikani se sinde ni Mulimu, wa kona ku felelwa ki tabo.

SIKUKA SA BIBELE: “Mupilelo wa mina u tokwe lilato la masheleñi, mu nze mu kolwa ka ze mu na ni zona cwale.”—Maheberu 13:5.

Muna u taluswa kuli ki “maikuto a butuku kamba ku sa tabela bakeñisa kuli mutu yo muñwi u fumani nto ye nde, ili maikuto a zamaelela ni takazo ya ku ba ni nto ye swana yeo.” Sina butuku bo bu yamba mwa mubili, muna u kona ku ama bupilo bwa mutu ni ku mu tokwisa tabo. Mutu u kona ku kenelwa cwañi ki muna? Lu kona ku lemuha cwañi mukwa wo? Mi lu kona ku felisa cwañi muna?

Buka ye bizwa Encyclopedia of Social Psychology, i talusa kuli batu ba shwelanga muna batu be ba swana ni bona, mwendi cwalo kwa lilimo, yeloseli, kamba simuluho. Ka mutala, mutu wa lipisinisi ha koni ku shwela muna mubapali ya tumile wa mwa mafilimu. Kono wa kona ku shwela muna mutu yo muñwi wa lipisinisi ya eza hande ku mu fita.

Ka mutala: Manduna ba bañwi mwa mubuso wa kwaikale wa Peresia ne ba si ka shwela muna mulena, kono ne ba shwezi muna nduna yo muñwi ya naa na ni zibo ye tuna ya naa bizwa Daniele. Bunyemi bwa bona bwa iponahalela, kakuli mane ne ba lelisani ku bulaya  Daniele! Kono mulelo wa bona ne u palile. (Daniele 6:1-24) Buka ye bulezwi fahalimu i talusa kuli: “Ki kwa butokwa ku lemuha kuli muna u kona ku lu tahiseza takazo ya ku eza ba bañwi maswe. Moya wo, wa ku bata ku eza ba bañwi maswe u bonisa libaka ha ku bile ni likezo ze ñata za lindwa mwa linako za kwa kwaikale kabakala muna.” *

Mu kona ku lemuha cwañi kuli mu na ni muna? Mu ipuze kuli: ‘Yo muñwi wa litaka za ka ha eza hande, kana naa tabanga kamba ku ikutwa bumaswe? Haiba munyani kamba muhulwanaa ka, kamba ye ni kena ni yena sikolo ya na ni buikoneli bo butuna, kamba ye ni beleka ni yena, a palelwa ka nzila ye ñwi, kana naa swabanga kamba ku tabela?’ Haiba mu alabile kuli “ku ikutwa bumaswe” kamba “ku tabela,” mwendi mu na ni muna. (Genese 26:12-14) Buka ye bizwa Encyclopedia of Social Psychology, i bulela kuli: “Muna u kona ku palelwisa mutu ku ikola lika ze nde mwa bupilo ni ku felisa mwa pilu ya hae moya wa ku itebuha lika ze nde ze ñata ze li teñi mwa bupilo. . . . Mikwa ye cwalo ha i tahisi tabo ni hanyinyani.”

Lwa kona ku felisa muna ka ku ba ni moya wa buikokobezo ni buishuwo, o lu konisa ku itebuha buikoneli ni mikwa ye minde ye ba na ni yona ba bañwi. Bibele i bulela kuli: “Mu si ke mwa eza se siñwi ka likañi kamba ka buinuneki kono ka buikokobezo mu nge ba bañwi kuli ba mi fita.”—Mafilipi 2:3

SIKUKA SA BIBELE: “Lu si ke lwa inuneka, lu nze lu shamiliketa moya wa ku kangisana ni ba bañwi, ni ku shwelana muna.”—Magalata 5:26.

Buka ye bizwa Social Psychology, i bulela kuli: “Mo ba ikutwela batu ka za bulikani bwa bona, ku ama hahulu tabo ya bona mwa bupilo ku fita musebezi wa bona, masheleñi e ba fumana, batu be ba pila ni bona mwa silalanda, kamba mane buiketo bwa mubili wa bona.” Ka bukuswani, kuli batu ba be ni tabo sakata ba tokwa ku bonisa ni ku boniswa lilato. Yo muñwi wa bañoli ba Bibele naa bulezi kuli: “Ha ni si na lilato, ha ni se siñwi.”—1 Makorinte 13:2.

Mutu ha swaneli ku ikutwa kuli haa sa kona ku bonisa lilato. Ka mutala bo ndataa bona bo Vanessa ne ba na ni situhu mi ne li macakolwa. Bo Vanessa ha ne ba na ni lilimo ze 14, ne ba matile fa lapa ni ku yo pila ni batu ba bañwi, mane nako ye ñwi ne ba izo ina mwa sindu se si sa bonahali hande, mi ba hupula kuli ha ne ba li mwa sindu seo ne ba lapezi ku kupa Mulimu kuli a ba tuse. Mi mwendi ye ñwi ya likalabo kwa litapelo za bona ne li ya kuli ne ba izo kala ku pila ni lubasi lo luñwi lo ne lu latelela sikuka sa mwa Bibele sa kuli, “lilato li pilu-telele ni sishemo.” (1 Makorinte 13:4) Ku pila mwa lapa le li cwalo, hamohocwalo ni ze ne ba sweli ku ituta mwa tuto ya bona ya Bibele, ne ku tusize bo Vanessa ku kala ku ikutwa hande ni ku angulukelwa mwa munahano. Ba bulela kuli: “Linepo za ka za kwa sikolo ne li cimbukile ku zwa fa ma D ni ma F ku ya fa ma A ni ma B.”

Bo Vanessa ba sa ikutwanga bumaswe kabakala lika ze ne ezahezi mwa bupilo bwa bona bwa kwamulaho. Nihakulicwalo, ka nako ya cwale ba mwa linyalo le li na ni tabo mi ba na ni bana ba babeli ba basizana.

SIKUKA SA BIBELE: “Mu zwelepili ku apala lilato, kakuli lilato ki tamo ye tamahanya batu ka ku petahala.”—Makolose 3:14.

Ki mañi ya sa talimani ni matata mwa bupilo? Sina mo i bulelela Bibele, “ku na ni nako ya ku lila” ni “nako ya ku ba mwa maswabi.” (Muekelesia 3:4) Ku ba ni buitiiso ku lu tusa ku tiyela linako ze cwalo, ni ku zwelapili ku ba ni tabo mwa bupilo ku si na taba ni matata e lu talimana ni ona. Mu nyakisise mutala wa bo Carol ni bo Mildred.

Bo Carol ba na ni butuku bo bu totobela bwa luteya, butuku bwa swikili, butata bwa ku felelwanga ki moya ha ba lobezi, ni butuku bwa ku sinyeha kwa kalulo ya liito ye tusa mutu ku bona hande, bo bu tahisize kuli liito la bona la kwa nzohoto li palelwe ku bona. Niteñi, ba bulela kuli: “Ni likanga ku sa ba ya zwafile ka nako ye telele. Ni banga ni nako ya ku ikutwela butuku. Kono na tuhelanga ku nahana feela ka za ka, mi ni itumelanga ku Mulimu kabakala ze ni sa kona ku eza, sihulu ze ni kona ku ezeza batu ba bañwi.”

Bo Mildred ni bona ba na ni mapongo, a kopanyeleza butuku bwa mwa lingongo, kansa ya kwa mazwele, ni butuku bwa swikili. Kono sina bo Carol, ba likanga ku sa isa hahulu pilu kwa matata a bona. Ne ba ñozi kuli: “Ni itutile ku lata batu ni ku omba-ombanga ba bañwi ha ba na ni makulano ili nto ye ni tusanga ni na. Mane ni fumananga kuli ha ni omba-omba ba bañwi ha ni bilaelangi hahulu ka za matata a ka.”

Nihaike kuli basali ba babeli bao ba tabela ku fumana likalafo ze nde, ha ba isangi hahulu pilu kwa buiketo bwa mibili ya bona kono ba isanga pilu kwa taba ya mo ba ngela lika ni mo ba itusiseza nako ya bona. Kabakaleo, ba na ni tabo ye ba sa koni ku amuhiwa ki mutu ufi kamba ufi. Ku tuha fo, ba latiwa hahulu ki batu ba bañwi mi ba susuezanga batu ba ba talimana ni miliko ye shutana-shutana.

SIKUKA SA BIBELE: “U na ni tabo mutu ya zwelapili ku tiyela tiko, kakuli ha saa katezwi ki Mulimu u ka amuhela kuwani ya bulena ya bupilo.”—Jakobo 1:12.

Butali bwa mwa Bibele ha bu belekiswa, bu swana sina “kota ya bupilo ku ba ba bu sweli, mi ya bu inisa ku yena, u na ni mbuyoti.” (Liproverbia 3:13-18) Mwa kona ku fumana buniti bwa taba yeo, ka ku itusisa butali bo bu fumaneha mwa Bibele. Esi mane, Musimululi wa buka ye kenile ye, ili yo hape a bizwa kuli ki “Mulimu ya tabile,” u bata kuli ni mina mu be ni tabo.—1 Timotea 1:11.