BO ANNA * babulela kuli: “Haniikutwanga kulembwala, hanitabelangi kueza nto ifi kamba ifi, nihaiba lika zenitabelanga kueza. Nibatanga feela kulobala. Hañata niikutwanga feela kuli hakuna yanilata, hani wa butokwa, ni kuli ni mushimbo kubabañwi.”

Bo Julia bali: “Neninahanile za kuipulaya. Nenisabati kushwa luli. Nenibata feela kutuhela kuikutwa kulembwala. Ni mutu yaiyakatwa babañwi, kono hanilembwalile, haniiyakatwangi babañwi mi haniisangi pilu kwa nto ifi kamba ifi.”

Bo Anna ni bo Julia nebali mwa lilimo za kunonoboka hane baikutwile kulembwala lwapili. Nihaike kuli babanca fokuñwi baikutwanga kulembwala, bo Anna ni bo Julia fokuñwi nebalembwalanga ka lisunda kamba mane ka likweli. Bo Anna bali: “Kulembwala kuswana inge mutu yali mwa musima otungile, mokunani lififi ni mokusina kwa kuzwela. Mutu wakona kuikutwa kulyangana, ni kuikutwa inge kunani zecincize mwa bupilo bwahae.”

Haki bo Anna ni bo Julia feela babakile baikutwa cwalo. Kopano ya World Health Organization (WHO), ibulela kuli palo ya banana babafumanwi ni butata bwa kulembwala izwelapili kuekezeha hahulu, mi kulembwala kona “butata bobutahisa hahulu matuku ni kusa iketa hande kwa bashimani ni basizana baba mwa lilimo ze mwahalaa 10 kuisa 19.”

 Lisupo zebonisa kuli mutu ulembwalile zakona kubonahala mutu hasutelela fakuba yomuhulu mi likona kutahisa kuli mutu alobalange nako yetelele kamba yekuswani, alatehelwe ki takazo ya kuca, anune, kamba mane aote. Mutu hape wakona kuzwafa, kufelelwa ki sepo, kuikutwa bumaswe, ni kuikutwa kusaba wa butokwa. Kwandaa lisupo zeo, mutu wakona kuikambusa ku babañwi, kupalelwa kuisa mamelelo kwa lika, kulibala-libala, kuba ni mihupulo ya kuipulaya kamba mane kuipulaya luli, ni lisupo zeñwi zesika bulelwa kale ki baalafi. Baalafi ba matuku a mwa munahano hababata kuziba haiba mutu ukatazwa ki butata bwa kulembwala, banyakisisanga lisupo zeñata zezwelangapili ka lisunda ili zekona kucinca mwapilela mutu bupilo bwahae zazi ni zazi.

Ka kuya ka kopano ya World Health Organization, “kulembwala kutahiswanga ki lika zeñata. Mutu wakona kulembwala kabakala mobapilisanela ni yena babañwi, kukatala mwa munahano, kamba butata bobuñwi bo bu mwa mubili wahae. Halunyakisiseñi lika zeo.

Butata bwa mwa mubili. Sina mone kubezi ku bo Julia, kulembwala hañata kukona kuba mwa lubasi, ili kutalusa kuli fokuñwi mutu wakona kuhoza butata bo mwa lubasi lwahae, ili nto yekona kuama mobusebeleza booko. Nto yeo ikona kutahiseza mutu kukula matuku a pilu ni kucinca-cinca kwa musebelezo wa liselusi za mwa mubili wahae, ni kuzwelapili kuitusisa maswe milyani yekola ili nto yekona kutahisa kuli mutu alembwale hahulu haiba asaangi muhato kapili. *

Lipilaelo. Nihaike kuli kubilaela fokuñwi hakusika fosahala, kubilaela kokusa feli kamba kubilaela hahulu kwakona kutahisa butata mwa mubili kamba mwa munahano wa mutu, kuli mane mwanana wakona kulembwala kabakala miinelo yetaata yakopana ni yona. Nihakulicwalo, hakuzibahali luli zetahisanga butata bwa kulembwala, mi mwendi butahiswanga ki lika zeñata sina mokubulelezwi mwa taba ye.

 Lipilaelo zetiswa ki kulembwala likona kukopanyeleza kukauhana kamba kulelekana kwa bashemi, kushwelwa ki mutu yemulata, kulobala ni mutu ka kuhapelezwa, kuba mwa kozi, makulanu, kusaziba kubala ni kuñola, sihulu haiba mwanana aikutwa kuli haiswi pilu. Nto yeñwi yekona kutahisa lipilaelo ikona kuba kusapasa hande kwa sikolo kono bashemi bamina inze balibelela kuli mukapasa mi mukaya kwa likolo zepahami. Zeñwi ikona kuba kukatazwa ki babañwi kwa sikolo, kubilaela za kwapili, kuba ni bashemi babalembwalile, ni kuba ni bashemi babasa mibabaleli hande. Haiba mwanana alembwala, ki lika mañi zekona kumutusa kutiyela muinelo wo?

Mutu yalembwalile hahulu ukona kutusiwa ki likalafo ni tuso yefiwa ki baalafi bababona za minahano. * Jesu Kreste naabulezi kuli: “Babatiile habatokwi mualafi, kono baba mutokwa ki babakula.” (Mareka 2:17) Mi makulanu akona kutahisa butata kwa mubili mane nihaiba mwa booko! Kucinca mupilelo kwakona kutusa bakeñisa kuli munahano ni mubili waluna lisebeza hamoho.

Haiba mukatazwa ki butata bwa kulembwala, muunge mihato yeswanela kuli muipabalele kwa mubili ni mwa munahano. Ka mutala, mucange lico zende, mubange ni nako yeñata ya kulobala, mi kamita muezange lipapali zetiisa mubili. Kuezanga lipapali zetiisa mubili kukona kutahisa kuli mube ni tabo, kukona kuekeza kwa maata amina, ni kumitusa kupumulanga hande hamulobala. Muzibe lika zetahisanga kuli muikutwe kulembwala, mulemuhe lisupo zebonisa kuli mulembwalile, mi muunge mihato yeswanela. Mubulelele mutu yemusepile momuikutwela. Mwendi ba lubasi ni balikani bakona kumitusa hahulu kutiyela butata bwa kulembwala, mi mane bakona kumitusa kulemuha lisupo  zebonisa kuli mulembwalile. Muñole momuikutwela, ili nto yenetusize bo Julia babatalusizwe kwa makalelo a taba ye. Mi sa butokwa ni kufita kikuli, mutiise silikani samina ni Mulimu. Kueza cwalo kwakona kumitusa kuba ni tabo mwa bupilo. Jesu Kreste naaize: “Tabo ki ya babalemuha kuli batokwa za Mulimu, kakuli Mubuso wa mahalimu ki wabona.”—Mateu 5:3.

Bo Anna ni bo Julia balumelelana ni manzwi anaabulezi Jesu. Bo Anna babulela kuli: “Kueza lika zatabela Mulimu kunitusa kuiisa pilu ku babañwi kufita kuisa pilu kwa matata aka. Kueza cwalo haki nto yebunolo, kono kunitahiseza tabo.” Bo Julia baomba-ombiwanga ki kulapela ni kubala Bibele. Babulela kuli: “Kulapela ku Mulimu, kumubulelela moniikutwela luli kwanitusanga. Mi Bibele initusanga kubona kuli ni wa butokwa mwa meeto a Mulimu ni kuli wanibabalela. Kubala Bibele hape kunitusa kuba ni mubonelo omunde wa zekaezahala kwapili.”

Ka kuba Mubupi waluna, Jehova Mulimu wautwisisa hande mo simuluho yaluna, zeezahezi mwa bupilo bwaluna, ni lubasi lolupepezwi ku lona, likona kuamela mibonelo ni maikuto aluna. Ka libaka leo, wakona kulutusa ni kuluomba-omba, mwendi wakona kueza cwalo ka kuitusisa batu babañwi babakona kulubonisa mukekecima ni kuluutwisisa. Mane, Mulimu ukalufolisa kwa matuku kaufela alukataza, ibe a mwa mubili kamba a mwa munahano. Isaya 33:24 ili: “Hakuna yayahile mwa naha yakali: ‘Nakula.’”

Bibele isepisa kuli Mulimu “ukatakula miyoko kaufela kwa meeto [aluna], mi lifu halisana kubateñi, nihaiba kutahelwa ki maswabi kamba kulila kamba kuutwa butuku.” (Sinulo 21:4) Manzwi ao aomba-omba ni kutiisa luli! Haiba mwatabela kuituta zeñata ka za mulelo wa Mulimu kwa batu ni lifasi, mukene fa webusaiti ya jw.org. Fa webusaiti yeo, mukafumana fateñi Bibele yende, ni litaba zeñwi zeshutana-shutana, kubeya cwalo ni taba ya kulembwala.